Pojezierze Południowopomorskie to rozległy makroregion. Od zachodu, południa i wschodu wyznaczają go doliny, od północy przechodzi w makroregion pobrzeży. Na jego formę składają się pojezierza i powierzchnie sandrowe. Zajmuje obszar między morenami, pochodzącymi z okresu zlodowacenia vistuliańskiego fazy pomorskiej, od południa pradolinę Toruńsko- Eberswaldzką, od zachodu otacza je dolina Odry, od wschodu- dolina Wisły.

Rzeźba młodoglacjalna cechuje się występowaniem wysoczyzn morenowych o płaskich powierzchniach nad którymi wznoszą się wzgórza morenowe, kemy, ozy. Liczne obniżenia w postaci rynien lub dolin wód roztopowych, często w postaci zagłębień wytopiskowych. W wielu z nich zachowały się jeziora, świadczące o zasięgu ostatniego zlodowacenia. Pojezierze południowopomorskie jest cieplejsze niż pozostałe, mniej opadów.

Występują tu lasy sosnowe na piaskach, lasy liściaste na wysoczyznach morenowych. Makroregion ten dzieli się na 12 mezoregionów:

  • Równina Gorzowska- zajmuje obszar na północ od Kotliny Gorzowskiej w pradolinie Toruńsko- Ebrswaldzkiej, na południu graniczy z Pojezierzem Myśliborskim, od zachodu granica przebiega Pojezierzem Dobiegniewskim, od wschodu z Kotliną Freienwaldzką. Rzeźba stosunkowo wyrównana, średnia wysokość 60 m n p m., jedynie w rejonie Gorzowa przekracza 100m. (moreny czołowe). Powierzchnia równiny- 1650 km². W znacznej części są to sandry, w mniejszym stopniu kępy morenowe (rejon Gorzowa i Kostrzynia). Na piaszczystych równinach rosną Lasy Mieszkowickie i Puszcza Gorzowska. Rzeki tu występujące to: Myśla i Krzyca, będące dopływami Odry. Licznie reprezentowane tu są jeziora wytopiskowe. Na obszarze Równiny Gorzowskiej utworzono Barlinecko- Gorzowski Park Krajobrazowy o powierzchni ponad 200 km², rezerwat "Buki Zdrońskie"- 75 ha, "Wilanów"- 67 ha., "Bogdaniec I" 21 ha., "Bogdaniec II" 40 ha., rezerwat torfowiskowy "Bagno Chłopiny" ze stanowiskiem bytowania żurawi, rezerwat "Dolina Świergotki" ze stanowiskiem buczyny pomorskiej. Głównym miastem jest Gorzów Wielkopolski, położony wzdłuż pradoliny i wysoczyzny. Na terenie Gorzowa istniały niegdyś wgłębne kopalnie węgla brunatnego. Funkcjonuje tu przemysł chemiczny, maszynowy i włókienniczy. Inne ciekawe miejsca to rolnicze ośrodki- Dębno i Mieszkowice. Obszary o znacznej antropopresji.
  • Pojezierze Dobiegniewskie- powierzchnia- 580 km². Rozciąga się na zachód od Równiny Gorzowskiej, tworząc granicę z kotliną Gorzowską. Od wschodu graniczy z Równiną Drawską. Charakterystycznym elementem krajobrazowym są liczne jeziora (około 100). Wszystkie są pochodzenia polodowcowego. Największe z nich- Osiek o powierzchni 500 ha., i głębokości 35 metrów, a także Ostrowiec o głębokości 19 m., Lipie- 42 m. głębokości. Jeziora w większości występują w gminie Dobiegniew, stanowiąc główną atrakcję turystyczną tej okolicy. Jeziora te słyną z dużej ilości różnych gatunków ryb: linów, szczupaków, płoci, karpi, sandaczy. Na terenie pojezierza utworzono rezerwaty przyrody- "Łasko"- siedlisko czapli siwej, "Wyspa na jeziorze Bierzwnik", "Źródlisko Skrzypowe" (gmina Bierzwnik). Obszar o urozmaiconej rzeźbie, pagórkowaty. Charakterystyczne obszary rolnicze wokół miasteczek (Strzelce Krajeńskie, Dobiegniew). Przez pojezierze przebiega magistrala kolejowa w pobliżu Dobiegniewa , łącząca Szczecin z Poznaniem. Kilka kilometrów dalej pozostałości po oficerskim obozie jeńców polskich "Oflag II C Woldenberg" funkcjonujący od 1940 roku. Z ciekawszych zabytków można wymienić średniowieczny gród w Strzelcach Kamieńskich. Obecnie są to pozostałości murów i baszt. Klimat tu występujący znacznie się różni od tego panującego np. w Polsce południowej. Znajduje się w obrębie klimatu przejściowego między dzielnicą chłodną pomorską o znacznych opadach a dzielnicą wielkopolsko-mazowiecką bardziej ciepłą i suchą. Posiada cechy klimatu oceanicznego. Wiatry wieją za zachodu i południowego zachodu. Występuje chmura jodowa.
