Charakterystyka ogólna

Irlandia (Éire, Ireland) jest typowym wyspiarskim państwem położonym na północnym-zachodzie Europy. Irlandia położona jest na przeważającej części wyspy o tej samej nazwie, znajdującej się na zachodnim wybrzeżu Wielkiej Brytanii. Zajmuje powierzchnię 70 283 km2. Jej jedynym lądowym sąsiadem jest Irlandia Północna, wchodząca w skład Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i położona w północno-wschodniej części wyspy. Od północy i zachodu wybrzeże Irlandii oblewane jest przez wody Oceanu Atlantyckiego natomiast od wschodu i południowego-wschodu przez wody Morza Irlandzkiego i Kanału Św. Jerzego. Stolicą republiki Irlandii jest Dublin, który nazywany jest przez miejscowych Baile Átha Cliath. Do największych miast należą Cork (Corcaigh), Limerick (Luimneach), Galway (An Ghaillimh), Kingston (Dún Laoghaire) i Waterford (Port Láirge).Głównymi jednostkami administracyjnymi są prowincje, które są 4 i które dzielą się na 29 hrabstw tzw. Counties. Wyróżnia się również 4 jednostki określane mianem miast-hrabstw czyli County-Boroughs. Językami urzędowymi są irlandzki i angielski. Walutą Irlandii był funt irlandzki, który był równy 100 nowym pensom. W 2002 został on zmieniony na euro.

Ludność

Irlandię zamieszkują ok. 4 mln osoby (2005 r.) a średnia gęstość zaludnienia wynosi 57 osoby na km2. Współczynnik urbanizacji, czyli odsetek mieszkańców miast w tym kraju wynosi 58%. Stopa przyrostu naturalnego kształtuje się na poziomie 6,4 % (2001r.). Analizując strukturę narodowościową Irlandii można ją uznać za kraj jednolity. W 95% jest ona bowiem zamieszkiwana przez Irlandczyków. Liczba Irlandczyków nie mieszkających w ojczyźnie szacowana jest na 16 mln osób. Najwięcej tych osób zamieszkuje USA (13 mln) i Kanadę (1 mln). Pod względem religijnym przeważającą grupę stanowią katolicy, którzy stanowią 94% ogółu społeczeństwa. W Irlandii kwestie religijne budzą duże kontrowersje i są przyczyną jednego z najpoważniejszych konfliktów w Europie. Średnia długość życia w przypadku mężczyzn wynosi 74 a dla kobiet 79 lat.

Warunki naturalne

Irlandii- krajobraz północnej części kraju

Encyklopedia Multimedialna PWN "Geografia"

Irlandia jest krajem wybitnie nizinnym. Ponad połowa powierzchni kraju położona jest na Nizinie Środkowoirlandzkiej. Nizina ta położona jest w centralnej części wyspy, na wapieniach karbońskich pokrytych utworami polodowcowymi o grubości 60 m. Jest to obszar wybitne bagienny, z licznymi jeziorami i rozległymi torfowiskami- zwłaszcza w północnej i zachodniej części kraju. Na północy i na południu wyspy występują stare górotwory i obszary wyżynne, do których zaliczamy: na północnym- zachodzie góry Donegalu, których najwyżej położonym punktem jest Errigal (An Earagal, 752 m n.p.m.), w południowej części wyspy góry Kerry (Ciarraighe), których najwyższy szczyt to Carrantuohill (Carn Tuathail, 1041 m n.p.m.) będący jednocześnie największym wzniesieniem w kraju oraz na wschodzie wyspy góry Wicklow (Ui Oroin), które uważane są za przedłużenie Gór Kambryjskich. Obszar ten wypiętrzył się podczas orogenezy kaledońskiej i hercyńskiej. W skutek późniejszych procesów denudacyjnych uległ w dużej mierze zrównaniu a dawne pasma górskie przyjęły formę płaskowyżów. Nad tą zrównaną powierzchnią wznoszą się jedynie wierzchołki gór zbudowanych z odporniejszego materiału, wolniej poddającego się czynnikom denudacyjnym. Irlandia odznacza się bardzo urozmaiconą i dobrze rozwiniętą linią brzegową z charakterystycznymi, głęboko wciętymi zatokami, na przykład: Donegal (Dhún na nGall), Shannon (Inbhear Sionna), Clew (Modh), Dingle (Daingin), Galway (Gaillimhe). Wybrzeża, gdzie występują owe głęboko wcięte w skalistych i stromych ścianach zatoki, o prostopadłym ułożeniu w stosunku do lądu, określa się mianem riasowych. Średnią temperaturę stycznia w Dublinie odnotowuje się na poziomie 5°C natomiast lipca na poziomie 15°C. Średnie roczne sumy opadów w tym kraju określa się na 760 mm. Na zachodzie wyspy w ciągu roku ok. 200-250 dni odznacza się opadami.

