Rolnictwo ekologiczne, zwane także biodynamicznym lub ekorolnictwem jest systemem produkcji rolniczej, polegającym na produkowaniu płodów rolnych w sposób zgodny z naturą i jej prawami. Ma na celu jak największe ograniczenie wpływu człowieka na ekosystemy, m.in. poprzez zstąpienie nawozów sztucznych naturalnymi, jak również oparta na naturalnych procesach walka z chorobami wśród roślin oraz szkodnikami upraw. Naturalne prowadzenie upraw określane jest również mianem rolnictwa naturalnego albo rolnictwa organiczno-biologicznego.
Celem rolnictwa ekologicznego jest poprawa jakości zdrowotnej produkcji rolnej oraz pochodzących z nich artykułów spożywczych (żywności), a także poprawa stanu środowiska rolniczego - czyli zahamowanie procesów jego nadmiernej degradacji, np. jałowienia gleby przez obfite nawożenie czy nieodpowiedni płodozmian. Aby osiągnąć te cele, współczesne rolnictwo ekologiczne korzysta z naturalnych procesów zachodzących wewnątrz gospodarstw.
Główne założenia ekorolnictwa to:
1. Produkowanie zdrowej żywności
2. Rezygnacja z pestycydów i innych sztucznych środków chroniących rośliny, jednocześnie szkodliwych dla otoczenia przyrodniczego i dla zdrowia człowieka
3. Wykorzystywanie nawozów pochodzenia mineralnego, a eliminacja sztucznych
4. Dbałość o odpowiedni stan gleby, oraz wody i krajobrazu poprzez minimalną ingerencję ludzką w środowisko naturalne
5. Wprowadzenie polityki tzw. międzyplonów, której celem jest zahamowanie niszczenia gleby - czemu sprzyja brak zasiewów
6. Dbałość o stosowanie płodozmianu, zapobiegającemu jałowieniu gleby. Osiąga się to przez zasiew roślin z rodziny motylkowatych, wzbogacających ziemię uprawną w naturalne związki azotu
7. Wprowadzanie nowszych, odporniejszych na choroby odmian
8. Dobra znajomość fenologii, czyli zależności między warunkami klimatycznymi i porami roku a cyklami wegetacyjnymi danych gatunków roślin i umiejętne ich wykorzystywanie poprzez dokładne określanie terminu zasiewu oraz stosowanie zabiegów rolniczych i technicznych
9. Rozpowszechnianie i wpływ na znajomość teorii oraz nowinek agrotechnicznych wśród rolników, dotyczących np. gleby i jej swoistych cech chemiczno-fizyczno-biologicznych
10. Wykorzystywanie wiedzy na temat możliwości sąsiadowania ze sobą różnych gatunków upraw, np. pietruszka nie może być sadzona obok sałaty i kapusty, a buraki koło pomidorów
11. Utrzymywanie bioróżnorodności w samym gospodarstwie oraz w jego bezpośrednim otoczeniu obejmującym również dzikie zwierzęta
12. Utrzymywanie o zróżnicowanie gatunkowe sprzyjające przywracaniu i trwaniu homeostazy środowiska
13. W sposób maksymalny wykorzystywanie naturalnych zasobów przyrodniczych, np. wykorzystywanie naturalnych źródeł energii, jak siła wiatru czy wody.
Pomysł na rolnictwo alternatywne narodził się w krajach o wysokim stopniu uprzemysłowienia posiadających szeroko rozwiniętą produkcję rolną. Pomysłowi temu sprzyjały różnego rodzaju ruchy ekologiczne. Ogólną metodą i celem jest uwzględnienie w uprawach roślin i hodowli zwierząt wymagań współczesnej ekologii na dużo szerszą skalę niż w gospodarstwach konwencjonalnych. Jednym z podstawowych dążeń jest osiągnięcie równowagi pomiędzy produkcją roślinną i zwierzęcą dla uzyskania równowagi paszowo-nawozowej.