  • Równina Drawska- rozciąga się i opada z północy na południe. Od wschodu graniczy z pojezierzem Choszczeńskim, Dobiegniewskim, Ińskim. Od zachodu z Pojezierzem Wałeckim. Stanowi rozległą powierzchnię zajętą przez osady fluwioglacjalnych piasków. R. Drawska zajmuje powierzchnię 1155 km². Największą rzeką jest Drawa (200 km. długości) z dorzeczem 3200 km². jej źródła znajdują się w jeziorze Drawsko, przepływa jezioro Lubie. Drawa kończy swój bieg w wodach Noteci, nieopodal Krzyża ( wysokość 27m n p m.). Na równinie występuje kilka terasów, często można spotkać ostańce morenowe. Obszar charakteryzuje się dużą ilościach jezior wytopisokwych, wśród nich: Ostrowieckie (powierzchnia 4 km²), Przytoczno- 2,3 km², Redęcino 1,7 km² i Dubie. W obrębie jezior utworzono rezerwaty przyrody: w pobliżu Redęcina- obejmujący pierwotne lasy bukowo- dębowe, rezerwat "Łakno" z siedliskiem czapli siwej, rezerwat "Stary Złom" (j. Ostrowieckie) roślinność bagienna turzyca, "Pustelnik" rezerwat obejmujący tereny leśne. Obszary Równiny Drawskiej zajęte są w znacznej części przez lasy, mała ilość osiedli ludzkich. Największa miejscowość to Drawno (2,5 tyś. mieszkańców) nad jeziorem Drawno i rzeką Drawą. Miejsce ciekawe dla uprawiania turystyki wodnej. Na tych obszarach w 1979 roku utworzono tu Drawieński Park Narodowy. Symbol parku stanowi wydra. Jeden z czterech parków narodowych usytuowanych na obszarze pojezierzy. Został założony w 1990 roku, zajmuje powierzchnię 11 000 ha. Swoim zasięgiem obejmuje fragment Puszczy Drawskiej z terenami zajętymi przez rzekę Drawę i Płociczną, położoną na obszarze Pojezierza Pomorskiego, w części Pojezierza Wałecko- Myśliborskiego. Głównymi elementami podlegającymi ochronie są młodoglacjalne krajobrazy równin sandrowych, ukształtowanych w momencie wycofywania się lądolodu bałtyckiego. Inne ciekawe formy tu występujące to pagórki kemowe, rynny polodowcowe, zagłębienia wytopiskowe wypełnione wodami jezior. Na terenie Parku znajduje się 13 jezior, największe z nich to Jezioro Ostrowieckie o zajmowanej powierzchni 370 ha. Jeziora są różnej wielkości, głębokości i w różnym stopniu podlegające eutrofizacji. Zajmują one łączną 13% ogólnej powierzchni parku. Ścisłą ochroną objęte są obszary najcenniejsze pod względem przyrodniczym. Zajmują one powierzchnię 379 ha., do najciekawszych zalicza się: rezerwat florystyczny "Wilcze Łyko" i "Sicienko", rezerwaty wodne: "Drawa" i "Płociczna", rezerwat krajobrazowy: "Pustelnik", rezerwaty leśne- "Radęcin" z doskonale zachowanym drzewostanem buczynowo- sosnowym i "Widłakowy Bór" oraz rezerwat torfowiskowy- "Głuskie Ostępy". Na obszarze parku występuje 27 zespołów roślin wodnych, torfowiskowych i leśnych. Występuje tutaj ponad 900 gatunków roślin naczyniowych, z których 50 podjętych jest ścisłą ochroną, np. storczyki, chamedafne północna, wiciokrzew pomorski, rosiczka, wawrzynek wilcze łyko, lilia złotogłów, żurawina drobnolistna, turzyca ptasie łapki, lipiennik Loesela. Swój zasięg ma tu także 150 gatunków drzew i 200 stanowisk rzadko spotykanych zbiorowisk florystycznych. Tutejsze zbiorowiska roślinne są bardzo rzadko spotykane, dlatego też objęto je staranną i rygorystyczną ochroną. Występuje tu także ponad 200 gatunków mchów i 250 gatunków grzybów. Na obszarach leśnych dominują siedliska borowe mieszana z sosną, bukiem, świerkiem i dębem. Królestwo