Historia

Irlandia została przyłączona do Anglii w 1171 roku przez króla Henryka II. Obszar ten zamieszkiwali wówczas celtyccy potomkowie Galów. Zlikwidowano wówczas irlandzką radę plemienną a szlachta angielska otrzymała posiadłości ziemskie na wyspie. Kolejne lata historii Irlandii obfitują w liczne powstania i bunty jej rdzennych mieszkańców, ostro tłumione przez kolejnych angielskich władców. Wielką porażką Anglików okazała się próba zreformowania Kościoła w Irlandii, która w odróżnieniu od protestanckiej Anglii, pozostała katolicka. W XVI w. rozpoczęła się systematyczna akcja, zapoczątkowana przez króla Henryka VIII, w ramach której angielscy protestanci byli przesiedlani na północ wyspy, do dzielnicy Ulster. W 1801 powstało Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii. W pierwszych latach funkcjonowania londyńskiego parlamentu irlandzcy katolicy nie mieli prawa głosu w nim, które zostało im przyznane dopiero w 1829.

W 1870 roku dążenia Irlandczyków do uzyskania niepodległości przyjęły formę ruchu niepodległościowego nazywanego home rule. Jego pierwszym przywódcą był I. Butt a po nim rolę tę przejął Ch.S. Parnell. Członkowie tego ruchu stanowczo domagali się zerwania unii pomiędzy Irlandią i Wielką Brytanią oraz przywrócenia Irlandii autonomii dotyczącej spraw wewnętrznych. Ruch ten był pokojowo usposobiony a walkę o swoje postulaty prowadził jedynie w parlamencie. Działacze home rule w 1886 roku opowiedzieli się za liberalnym rządem angielskim, którego przywódcą został W.E. Gladstone'a, ale pod warunkiem, że poprze on w parlamencie projekt autonomii dla Irlandii. Projekt ten był dwa razy przedkładany w parlamencie, pierwszy raz w 1886 roku a drugi w 1893 roku i za każdym razem zostawał odrzucony. Porażki tych projektów coraz bardziej osłabiały poparcie Irlandczyków dla home rule.

Pod koniec XIX w. działalność rozpoczął nowy ruch niepodległościowy, którym kierowała organizacja Sinn Fein i który domagał się całkowitej suwerenności dla Irlandii. W 1918 r. odbyły się wybory w Irlandii w których Sinn Fein zdecydowanie zwyciężyło. Rok później Irlandia ogłosiła swoją niepodległość, której jednak Wielka Brytania nie uznała. Dzielnica Ulster, do której kiedyś byli przesiedlani angielscy protestanci, domagała się z kolei autonomii od Irlandii. Otrzymała ją w 1921r. na mocy dekretu L. George'a, który umożliwiał Ulsterowi utworzenie własnego, niezależnego parlamentu. W grudniu tego samego roku, w zamian za uznanie niepodległości państwa irlandzkiego, do Zjednoczonego Królestwa powrócił Ulster, który dzisiaj stanowi Irlandię Północną. W 1922 roku w Sinn Fein nastąpił rozłam, którego skutkiem była wojna domowa w Irlandii zakończona rok później. Od samego początku niepodległości państwa irlandzkiego kontrowersyjną kwestią jest ponowne zjednoczenie wyspy, które jest przedmiotem sporów pomiędzy irlandzkimi partiami politycznymi.

Irlandia prowadzi neutralną politykę dotyczącą stosunków międzynarodowych, skutkiem czego w 1949 zrezygnowała z przystąpienia do NATO. Należy natomiast od 1973 do Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej (EWG).

Od 1969 roku Irlandia Północna jest obszarem krwawych starć pomiędzy wyznawcami kościoła protestanckiego i katolickiego. Obecnie jednym z największych wewnętrznych problemów Wielkiej Brytanii jest działalność terrorystyczna organizacji, którą znamy jako Irlandzka Armia Republikańska, nazywana a skrócie IRA. Główne swoje siedziby IRA zlokalizowała na obszarze Irlandii. W ciągu 28 lat trwania konfliktu zginęło 3228 osób a ok. 67 tysięcy zostało rannych. W 1985 roku podpisano tzw. Ugodę z Hillsborough na mocy której, Irlandia ma prawo doradzać w kwestiach dotyczących Ulsteru ale w zamian za zobowiązanie potępienia działalności terrorystycznej IRA i ściganie jej członków. 10 IV 1998r. w Belfaście, położonym na obszarze Irlandii Północnej, została podpisana ugoda przez przedstawicieli 8 partii związanych z konfliktem katolicko-protestanckim w Ulsterze. Na jej mocy katolicy (43%) i protestanci (54%) utworzą wspólny parlament a także powstanie tzw. Rada Północ-Południe, która umożliwi republice Irlandii prawo głosu w sprawach dotyczących Ulsteru. Nadal on jednak pozostanie częścią Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii.