Żywienie zwierząt w gospodarstwach ekologicznych może być realizowane tylko w oparciu o naturalne pasze gospodarskie, a warunki utrzymania tych zwierząt muszą odpowiadać ich potrzebom podyktowanym przez naturę. Głównie chodzi o takie podstawowe sprawy, jak gwarancja możliwości ruchu w ciągu całego roku, oraz używania ściółki pochodzenia naturalnego.
Dużym i najpoważniejszym problemem naturalnego rolnictwa jest stosowanie nawozów organicznych do nawożenie pól i upraw. Dopuszcza się nawozy pochodzenia roślinnego takie jak kompost, torf oraz tzw. nawozy zielone (głównie rośliny motylkowate), oraz pochodzenia zwierzęcego czyli obornik i gnojówka. Rolnik jest więc obowiązany prowadzić gospodarstwo w taki sposób, aby tych nawozów mu nie zabrakło i aby utrzymać produkcję na odpowiednim poziomie. Nawożenie naturalne może być uzupełniane nawozami mineralnymi, ale nie sztucznymi. Przede wszystkim są to zawierające makro- i mikroelementy pokruszone skały pozbawione szkodliwych związków i substancji.
Ważna jest również lokalizacja gospodarstw ekologicznych w celu maksymalnego ograniczenia wpływu zanieczyszczeń przemysłowych czy samochodowych. W związku z tym gospodarstwa ekologiczne muszą być prowadzone w środowisku wolnym od wszelkich zanieczyszczeń. Czynnikiem wspomagającym rolnictwa ekologiczne i bardzo ważnym z tego punktu widzenia jest zasobność danego terytorium w bioróżnorodne zbiorowiska roślinne ściśle powiązane z rolnictwem, takie jak miedze, łąki i pastwiska, zadrzewienia śródpolne, a także ochrona cieków i oczek wodnych oraz ograniczenia emisji i wpływu zanieczyszczeń wody i gleby.
Tereny użytkowane rolniczo w Polsce w większości spełniają wymogi prowadzenia gospodarstw o charakterze ekologicznym. Do wyjątków należą obszary położone w pobliżu emitorów zanieczyszczeń pyłowych, głównych dróg krajowych oraz grunty sztucznie rekultywowane. Wykluczone jest także prowadzenie produkcji ekorolniczej na terenach klęsk ekologicznych. W celu utrzymania obszarów gospodarstw ekologicznych na odpowiednim poziomie, wykonuje się odpowiednie kontrole stanu gleby i roślin. Istnieją specjalne progi ograniczające stopień skażenia środowiska narzucone przez odpowiednie normy, których przekroczenie jest niedopuszczalne w obrębie gospodarstwa ekologicznego. Również procesy technologiczne wykorzystywane w produkcji rolniczej powinny spełniać normy przyjaznych dla środowiska. Te technologie których wpływ powoduje degradację przyrody są niedopuszczalne do stosowania w gospodarstwach o profilu ekologicznym. Z założenia w rolnictwie ekologicznym wyklucza się wykorzystywanie sztucznych substancji podnoszących jakość i ilość plonów.
Polska jest krajem, gdzie gospodarstwa ekologiczne i produkcja zdrowej żywności ciągle są na etapie rozwoju i takich gospodarstw na terenie naszego kraju jest niewiele. Najbardziej popularna i najlepiej rozwinięta forma takiego typu produkcji rolniczej istnieje na terenie Niemiec. Najlepiej system rolnictwa ekologicznego działa i rozwija się w krajach gdzie potencjał gospodarczy utrzymuje się na wysokim poziomie.
Polska posiada dobre warunki przyrodnicze, społeczne i ekologiczne do tego typu przedsięwzięć, jednak nadal przedsięwzięcia te są traktowane ze sceptyzmem, dlatego rząd wprowadza dotacje dla rolników prowadzących gospodarstwa ekologiczne polegające na dofinansowywaniu kosztów na kontrolę gospodarstw, a także stosuje dopłaty do każdego hektara upraw ekologicznych.