zwierząt reprezentuje 40 gatunków ssaków, w tym: jenot, borsuk, szop pracz, wydra, jeleń, bóbr, dzik, lis. Licznie reprezentowane są płazy i gady- w tym osobliwość parku żółw błotny. Ma on tutaj swoją ostoję i należy do gatunków objętych całkowitą ochroną z racji rzadkiego występowania. Drawieński Park stał się miejscem bytowania 150 gatunków ptaków, np.: rybołów, jarząbek, włochatka, bielik. Wody rzek i jezior reprezentują liczne gatunki ryb i skorupiaków, jest ich około 40 gatunków. Największe ich skupiska występują w środkowe części parku. Należą do nich: pstrągi, lipienie, trocie jeziorne, sieje, sielawy, certa, brzany. Tutaj ma swoje tarlisko łosoś. Z płazów warto wymienić gniewosza plamistego, rzekotkę drzewną i ropuchy. Królestwo owadów reprezentują liczne gatunki rzadko występujących ważek, motyli i pająków oraz kilka gatunków skorupiaków- np. chruściki. Z każdego gatunku poszczególnych grup zwierząt występują bardzo cenne i rzadko spotykane na innych obszarach Polski. Wiele gatunków zwierząt, jak twierdzą uczeni, nie zostało jeszcze odkrytych i czekają na rozpoznanie. Drawieński Park Narodowy to teren zachowany w dużej mierze w nienaruszonym stanie, zajęty przez naturalne, pierwotne ekosystemy roślinne i zwierzęce i co najważniejsze o niewielkiej ingerencji człowieka, z bardzo słabo zaznaczoną antropopresją.
  • Pojezierze Wałeckie- teren o powierzchni 1861 km², zajmujący obszar pomiędzy Równiną Drawską, częścią pradoliny Toruńsko- Eberswaldzką i Doliną Gwdy. Obszar charakteryzuje się urozmaiconą rzeźbą związaną z pasmami ciągów morenowych, powstałych w okresie zlodowacenia Wisły fazy pomorskiej. Kilka kulminacji powyżej 200 m n p m., większość w granicach 15 m. Góra Racza- 210 m n p m., Góra Dąbrowa- 207 m n p m. w okolicy Piły. Na tym obszarze występują liczne jeziora, zwłaszcza w części centralnej. Najciekawsze z nich to Betyń w okolicy Wałcza o powierzchni 9 ha., i głębokości 40 metrów oraz Raduń o powierzchni 2 ha i głębokości maksymalnej 25 m. Sieć rzeczna koncentruje się w dolinach Noteci, Gwdy i Drawy. Na południu obszaru występują znaczne połacie lasów, przechodzące w Puszczę Drawską. Na terenach leśnych utworzono rezerwaty: "Mszary Tuczyńskie" o powierzchni ponad 6 ha., "Wielki Bytań" 183 ha., "Smolary"- 150 ha. Na terenie gminy Mirosławiec usytuowany jest obszar chroniony- torfowisko "Rosiczki Małe" o powierzchni 21 ha. Znaczny udział w krajobrazie mają użytki zielone- pastwiska i tereny przeznaczone pod wypas bydła, które są tu hodowane w dużej ilości. Największym miastem na tym obszarze jest Wałcz z 27 tysiącami mieszkańców. Usytuowany jest w kierunku północno wschodnim, zbliżając się do granicy z Równiną Wałecką. Niegdyś miasto to było częścią Wielkopolski i było siedzibą władz miejskich. Po pierwszej wojnie światowej zostało wcielone do Niemiec. Współcześnie stanowi ośrodek przemysłowy, ważne miejsce zajmują także usługi. Z racji pięknych krajobrazów i licznych terenów leśnych stanowi zaplecze rekreacyjne i turystyczne. Przebiegają tędy szlaki drogowe z Piły do Stargardu Szczecińskiego i Krzyża oraz kolejowe. W niedalekiej odległości utworzono rezerwat leśny pod nazwą "Glinki" o powierzchni 16 ha., Oprócz Wałcza wymienić można takie ośrodki jak: Mirosławiec, Kalisz Pomorski, Tuczno, Człopa- ponad 2 tysiące mieszkańców, Trzcianka- około 17 tyś. mieszkańców.
