Dzisiaj nawet produkcja rolna może być prowadzona na kilka sposobów pod kątem podejścia do ziemi jako źródła energii i jako dobra przemijającego a zatem cennego. Wzrost liczby ludności na Ziemi doprowadził, że nawet w rolnictwie zaczęto produkcję uważać za masową działalność przemysłową. Taki sposób gospodarowania zaczęto nazywać rolnictwem konwencjonalnym (choć nim wcale nie jest) a sposoby gospodarowania naturalne zaczęto nazywać ekologicznym. Za rolnictwo ekologiczne uważa się wszelką zrównoważoną działalność produkcji roślinnej i zwierzęcej w gospodarstwie rolnym wykorzystując tylko naturalne środki uprawy zarówno pochodzenia biologicznego jak i mineralnego ale nie zmienione w procesie technologicznym. Jako cel przewodni takiego rolnictwa uważa się osiąganie plonów bez udziału środków chemicznych. Prowadzi to do: pojmowania roli jako ekosystemu mającego pozostać w równowadze a więc należy gospodarować bez szkody dla niego i dla zachowania wartości takich elementów jak; czysta woda, gleby i krajobraz; drugim celem jest otrzymywanie płodów najwyższej jakości podobnych do tych rodzących się w środowisku naturalnym bez człowieka. Rolnictwo ekologiczne podzielone zostało na biologiczno- organiczne (oparte na naturze) i biodynamiczne (oparte na energii i ruchu planet). W opozycji do rolnictwa ekologicznego pozostaje tzw. rolnictwo konwencjonalne. Jego cechami są: ekstensywność, intensywność a pewnych warunkach proekologiczność i integrowanie się z rolnictwem ekologicznym.

Jakie są główne cechy każdego typu rolnictwa? Najpierw przyjrzymy się rolnictwu ekologicznemu:

  • Opiera się na alternatywnych źródłach energii
  • Proekologiczność wymaga zarządzania całym gospodarstwem na jednakowym poziomie
  • Dbanie o walory środowiska naturalnego
  • Produkcja najwyższej klasy biologicznej
  • Płody długo zachowują swoje walory
  • Plon optymalny
  • Całość produkcji i charakter gospodarstwa dostosowany do środowiska
  • Możliwa produkcja ukierunkowana ale bez szkody dla funkcjonowania gospodarstwa
  • Zaprzestanie lub minimalizacja stosowanie chemii
  • Mechanizacja odpowiednia do gleby i potrzeb fauny i flory
  • Ochrona otoczenia, gleby, wody
  • Działania na rzecz plonów najwyższej jakości

Rolnictwo konwencjonalne to:

  • Energia ze źródeł nieodnawialnych
  • Sterowanie uprawami
  • Eksploatacja na dużym często wyniszczającym poziomie
  • Produkcja różnej jakości produktów rolnych
  • Przechowywanie wspomagane
  • Maksymalizacja plonów
  • Działalność rolnicza często w oderwaniu od warunków środowiskowych obszaru
  • Ukierunkowanie profilu produkcji nie ze względu na warunki środowiskowe ale ekonomiczne
  • Stosowanie chemii - nawozy mineralne, biocydy, syntetyczne regulatory wzrostu
  • Mechanizacja dla zwiększenia zysków z działalności
  • Niszczenie lub uszkadzanie ekosystemów
  • Jakość losowa i zmienna

Nie jest to działalność nowa. Hasła rolnictwa zgodnego ze środowiskiem pojawiły się już pod koniec lat 80. a pierwsze stowarzyszenie na rzecz rolnictwa ekologicznego powstało w 1989 roku w Przysieku pod Toruniem. Początkowe luźna hasła i pojedyncze osoby zrzeszyły się w organizacji pod nazwą - Stowarzyszenie Producentów Żywności Metodami Ekologicznymi - "Ekoland". Dzisiaj jest to wiodąca organizacja nadzorująca rolnictwo ekologiczne posługując się międzynarodowymi kryteriami rolnictwa ekologicznego. Głównym przejawem jego działalności są atesty wydawane gospodarstwom, które przestawiły się na działalność ekologiczną. I tak: w 1998 roku takie atesty świadczące o wytwarzaniu produktów ekologicznych posiadało 182 gospodarstw o powierzchni przekraczającej 5,5 tysiąca hektarów. Stowarzyszenie ma stawia sobie za cel pięć głównych postulatów:

  • Stanie na czele producentów ekologicznych i ich reprezentowanie
  • Stosowanie kryteriów ekologicznych i ich zatwierdzanie
  • Wydawanie atestów dla gospodarstw ekologicznych
  • Prowadzenie akcji promującej ideę rolnictwa ekologicznego i jego produktów
  • Włączenie się w działalność prozdrowotną, oświatową na rzecz ochrony środowiska

W momencie podjęcie decyzji o przestawieniu gospodarstwa na produkcję ekologiczną właściciel gospodarstwa powinien zgłosić się do jednej z organizacji przyznającej atesty. Wówczas rozpoczyna się okres przestawianie gospodarstwa na metody naturalne. Właściciel rozpoczyna prowadzenie dziennika gospodarstwa. Musi on rozpocząć produkcję własnego nawozu naturalnego w postaci obornika lub kompostu. Warunkiem koniecznym jest przynajmniej jednokrotne wykorzystanie swojego naturalnego nawozu do nawożenia całego gospodarstwa. Takie przestawienie z reguły trwa dwa lata ale w sytuacji kiedy gospodarz udowodni, że wcześniejsza działalność była zbliżona do naturalnej okres zostaje skrócony do jednego roku. Po okresie przestawienia gospodarz otrzymuje certyfikat prowadzenia działalności ekologicznej w swoim gospodarstwie. Taki atest przyznaje stosowna komisja atestacyjna. Atest gospodarstwa jest przyznawany na podstawie kontroli w gospodarstwie. Jest on ważny na jeden rok. Gospodarstwa ekologiczne są kontrolowane corocznie. Specjalni kontrolerzy sporządzają protokół pokontrolny i dokładnie opisują wytyczne dla dalszej działalności oraz realizacje założeń rolnictwa ekologicznego. Od tego momentu właściciel musi kierować się zasadami rolnictwa ekologicznego w zakresie: gospodarki nawozami, stosowanie prawidłowego płodozmianu, właściwe rozpoznawanie właściwości ekosystemu, odpowiednie działania na stokach, dbanie o czystość wód i wysadzanie śródpolnych drzew. W przypadku gdy rolnik włącza do swojego gospodarstwa nowe obszary to musza one przejść cały proces przestawienia się. Gospodarstwo ekologiczne powinno spełniać określone warunki lokalizacyjne i odnośnie skażenia. Idea gospodarstw ekologicznych mówi o ich lokalizacji w terenach nieskażonych o które jednak ciężko dlatego też przyjęto pewne wartości graniczne skażeń i określono ich położenie względem ich emitorów. Odległość takiego gospodarstwa od drogi o dużym natężeniu powinna wynosić minimalnie 100 metrów. Również gospodarstwo takie powinno być od niej odgrodzone żywopłotem lub inną naturalna przeszkodą. Inne zasady dotyczą również utrzymania naturalności łąk, pastwisk, miedz i prowadzenie zadrzewień śródpolnych. Duże znaczenie ma gospodarka wodna. Należy zarówno chronić cieki przepływające przez gospodarstwo jak i wykluczyć wpływ wód pozaklasowych na gospodarstwo. Mowa to o odpowiednim zabezpieczeniu przed wylewami takich rzek. Woda wykorzystywana w gospodarstwie zarówno ta pochodząca z cieków, gruntowa i z wodociągów powinna mieścić się w normach krajowych. W przypadku zanieczyszczeń gleby metalami i innymi związkami obowiązują normy (mg na kilogram gleby):

Pb Cd Cr Hg Zn Ni Cu

100 2 100 1,5 200 50 100

Jak w każdym gospodarstwie tak i w ekologicznym prowadzona jest zarówno produkcja roślinna jak i zwierzęca. Musi zachodzić równowaga pomiędzy produkcja roślinną a zwierzęcą ze względów paszowo-nawozowych. Gospodarstwo ekologiczne powinno samo produkować odpowiednia ilość nawozu dla swoich potrzeb. Jako naturalne nawozy podstawowe dla gospodarstwa ekologicznego uważa się: kompost, obornik, gnojówka, woda gnojowa i gnojowica. Nawozy płynne są bardzo wrażliwe na spłukiwanie i muszą być ona stosowane tylko w okresie wzrostu wiosennego roślin. Podobnie jest w przypadku gnojowicy, która dopuszczalna jest tylko w obszarach górskich i to tylko pod nadzorem osób z odpowiednią wiedzą. Oprócz tych nawozów dopuszczalne jest stosowanie nawozów uzupełniających w postaci:

- nawozów mineralnych czyli mielone skały takie jak: bazalt, bentonit, gips, kizeryt, dolomit, wapno

magnezowe, kreda nawozowa

- nawozy potasowe: kainit, kalimagnezja, siarczan potasu; skały fosforytowe (mączki); popiół drzewny;

- nawozy organiczne: mączka kostna, krwi, rogów, pierza, mączka rybna, odpadki rzeźne;

- płynne i stałe odpady z własnego gospodarstwa; makuchy, kora drzewna i trociny;

- muł i osady naturalnych zbiorników wodnych;

- torf

W przypadku produkcji roślinnej maja też znaczenie odpowiednie zabiegi agrotechniczne na roli. W przypadku orki odwracanie ma być płytkie natomiast spulchnianie ma być głębokie. Jak najmniejsze ubijanie z powodu przejazdów maszyn rolniczych, trzeba stosować wielofunkcyjne urządzenia. Ziemia ma pozostawać bez okrycia zielonego przez możliwie najkrótszy czas. Jak już wcześniej wspomniałem w gospodarstwach ekologicznych powraca się do płodozmianu jako głównego sposobu podtrzymywania własności gleby. Celami płodozmianu są:

1. zachowanie żyzności i miąższości poziomu próchnicznego

2. ograniczenie rozwoju szkodników związanych z typem uprawy

3. ograniczenie rozwoju roślin szkodników

W prawidłowym płodozmianie rotacja upraw powinna być minimalnie czteroletnia, uwzględniać powinna tolerancje i wymagania roślin przy zmianach upraw. Ograniczenie zachwaszczenia to wybór odpowiednich upraw, dokładna kontrola nasion, wstępna uprawa roli i bezpośrednia walka. Nie można oczywiście stosować herbicydów ale można je usuwać mechanicznie bądź technikami termicznymi.

Zwierzęta gospodarskie to drugi ważny element w rolnictwie ekologicznym. Po pierwsze ich hodowla umożliwia urozmaicenie upraw poprze wytwarzanie pasz dla nich. Posiadanie zwierząt to także korzyści wynikające z wytwarzania obornika, który jest najlepszym nawozem naturalnym. Takie zwierzęta mogą również być wypasane w miejscach nie nadających się pod uprawę szczególnie w górach. Ważne jest też odpowiednie traktowanie tych zwierząt. Powinny one przebywać w warunkach odpowiadających ich potrzebom. Mowa tu o stosowaniu naturalnych ściółek, stwarzania możliwości ruchu przez cały rok. Zwierzęta takie nie mogą być zwierzętami dzikimi i mieszańcami zwierząt domowych z dzikimi. W gospodarstwie ekologicznym nie mogą przebywać zwierzęta zakupione na targach i od innych gospodarzy. Powinny się tam znajdować zwierzęta z własnej hodowli lub z innego gospodarstwa posiadającego atest stowarzyszenia rolnictwa ekologicznego. Wyznaczone zostały również granice ingerencji genetycznej w zwierzęta. Dopuszczalne jest jedynie sztuczne krycie. Zwierzęta w gospodarstwie ekologicznym powinny mieć zapewnione miejsce do ruchu, dostęp do świeżego powietrza, oświetlenie w postaci światła dziennego, ochronę przed niekorzystnymi warunkami pogodowymi jak niska temperatura czy duże nasłonecznienie. Nie można oczywiście zapominać o stałym dostępie do pasz i wody a wszelki czynności przy nich powinny narażać je na jak najmniejszy stres. Zwierzęta powinny być żywione w sposób jak najbardziej naturalny. Żywienie powinno zapewnić utrzymywanie zwierząt w optymalnej kondycji i dobrym zdrowiu. Pasze w gospodarstwie ekologicznym powinny być produkowane we własnym zakresie. Możliwe jest tez wymienianie się paszami pomiędzy gospodarstwami ekologicznymi. Pasze z rolnictwa konwencjonalnego mogą być użyte w gospodarstwie ekologicznym ale nie mogą one stanowić więcej niż 10% w skali rocznej i dziennej. Musza to być pasze w 100% naturalne a więc bez żadnych dodatków stymulujących czy to wzrost roślin czy też apetyt zwierząt. Dużo kontrowersji w rolnictwie ekologicznym budzi dbanie o zdrowie zwierząt. Ogólna zasada mówi o maksymalizacji wysiłków dla profilaktyki i uodporniania zwierząt na choroby. Leczenie zwierząt powinno się odbywać w sposób maksymalnie naturalny i nieinwazyjny czyli niekonwencjonalny. Powinny czynić to osoby znające takie metody leczenia jak: akupunktura, fitoterapia, homeopatia. Dopuszczalne jest także leczenie konwencjonalne ale tylko w ostateczności.