W Polsce moda i zapotrzebowanie na tworzenie gospodarstw ekologicznych zostały zapoczątkowane na początku lat 90-tych XX wieku, a więc stosunkowo późno. Wówczas 27 gospodarstw otrzymało tzw. wstępne atesty na produkcję rolną o charakterze ekologicznym. Z czasem gospodarstw tych przybywało i w 1993 liczba rolników prowadzących produkcję ekologiczną sięgnęła 180. W ciągu czterech lat liczba ta wzrosła do 207, a w roku 2005 Polska mogła się poszczycić 555 gospodarstwami o profilu ekologicznym.
Kontrola gospodarstw ekologicznych odbywa się co roku. Podczas kontroli sporządzany jest protokół według ścisłych reguł. Protokół taki wskazuje na to w jakim stopniu wypełniane są podstawowe kryteria według których musi funkcjonować każde gospodarstwo ekologiczne.
Produkcja ekorolnicza jest źródłem wymiernych profitów ekonomicznych oraz źródłem zaspokojenia oczekiwań i potrzeb rynku.
Każdy produkt pochodzący z gospodarstwa ekologicznego musi być opatrzony odpowiednim atestem, który wskazuje, że jest to produkt ze środowiska wolnego od zanieczyszczeń, powstały bez ingerencji nawozów sztucznych i technologii powodujących degradację przyrody, w sposób zgodny z obowiązującymi kryteriami.
W Polsce działa kilka organizacji ekorolniczych. Są to:
1. Ekoland - stowarzyszenie zrzeszające produkujących żywność ekologiczną. Oficjalnie istnieje od 01.09.1989 i jego działalność dotyczy nadzoru produkcji żywności według kryteriów ekorolniczych z jednoczesnym przestrzeganiem norm międzynarodowych. Stowarzyszenie wydaje również atesty dla gospodarstw które w pełni stają się gospodarstwami produkującymi metodami ekologicznymi. W roku 1998, atesty takie zostały wydane dla 182 gospodarstw, których łączna powierzchnia wyniosła blisko 5 i pół tysiąca hektara.
2. Polskie Towarzystwo Rolnictwa Ekologicznego z siedzibą w Lublinie
3. IFOAM - International Federation of Organic Agriculture Movement (Międzynarodowa Federacja Rolnictwa Ekologicznego).
Pisząc o rolnictwu ekologicznym należy wspomnieć także o prowadzeniu gospodarstwa zintegrowanego. Koncepcja gospodarstwa zintegrowanego zezwala na wykorzystywanie nawozów sztucznych, środków ochrony roślin, pestycydów, fungicydów i innych w gospodarstwach ekologicznych, jednak w sposób na tyle racjonalny i ograniczony, aby nie doprowadzić do degradacji środowiska. Działanie takie odbywa się w sposób kontrolowany, uwzględniający wymagania ekologiczne. W miarę możliwości używanie substancji sztucznych i technologii powinno być w gospodarstwach zintegrowanych zminimalizowane a nawet dąży się do całkowitego ich wyeliminowania, jeżeli ich stosowanie nie jest konieczne do poprawy jakości i ilości plonów.
Obok sztucznych technologii zazwyczaj stosowanych w gospodarstwach, w gospodarstwie zintegrowanym zwraca się uwagę na metody obowiązujące w ekorolnictwie, czyli prowadzenie płodozmianu, wykorzystywanie nawozów pochodzenia naturalnego, stosowanie bioróżnorodności, biologicznej i mechanicznej ochrony roślin, zapobieganie niszczeniu gleb przez stosowanie zadrzewień śródpolnych oraz zwracanie uwagi na niezmienność krajobrazu.