  • Równina Wałecka- płaski obszar zajmujący powierzchnię sandrową, położony wśród prawych dopływów rzeki Gwdy- Dobrzycy, Piławy, Purzycy, Płytnicy. Teren równiny usytuowany jest pomiędzy Pojezierzem Wałeckim i Doliną Gwdy, zajmując powierzchnię 706 km². Teren urozmaicony licznymi jeziorami wytopiskowymi typu rynnowego. Największą powierzchnię zajmuje jezioro Wąsocze- 3,3 km² i głębokie na 9 metrów i Zbiczno- 2,8 km² i głębokie na 29 metrów. Brak tu większych miast a większość terenu pokryta jest lasami. Sporadycznie występują tu wioski, np. Szwecja w której utworzono rezerwat ze starymi bukami o nazwie "Diabli Skok" o powierzchni 12 ha., na terenie gminy Wałcz prezentuje się rezerwat "Golcowe Bagno"- 124 ha. Przez tą miejscowość przebiega droga do Jastrowa.
  • Pojezierze Szczecineckie- urozmaicony pod względem ukształtowania i użytkowania mezoregion. Obejmuje wysoczyznę z pagórkami morenowymi pochodzenia lodowcowego fazy pomorskiej. Rozpościera się między Równiną Wałecką od zachodu i doliną Gwdy od wschodu. Pojezierze zajmuje powierzchnię 830 km². Pagórki morenowe, z najwyższymi wzniesieniami powyżej 200 m n p m. są to moreny czołowe, fazy krajeńskiej- Skotnia Góra 205 m n p m. (okolice miejscowości Okonek) i szczyt w okolicy Jastrowia o wysokości 195 m n p m. Bardzo licznie występują tu jeziora, są one różnej wielkości i głębokości, usytuowane są przeważnie na północy regionu. Największe z nich to jezioro Pile o powierzchni 10 km² i 44 metrach głębokości, ale także: Ciemino - 2,5 km², 13 metrów głębokości, Lubiecko Wielkie, Śniadowo- 15 m. głębokości. Teren jest w znacznej mierze pokryty lasami i polami uprawnymi, usytuowanymi między miejscowością Okonek a Szczecinkiem. Z ciekawych przyrodniczo form można wymienić rezerwat torfowiskowy (gmina Jastrowia) "Kozie Głowy" o powierzchni 0,7 ha., obejmujące także stanowiska brzozy niskiej i storczyka. Antopopresja spowodowana głównie wskutek usytuowania tu poligonu wojskowego w miejscowości Borne Sulinowo. Miejscowość leży nad jeziorem Pile, w czasie wojny mieścił się tu także obóz dla polskich jeńców. Borne Sulinowo to jedno z najmłodszym miast w Polsce. Inne większe miasteczko to Okonek- 4 tysiące mieszkańców i Jastrowie- 8 tysięcy mieszkańców. Biegnie tędy trasa kolejowa ze Szczecinka do Piły.