Ustrój polityczny

Irlandia jest republiką parlamentarną. Urząd prezydenta republiki Irlandii od 11 XI 1997r. sprawuje Mary Mcaleese. Głowa państwa wybierana jest na 7 lat poprzez wybory bezpośrednie. Władzę ustawodawczą sprawuje prezydent i parlament, nazywany tutaj Oireachtas i wybierany na 5-letnią kadencję. Parlament składa się z dwóch izb: niższej, zwanej Izbą Reprezentantów (Dáil Éireann) w której zasiada 166 członków i wyższej, zwanej Senatem (Seanad Éireann) w której zasiada 60 deputowanych. Premier jest mianowany przez prezydenta a wnioskodawcą tego jest Izba Reprezentantów.

Gospodarka

W 2005 roku wartość produktu narodowego brutto przypadająca na 1 mieszkańca wynosiła 28 600 euro. Stopa bezrobocia w 1999 osiągnęła poziom 5,5%. Inflacja w latach 1980-1992 utrzymywała się na poziomie 5,3% a do 1999 roku wartość ta obniżyła się do 2,2%. Dzięki funduszom z EWG Irlandia osiągnęła bardzo szybkie tempo rozwoju i wysoki poziom restrukturyzacji gospodarki. Dzięki temu stawiana jest za wzór dla innych państw kandydujących do UE, jako jedno z państw, które najwięcej zyskało przystępując do wspólnoty.

Rolnictwo

Bardzo ważną rolę w gospodarce Irlandii pełni rolnictwo a zwłaszcza hodowla krów i owiec, która stanowi 75 % całkowitej wartości produkcji rolniczej w tym kraju. Drugim ważnym działem rolnictwa Irlandii jest uprawa jęczmienia, owsa, ziemniaków, buraków cukrowych i lnu.

Przemysł

Irlandia nie jest krajem posiadającym duże złoża surowców. Złoża węgla kamiennego eksploatowane są w pobliżu Bantry w południowo- zachodniej części kraju. W okolicy Tynagh natomiast eksploatowana jest ruda cynku i ołowiu oraz srebra. Przemysł przetwórczy odznacza się dominacją sektora rolno-spożywczego, którego główną specjalizacją jest produkcja przetworów mlecznych, bekonów oraz znanych w świecie rodzajów piwa i whisky. W związku z popularnością uprawy lnu w Irlandii, przemysł włókienniczy opiera się w znacznej mierze na lniarstwie. Większość zakładów przemysłowych skupionych jest w stolicy państwa Dublinie oraz w większych ośrodkach miejskich w południowej części kraju. Jest to głównie przemysł samochodowy, maszynowy, chemiczny, skórzany, meblarski i odzieżowy. Największe powiązania handlowe Irlandię łączą z Wielką Brytanią, Niemcami, Francją i Stanami Zjednoczonymi. W 1999 roku wartość importu wyniosła 44 mld USD, natomiast

eksportu 66 mld USD. Wartość zadłużenia względem zagranicy to 11 mld USD (1998).

Atrakcje turystyczne

Dublin

Początki Dublina, dawnej osady celtyckiej, sięgają V w. W 840 roku miejscowość zdobyli Normandowie, którym zawdzięcza się powstanie tutejszego grodu obronnego. W następnych latach grodem władali Duńczycy (852r.), Irlandczycy (1014r.) i Anglo-Normandowie (1170r.) a następne aż do XX w. Dublin znajdował się w obrębie Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii. Nadanie praw miejskich miało miejsce w 1172 roku. Od 1921 Dublin jest stolicą republiki Irlandii. Dublin jest największym ośrodkiem przemysłowym kraju posiadającym bardzo zróżnicowaną strukturę branżową składającą się z: produkcji środków transportu (opartej głównie na montowaniu samochodów), przemysłu elektrotechnicznego, metalowego (opartego na produkcji maszyn rolniczych), odzieżowego, poligraficznego i przetwórstwa spożywczego (między innymi znany browar Guinness), stoczniowego i włókienniczego (zwłaszcza wełnianego i jutowego). Dublin jest również największym a jednocześnie najlepiej wyposażonym portem handlowym oraz największą morską bazą rybacką Irlandii. W stolicy krzyżują się również ważne szlaki drogowe i kolejowe kraju. Tutaj swoje siedziby mają liczne placówki kulturowe, naukowo-badawcze a także szkoły wyższe m. in. 2 uniwersytety - Trinity College (protestancki) oraz narodowy University College. Do najważniejszych zabytków stolicy należy gmach uniwersytetu Trinity College z XVI w., protestancka katedra St. Patrick z XIII w., katedra Christ Church z XI w., kościół St. Audoen XIII w. i zamek z XIII w. a przebudowany w XVII w.

