Tatry- zachwycają i czarują swoją wysokogórską rzeźbą

Najwyższymi górami Polski są Karpaty, tworzące łuk na południu kraju. Najwyższym pasmem tego masywu są Tatry. Kulminacją polskich Tatr a zarazem Tatrzańskiego Parku Narodowego są Rysy o wysokości 2499 m n.p.m. Powierzchnia ich jest stosunkowo niewielka, gdyż zajmują, 715 km² (56 km długości i 16 km szerokości) z czego na terenie naszego kraju znajduje się ok. 160 km². Tworzą one wielką, skalistą wyspę, która wyraźnie odróżnia się od otaczającego ją terenu. Surowy charakter Tatr jest dodatkowo potęgowany przez dzikie, urwiste i wyniosłe szczyty, które zbudowane są z bardziej odpornego materiału niż pozostała część masywu. Rzeźba Tatr zależy przede wszystkim od jego wysokości bezwzględnej oraz od odporności utworów go budujących. Wraz ze wzrostem wysokości nad poziom morza bardziej intensywne jest oddziaływanie erozji fluwialnej (wodnej) i eolicznej (wietrznej) oraz proces denudacji. Duże znaczenie w modelowaniu rzeźby górskiej ma woda. Zajmuje ona maleńkie szczeliny i zakamarki i zamarzając w nich przyczynia się do pękania skał. Woda płynąca po stokach powoduje natomiast zmywanie pokrywy glebowej i drobnych odruchów skalnych.

Rozmieszczenie roślinności w górach jest uzależnione od zmian klimatycznych, które są silnie związane ze zmianami wysokości. Mówi się zatem o piętrowości klimatycznej i roślinnej gór.

Najniższym piętrem jest regiel dolny występujący pomiędzy 1150 a 1250 m n.p.m., który jest porośnięty lasami. W naturalny skład drzewostanu tego piętra wchodziły w przeszłości głównie buki i jodły oraz w mniejszym stopniu również świerki, jawory, jarząby, cisy i modrzewie. Na skutek działalności człowieka struktura gatunkowa tutejszych lasów uległa całkowitej zmianie, która stała się monogatunkowymi świerczynami. Rośliny zielone, które porastają regiel dolny to m.in. zawilce, kaczeńce i lilie złotogłów. Jedną z najbardziej charakterystycznych roślin spotykanych na tym piętrze jest szafran spiski, czyli znane wszystkim krokusy, które porastając na wiosnę polany nadają im piękny, fioletowy kolor. Następne piętro sięga do 1550 m n.p.m. i określa się je jako regiel górny. Zajmują je bory świerkowe, a jego górną część porasta również limba nazywana królową tatrzańskich drzew. W skład gatunkowy lasów regla górnego wchodzi również modrzew europejski, jarząb pospolity, wierzba śląska oraz brzoza karpacka. Strome ściany górskie porastają tzw. urwiskowe lasy świerkowe. Górna granica lasu w Tatrach określana jest zatem na 1600 m n.p.m. Powyżej tej wysokości znajduje się piętro porośnięte głównie kosodrzewiną oraz krzewami i drzewkami np. wierzbą krzaczastą, brzozą karpacką, porzeczką skalną czy różą alpejską. Występują tutaj również charakterystyczne rośliny zielone takie jak goryczka i jaskry. Następnym piętrem sięgającym do 2300 m n.p.m. są hale będące alpejskimi łąkami porośniętymi przez krzewinki i rośliny zielone oraz trawy. Najwyższym piętrem są turnie, które wykształciły się jedynie w Tatrach Wysokich. Panują tutaj surowe warunki, ale mimo to rośnie jeszcze ok. 120 gatunków roślin naczyniowych łącznie z roślinami kwiatowymi i paprotnikami. Najważniejsze z nich to goryczki, pierwiosnka maleńka, rośliny poduszkowe a także kilka gatunków skalnic. Pospolicie występują tutaj również mchy i porosty naskalne. Różnorodność florystyczna masywu tatrzańskiego ma związek również ze zróżnicowaną budową geologiczną (wapienną lub krystaliczną) tego obszaru. Rozwój roślin na obszarach górskich jest utrudniony przez silne wiatry np. dla Kuźnic (1023 m n. p. m) średnia prędkość wiatru wynosi 1,8m/s natomiast na Kasprowym Wierchu (1985 m n. p. m) wynosi ona już 6,3m/s. Kierunek wiatru w Tatrach jest uzależniony od ułożenia sieci dolin oraz łańcuchów i ścian górskich. Jakie wiatry przeważają na danym zboczu można rozpoznać po koronach drzew- silnie rozwinięte gałęzie po stronie odwietrznej, po przeciwnej natomiast gałęzie zamierają. Ważną rolę w kształtowaniu się szaty roślinnej pełnią również opady atmosferyczne. Powstają one często za sprawą prądów powietrznych w czasie dnia wiejących od dolin ku szczytom. Tylko najwyżej położone szczyty, często znajdujące się ponad poziomem chmur deszczowych odznaczają się niższymi opadami, co jest skutkiem niskiej temperatury i znacznego rozrzedzenia powietrza w którym znajduje się niewiele pary wodnej.

Lasy tatrzańskie zamieszkiwane są przez pospolite gatunki takie jak jelenie (ok. 300), sarny, dziki czy lisy oraz mniej liczne wilki, rysie, żbiki, kuny, łasice i gronostaje. Za największego mieszkańca lasów tatrzańskich uważa się niedźwiedzia brunatnego, którego można również spotkać na wysoko położonych przełęczach. Obecnie w polskich Tatrach żyje około 12 przedstawicieli tego gatunku, ale na całym obszarze masywu żyje ich blisko 60. Największymi atrakcjami faunistycznymi Tatr są jednak zwierzęta, które żyją w wyższych partiach gór i nie są spotykane w innych masywach górskich Polski. Zaliczamy do nich przede wszystkim kozice (ok. 130 sztuk), świstaki, polniki tatrzańskie oraz darniówki tatrzańskie. Najczęściej z nich spotykane są kozice, które uznawane są za symbol Tatrzańskiego Parku Narodowego.