  • Równina Charzykowska- zajmuje powierzchnię sandrową o małej antropopresji, 2405 km². Południową granicę tego mezoregionu wyznacza Pojezierze Bytowskie, w górnym odcinku rzeki Brdy, zachodnią granicę tworzy Równina Tucholska, a południowo- zachodnią Pojezierze Krajeńskie. Bardzo licznie występują tu jeziora wypełniające zagłębienia wytopiskowe. Największych rozmiarów jest jezioro Wielimie- 19 km², Wdzydze- 15 km², Charzykowskie- 13,5 km² powierzchni. Największą głębokością odznacza się jezioro Wdzydze- 68 m. i Wielimie- 5,5 m. Są to jeziora rynnowe, polodowcowe o rozczłonkowanej linii brzegowej. Obszary zalesione, będące częścią Borów Tucholskich. Na ich obszarze powstały rezerwaty przyrody ożywionej, np.: "Ostrzów Trzebielski" o powierzchni powyżej 8 ha., będący ostoją dla ptaków, zwłaszcza w okresie lęgowym, "Bagnisko Niedźwiady"- 48 ha., "Przytoń"- 18 ha., "Jezioro Laska"- 70 ha, "Bocheńskie Złoto"- 16 ha., tu cennym obiektem jest silnie zeutrofizowane jezioro, stanowisko żurawia, bociana czarnego i kormorana, "Jezioro Bardzo Małe"- 7,4 ha., "Osiedle Kormoranów"- 22 ha. ze stanowiskiem dębu i kormorana, "Międzybórz"- 1,2 ha., z mieszanym drzewostanem i górską roślinnością, "Jezioro Sporackie", "Jezioro Smołowe", "Jezioro Kamień" "Jezioro Nasionek" ze stanowiskiem roślinności wodnej, rzadko występującej. Obszar nie zniszczony przez człowieka, brak antropopresji. Główną trasę stanowi droga z Chojnic do Bytowa. W okolicy jeziora Charzykowskiego istnieje od 1990 roku "Zaborski Park Krajobrazowy" o powierzchni 312 km², stanowiący obszary chronione, zamieszkałe przez licznie reprezentowane gatunki ptaków: żurawia, kormorana, bociana oraz gatunki faunistyczne- brzozy niskiej, cisu. W 1996 roku powołano Park Narodowy Borów Tucholskich, na obszarze 4,8 tyś. ha. Położony jest w dorzeczu rzeki Brdy, w obrębie potężnego kompleksu leśnego Borów Tucholskich, leżących pomiędzy Chojnicami a Kościerzyną oraz Tucholą a Starogardem. Obszary leśne zajmują 3,8 tyś. ha , wody Brdy i jezior 530 ha. obszar Parku jest częścią młodoglacjalnego obszaru Polski północno- zachodniej. Charakteryzuje się unikalnymi formacjami roślinnymi, zachowanymi w prawie nienaruszonym stanie. Obok zbiorowisk leśnych licznie występują tutaj tereny bagienne, torfowiska, rzeki i jeziora, w tym jeziora lobeliowe. Osobliwością parku jest cis pospolity chroniony w rezerwacie Cisów w Wiezchlesie. Rośnie tu także jarząb brekinia, osiągający północno- wschodnią granicę swojego zasięgu na terenie Europy. Występują tu także gatunki reliktowe, zwłaszcza w środowisku torfowisk zarówno przejściowych i wysokich. Należą do nich brzoza niska, bażyna czarna, żurawina drobnolistkowa, bagno zwyczajne, trzcinnik prosty, przygiełka brunatna, rosiczka pośrednia. Występuje tu 56 zbiorowisk roślinności wodnej i 15 leśnych. Bardzo bogato reprezentowany jest świat zwierzęcy- występuje tu 43 gatunki ptaków, 2 gatunki nietoperzy, 140 gatunków ptaków, 16 gatunków płazów i 25 gatunków ryb. Dolina rzeki Gwdy oddziela Pojezierze Wałeckie od Pojezierza Krajeńskiego. Niegdyś pełniła funkcję rynny odprowadzającej wody roztopowe z lodowca, w momencie ostatniego zlodowacenia fazy pomorskiej. Rzeka Gwda przebiega przez jezioro Wielimie na Pojezierzu Drawskim, następnie wpada do rzeki Noteć w mieście Ujście. Różnica w wysokości i w spadku wody pomiędzy Wielimie i Ujściem ma 85 metrów, wykorzystywane jest w energetyce. Wybudowano tu cztery elektrownie napędzane energią wodną. Dorzecze Gwdy zajmuje powierzchnię 4744 km². Rzeka w większości swojego zasięgu przebiega przez lasy sosnowe o podłożu utworzonym z piasków. Na terenie Kuźnicy Pilskiej utworzono rezerwat "Kuźnik" z siedliskiem ptaków oraz rezerwat "Rezerwat Cisowy" o powierzchni 25 km². Dolinę cechuje niewielka gęstość zaludnienia, w większości są to osady których ludność zajmuje się gospodarką leśną. Takim miejscem jest np. dawny gród Lędyczek. Inne niewielkie miasteczka to Czarne nad rzeką Czernicą i Biały Bór nad jeziorem Białym. Nad jeziorami utworzono ośrodki rekreacyjne. Największe i najludniejsze miasto w Dolinie Gwdy to Piła- 76 tysięcy mieszkańców. Stanowi ważny ośrodek przemysłowy, produkuje żarówki, części do pociągów. Rozwój miasta nastąpił w XIX wieku wskutek uruchomienia tu magistrali kolejowej i licznych ośrodków przemysłowych. W czasie wojny Piła została niemal doszczętnie zniszczona, potem odbudowana, dlatego posiada w większości nowe zabudowania. Zbiegają się tu drogi do Poznania, Bydgoszczy, Tczewa, Słupska, Szczecinka, Gorzowa Wielkopolskiego.