Kilkenny (Cill Choinnigh) jest miastem w południowo-wschodniej Irlandii położonym nad rzeką An Fheoir. Jest ośrodkiem administracyjnym w hrabstwie Cill Coinnigh. Liczba mieszkańców wynosi 9 tys. mieszkańców. Od IX do XII w. Kilkenny było stolicą irlandzkiego królestwa nazywanego Osraige (Ossory). Kiedy ok. 1200 terytoria te zostały podbite przez Normandów, obok istniejącego już miasta irlandzkiego, powstało nowe miasto angielskie, któremu w 1609 roku nadano prawa miejskie. Obydwa miasta zostały połączone w 1843 roku. W latach 1227-1536 w Cill Choinnigh obradował parlament kolonistów angielskich. W 1336 roku tutaj właśnie zostały uchwalone statuty dotyczące segregacji ludności na celtycką i angielską. W latach 1642-1649 miasto było z kolei miejscem obrad Konfederacji Katolików Irlandii. Kilkenny pełni funkcje handlowe w otaczającym je regionie rolniczym. Zlokalizowane są tam również niektóre branże przemysłu odzieżowego, poligraficznego i spożywczego (browar). Do najważniejszych zabytków należą: kościół Saint John z XIII w., kościół Saint Mary z XIII w., katedra anglikańska Saint Canice z XIII w. a przebudowana w XVIII w., katedra katolicka Saint Mary powstała w latach 1843-1857 oraz zamek z XIII w. a przebudowany w XIX w.

Klifowe wybrzeże Irlandii

www.tramp.travel.pl/publikacja.php

Aran Islands (Árann) są grupą wysp na zachodnim wybrzeżu Irlandii w zatoce Galway Bay. Ich łączna powierzchnia wynosi 47 km2 a zamieszkuje je ok. 2 tys. osób (1985). Największymi wyspami w tym archipelagu są Inishmore, Inishmaan i Inisheer. Uprawia się tutaj owies i ziemniaki. Ważną rolę pełni również rybołówstwo i turystyka.

Sionainn, Sionna i Shannon to nazwy przypisywane najdłuższej rzece Irlandii, która wypływa ze wzgórz Cuilcagh. Długość tej rzeki wynosi 259 km a jej dorzecze zajmuje powierzchnię 15,6 tys. km2. Jeziorami przepływowymi na jej trasie są m.in. Loch Ríbh i Loch Dheirgdheire Z Dublinem łączą ją kanały Royal (Midhe) i Grand (Laighéan). Jej głównym dopływem jest rzeka Suck. Ujście Sionainn ma charakter estuarium i należy do zlewiska Oceanu Atlantyckiego.

Connaught, Connachta i Cúige Chonnacht to nazwy historycznej prowincji na północnym-zachodzie wyspy o powierzchni 17,1 tys. km2 i zamieszkałej przez 423 tys. osób. Odznacza się najmniejszą gęstością zaludnienia w całym kraju wynoszącą 25 osób na km2. Jest to falista i pagórkowata nizina z wyższymi wzgórzami w zachodniej części o maksymalnej wysokości 819 m n.p.m. Odznacza się klimatem umiarkowanym, ciepłym, wybitnie morskim. Obszar ten pokryty jest licznymi jeziorami między innymi Aillinne, Coirib, Measca, Con. Obejmuje ona współczesne hrabstwa: Sligo, Galway, Leitrim, Mayo i Roscommon. Głównymi miastami są Galway (Gaillimh) i Sligo (Sligeach). Connaught jest tradycyjnym regionem emigracyjnym- w 1851 roku liczba mieszkańców tego obszaru przekroczyła 1 mln. Rozwinęły się tu branże przemysłu maszynowego, elektrotechnicznego, włókienniczego, metalowego i spożywczego. Uprawia się zboża i ziemniaki oraz hoduje bydło i owce. Na wybrzeżu ważną rolę odgrywa rybołówstwo.