Na obszarze tatrzańskim jest bardzo wiele jezior polodowcowych, których liczba wynosi 43 a ich łączna powierzchnia to blisko 160 ha. Najwięcej ich zlokalizowanych jest na obszarze Tatr Wysokich na wysokości ponad 1600 m n.p.m. Jeziora znajdujące się najniżej nie ulegają zlodowaceniu przez 6 miesięcy natomiast te położone w wyższych partiach gór są zamarznięte prawie przez cały rok, dlatego często używana jest nazwa Zamarzły Staw. Jeziora w Tatrach noszą nazwę "stawów". Do największych tatrzańskich stawów zaliczamy Morskie Oko (34,9 ha i 50,8 m głębokości) i Wielki Staw Polski (34,4 ha i 79,3 m głębokości) oraz Czarny Staw (20,6 ha, 70 m głębokości) i Czarny Staw Gąsiennicowy (17,9 ha). Jeziora w Tatrach znajdują się we wczesnym stadium rozwoju tzw. jeziora oligotroficzne, a więc są ubogie w życie biologiczne, co przyczynia się do ich dużej przezroczystości. Większość jezior leży w piętrze kosodrzewiny między 1550 a 1800 m n.p.m. W najwyższych jeziorach przez cały rok zalegają płaty śniegu.

Na terenie Hali Gąsiennicowej kończy się obszar wapienny i duża Dolina Stawów Gąsiennicowych. W jej górnych partiach występują kotły polodowcowe ułożone piętrowo. Hala Gąsienicowa jest otaczana granitowymi szczytami - Żółtej turni (2089 m), Koziego Wierchu (2291 m), Świnicy (2300 m), Beskidu (2012 m) oraz Kasprowym Wierchem (1985 m). Obszar ten ma charakter polodowcowy i posiada przekrój U-kształtny. Dno doliny jest płaskie, co świadczy o modelowaniu glacjalnym (lodowcowym).

Często w utworach tatrzańskich spotyka się tzw. lustra tektoniczne. Określenie to zostało przypisane do gładkich i błyszczących powierzchni skalnych, na których można zauważyć ślady wzajemnego przesuwania się i naciskania na siebie mas skalnych.

Tatrzański Park Narodowy powstał w 1954 roku. W 1993 r. TPN i TANAP (słowacki Tatransky Narodni Park) uzyskały status Rezerwatu Biosfery UNESCO. Polska część rezerwatu zajmuje obszar ok. 21.676 ha. Jest to najbardziej malowniczy i urozmaicony krajobrazowo obszar w Karpatach. Masyw ten budują głównie utwory granitowe i wapienne. W krajobrazie parku występują wiszące doliny, moreny i stawy, wąwozy oraz jaskinie. Szczególnie licznie występują tutaj rośliny naczyniowe, których liczba określana jest na ok. 1 tys. gatunków, z których 85 jest objętych ochroną gatunkową. Licznie występują tutaj również mszaki (600 gatunków), porosty (700 gatunki) oraz glony (900 gatunków). Wiele z tych gatunków jest endemitami tatrzańskimi, karpackimi lub gatunkami bardzo rzadko spotykanymi. Do najbardziej cenionych gatunków roślin zaliczamy: limbę, skalnicę tatrzańską, ostróżkę tatrzańską, dębika ośmiopłatkowego, skalnicę gronkową, goryczkę, krokusy oraz szarotkę alpejską uważaną za jeden z symboli Tatr. Świat zwierzęcy parku również składa się z wielu endemicznych oraz rzadkich gatunków będących pod ochroną. Najbardziej znanymi osobliwościami faunistycznymi Tatrzańskiego Parku Narodowego są kozice górskie i świstaki, które podlegają ochronie już od połowy XIX w. Do osobliwości należą również niedźwiedzie brunatne, rysie, wilki, wydry oraz orły przednie, sokoły, pomurniki, płochacze halne, głuszce, cietrzewie oraz jastrzębie. Występują tutaj również pospolicie spotykane w Polsce zwierzęta takie jak jelenie, sarny, dziki czy żbiki. Część parku jest rezerwatem ścisłym, zamkniętym dla turystów.

 Oprócz Tatrzańskiego Parku Narodowego warto zobaczyć również inne miejsca w Tatrach. Należą do nich m.in. Dolina Kościeliska (znajduje się tu wiele kapliczek i jaskiń), Wąwóz Kraków utworzony w wapieniach czy Kuźnice, gdzie od XVIII w. działały zakłady Kuźnickie i skąd jest piękny widok na dolomitowe zęby Nosala. Gubałówka (na której szczyt prowadzi kolejka) znajdująca się niedaleko Zakopanego również jest interesującym miejscem z przepiekaną panoramą Tatr. Wędrując po Tatrach nie można nie zobaczyć Morskiego Oka znajdującego się w dolinie polodowcowej, z której rozciąga się widok na wiszące doliny Czarnego Stawu i Stawu Staszica. Są to oczywiście tylko nieliczne atrakcje tego jedynego w naszym kraju masywu górskiego posiadającego alpejski charakter rzeźby. Piękna większości z nich nie da się opisać słowami, trzeba je zobaczyć na własne oczy i poddać się ich urokowi.