  • Pojezierze Krajeńskie- znacznej powierzchni mezoregion o wyraźnie zaznaczonych granicach. Obejmuje obszar wielkości 4389 km². Swoim zasięgiem obejmuje tereny położone wzdłuż doliny Gwdy, Brdy i Noteci. Północną granicę wyznaczają równiny Charzykowska i Tucholska. Na obszarze Wysoczyzny można zauważyć miejsca, w których stacjonował lodowiec w momencie cofania się, zlodowacenie Wisły fazy krajeńskiej. Kulminacyjne szczyty często wznoszą się nieco powyżej 200 m n p m. - 223 m w okolicach Człuchowa, 207 m. Góra Wolność. W rejonie Doliny Środkowej Noteci najwyżej położonym punktem jest Dębowa Góra o wysokości 192 m n p m. Z innych form polodowcowych wymienić można ozy, kemy, rynny polodowcowe oraz pradoliny i doliny dopływów Noteci i Brdy. Licznie występują tu jeziora, jest ich około 300, o powierzchni powyżej 1 ha., z czego o największej powierzchni jest jezioro Szczytno- 6 ha., Krępsko- 3,8 ha., Sławiankowskie- 2,8 ha., Więcborskie- 2 ha. Gleby w większości reprezentowane są przez brunatnoziemy na podłożu gliniastym, znaczną część stanowią bielice, usytuowane na glacifluwialnych piaskach. Stosunkowo znaczne powierzchnie gruntów rolnych są obecnie nie użytkowane, co powoduje wkraczanie tu roślinności naturalnej, powodując zmiany w krajobrazie. Terenów leśnych jest stosunkowo niewiele, w większości są tu pola uprawne. Na terenach w pobliżu miast uprawia się warzywa i owoce. Duży udział ma hodowla bydła i trzody chlewnej. Na obszarach leśnych powstało wiele rezerwatów przyrody: w okolicy miejscowości Sępólno Krajeńskie leży "Gaj Krajeński" o powierzchni 10 ha., ze stanowiskiem dębu i buku, "Czarci Staw" 5 ha., na terenie gminy Złotowo, rezerwat "Lutowo" o powierzchni 12 ha., obejmujący tereny boru bagiennego, "Wąwelno" chroniący znaczne połacie lasów mieszanych, buki, dęby, jesiony, "Zielona Góra"- 14,5 ha.- grądy i dąbrowy. Występuje tutaj kilka miejskich ośrodków przemysłowych. największe miasto w tym regionie to Chojnice, leży w północnej części Pojezierza, liczba ludności 40 tysięcy. Posiada ważny i rozległy węzeł kolejowy, łączący z Gdynią, przez takie miejscowości jak: Kościerzyną, Człuchów, z Piłą, Nakłem nad Notecią, Grudziądzem i Tczewem. Znaczna część ludzi zamieszkujących Chojnice pracuje w różnych gałęziach przemysłu- spożywczym, metalowym, papierniczym i drzewnym oraz w transporcie kolejowym. Chojnice to miasto XVIII wieczne, z kilkoma zabytkami i budowlami z okresu średniowiecza. W kierunku zachodnim znajduje się miejscowość Człuchów o 15 tysięcznej liczbie mieszkańców, stanowi region upraw rolniczych- jarzyn i owoców. Innym miastem jest Złotów- 18 tysięcy mieszkańców, dawne dobra magnackie. W roku 1772- 95 był wcielony do Niemiec. Mniejsze miejscowości to: Sępółno Krajeńskie, Więcbork, Wyrzysk, Mrocza, Debrzno, Kamień Krajeński.