Gospodarstwo ekologiczne oprócz działalności hodowlanej i uprawy roślin może także wytwarzać produkty spożywcze. Gospodarstwo po porozumieniu ze stowarzyszeniem ekologicznym wykupuje prawo do używania na opakowaniu oznaczenia o wyprodukowaniu produktu według metod ekologicznych. Na opakowaniach takich nie mogą natomiast pojawiać się określenia "bezpieczny" i "zdrowy". Ten sposób etykietowania produktów jest zgodny a przepisami Unii Europejskiej. Stanowi to rozporządzenie nr 2092/91 z dn. 24 czerwca 1991 r.

O możliwościach polskiego rolnictwa w zakresie rolnictwa ekologicznego mówił już raport z 1991 roku. Wskazuje on na predyspozycje do tego typu gospodarowania większości terytorium Polski. Raport wskazywał na to, że już w zastanym momencie większość produkowanej żywności bez specjalnego przygotowania spełnia kryteria żywności zdrowej według kryteriów Światowej Organizacji do spraw Żywienia i Rolnictwa (FAO) i Światowej Organizacji Zdrowia (WHO).

Nasze rolnictwo nie zostało zniszczone przez nadmierne stosowanie środków chemicznych a ich zużycie jeszcze maleje. Wpływa to na bardzo dobrą kondycję gleb, które nie uległy skażeniu i wciąż wykazują naturalność. Również pola uprawne cechują się dużą symbiozą z otoczeniem. Stawia to Polskę w dużo korzystniejszej sytuacji niż kraje zachodnio europejskie. Kolejna cechą polskiego rolnictwa predysponującą je do rolnictwa ekologicznego jest duże rozdrobnienie. Rolnictwo ekologiczne powinno być uprawiane na niewielkich obszarach ze względu na zakaz stosowania chemizacji. Wskazuje się tutaj na znaczenie nakładu pracy ręcznej. Używa się tylko nawozów naturalnych wymienionych wcześniej dlatego gospodarstwa nie mogą być za duże ze względu na koszty. Pozwala to spełnić wszelkie wymagania rolnictwa ekologicznego czy zdrowej żywności ale przy spadu wielkości plonów nawet do 50%. Rekompensowane są te straty ba dwa sposoby. Pierwszym z nich jest wyższa o 10 do 30% cena otrzymywana za produkty ekologiczne a drugim jest dotowanie gospodarstw ekologicznych. Przykładowe dotacje wyglądają następująco:

użytki zielone 150 zł 120 zł

jagodowe 690 zł 600 zł

zboża 450 zł 350 zł

sadownicze 660 zł 540 zł

warzywne 600 zł 450 zł

pierwsza kolumna to wielkość dotacji na rok przed otrzymaniem atestu gospodarstwa ekologicznego a druga to dotacje dla gospodarstwa z atestem. Pozytywnym aspektem zmian jest rosnący popyt na zdrowa żywność. Dzisiaj polskie rolnictwo ekologiczne jest ogromna konkurencja dla zachodnich gospodarstw. Nasze wsie oprócz tradycyjnego rolnictwa oferują jeszcze nie zniszczony krajobraz i ogromne bogactwo kulturowe polskiej wsi.