  • Bory Tucholskie- rozległy mezoregion, na szerokiej powierzchni sandrowej z okresu zlodowacenia Wisły fazy pomorskiej. Dorzecze Wdy i Brdy. Granicę północno- zachodnią stanowi sandr położony na Równinie Charzykowskiej, granica północno- wschodnia przebiega wzdłuż Pojezierza Kaszubskiego i Starogardzkiego, w kierunku południowo- wschodnim graniczy z Doliną Wisły i Wysoczyzną Świecką, na południu granica biegnie Doliną Dolnej Brdy, a na południowym- zachodzie graniczy z Pojezierzem Krajeńskim. Bory Tucholskie zajmują obszar o powierzchni 4600 km². W pobliżu Czerska lub Brus sterczą kępy morenowe. Urozmaicenie terenu stanowią jeziora pochodzenia wytopiskowego, które występują tu w dużej ilości. Najciekawsze z nich i zarazem o największej powierzchni i głębokości to jezioro Wdzydze- 14,5 km² i głębokości maksymalnej 69 m. spośród mniejszych wymienić można Kałębie- 4,6 ha, Radodzież- 2,5 ha., Sodomie- 1,8 ha. na tym obszarze dominują znaczne połacie lasów, głównie sosnowych. Stanowią one największe tereny leśne starych i młodszych borów sosnowych, o powierzchnie przekraczającej 3 000 km². Usytuowane są także na Równinie Charzykowskiej. Występują pod nazwą "Borów Tucholskich", mimo iż miejscowość Tuchola występuje jedynie na malutkim obszarze tej formacji leśnej. Stanowisko sosny zostało wprowadzone w odległych czasach jako element gospodarki leśnej, chociaż do dziś występują tu znaczne stanowiska roślinności pierwotnej. Na obszarze boru sosnowego powołano w 1985 roku Tucholski Park Krajobrazowy, zajmujący powierzchnię 37 000 ha. W parku krajobrazowym cennym rezerwatem jest rezerwat "Cisy Staropolskie" pod patronatem Leona Wyczółkowskiego o powierzchni 86 ha., położony w pobliżu Wierzchlasu, z ciekawym i nie zmienionym przez człowieka stanowiskiem cisu i częścią puszczy. Rezerwat "Cisy nad Czerską Strugą" o powierzchni 17 ha., inne rezerwaty przyrody ożywionej to: "Ustronie" ze stanowiskiem lasów mieszanych o powierzchni około 4 ha., "Krzywe Koło"- 10 ha., "Brzęki" imienia Zygmunta Czubińskiego- 102 ha. licznie występują tu tereny torfowiskowe, powstał tu rezerwat "Mętne" o powierzchni 53 ha., stanowiący siedlisko brzozy niskiej o pochodzeniu tundrowym, jest to torfowisko wysokie, "Bagno Grzyba"-6 ha., "Jeziorka Kozie"- 12 ha, "Osiny"- 22 ha., "Twardy Dół" 4,5 ha., jako forma torfowiska przejściowego. Utworzono tu także rezerwaty chroniące rzadką roślinność i zwierzęta: "Miedzno"- o powierzchni 86 ha., "Czapli Wierch"- 5 ha., siedlisko czapli siwej, "Zdrojno"- 168 ha., z licznymi stanowiskami bobra. Rezerwat fauny wodnej- "Jezioro Zdręczno"- 16 ha, rezerwat archeologiczny- "Kamienne Kręgi" około 20 ha. Nad jeziorem Wdzydze powołano park krajobrazowy, zajmujący obszar 176 km². Najbardziej znanym ośrodkiem turystyczno- rekreacyjnym są Wdzydze Kiszewskie, w obrębie którego utworzono skansen etnograficzny. Jezioro Wdzydze jest jeziorem przepływowym przez które przenika rzeka Wda. Są to wody I klasy czystości. Tereny rolnicze znikome, mało użytkowane. Inną miejscowością jest Czersk, znany z działalności przemysłu drzewnego i linii kolejowych.
  • Dolina Brdy- wzdłuż Brdy, między Pojezierzem Krajeńskim a Wysoczyzną Świecką ciągnie się wąska strefa z jedenastoma terasami. W okresie zlodowacenia dolina była drogą transportu wód roztopowych z terenu sandru Charzykowskiego. Dolina ma powierzchnię 320 km² i długość 50 km. rzeka Brda liczy 217 km, a jej dorzecze zajmuje obszar 4720 km². W jej dolnym biegu zasilana jest przez mniejsze rzeki: Kamionkę, Sępólną, Krówkę i niewielkie rzeczki wypływające z Wysoczyzny Świeckiej. Spadki Brdy o znacznych wysokościach występujące między Kotliną Toruńską a Tucholą pozwoliły na wybudowanie tu zapór w celu uzyskania energii z wody, wykorzystywanej do produkcji energii. Takie zapory wybudowane są w Koronowie, o wysokości 23 metrów. Zapora wybudowana na Jeziorze Koronowskim znacznie zmieniła stosunki hydrologiczne, co jednocześnie doprowadziło do zmiany siedliskowych. Jezioro jest długie niezbyt szerokie. Na terenach położonych niżej miejscowości Koronowo utworzono kolejne dwa terasy. Jest to miejscowość ważna dla rekreacji i sportów wodnych. Prawie w całości obszar zalesiony, o znacznej antropopresji. Przebiegają tędy trasy kolejowe łączące Chojnice z Grudziądzem przez Tucholę oraz Złotów z Terespolem przez Przuszcz, linia Bydgoszcz - Gdańsk.
  • Wysoczyzna Świecka- jednostka, mezoregion o wyraźnie zaznaczonej granicy w formie dolin, na północy przechodzi w Równinę Tucholską. Wysoczyzna leży na rozległej równinie dzielącą Dolinę Brdy i Dolnej Wisły, zajmującą powierzchnię 1170 km². południową granicę stanowi Kotlina Toruńska. Wysoczyzna Świecka jest podzielona przez dolny bieg rzeki Wdy , która podobnie jak inne większe rzeki tego regionu była niegdyś drogą transportową dla wód lodowcowych w okresie zlodowacenia Wisły fazy pomorskiej. Wysoczyzna Świecka położona jest 120 metrów n p m. w części północnej, w części południowej teren ulega obniżeniu do 90 metrów. Falisty charakter terenu jest dodatkowo urozmaicony niewielkimi jeziorkami. Największe z nich to: Techno o powierzchni 1,5 kilometra kwadratowego i 10 metrów głębokości, Cekcyńskie- 1,2 ha i 28 metrach głębokości. Dolina Dolnej Wdy rozciąga się na szerokość 4 kilometrów i zajmuje obszar 30 km. Rzeka Wda tak samo jak Brda jest wykorzystywana do celów energetycznych. Zbudowano tu zapory i elektrownie wodne, napędzane przez rzekę. Największa elektrownia występuje na terenie miejscowości Żur, akwen jest wielkości 5 km², długość cofki waha się w granicach 8 km. oraz elektrownia w Gródku, jednak znacznie mniejsza. Znaczny udział glin w podłożu sprzyja rolnictwu. Gleby reprezentowane są przez średnio urodzajne brunatnoziemy. W północnych częściach Wysoczyzny Świeckiej i na obszarze doliny Edy występują gleby bielicowe, słabo urodzajne, w większości zasiedlone przez formacje lasów sosnowych. Utworzono tu rezerwat "Augustowo" o powierzchni około 7 ha. Usytuowany jest na południu Wysoczyzny Świeckiej, chroniący cenne zbiorowisko wierzby borówkolistnej. Na obszarze Wysoczyzny silnie zaznaczyła się antropopresja, głównie skoncentrowana w miejscowości Świecie. Zamieszkuje ją 27 tysięcy osób, jest usytuowana w dolinie Wisły gdzie wpada Brda. Mieszczą się tu zakłady celulozowo- papiernicze, młyny miejskie, zakłady cukiernicze i mięsne. Z zabytków można wymienić resztki murów obronnych i pozostałości po zamku krzyżackim. Ważne komunikacyjnie są linie kolejowe łączące Bydgoszcz z Gdańskiem i Gdynią oraz Chojnice z Grudziądzem.