Ostatnie zlodowacenia Ziemi miały miejsce w okresie czwartorzędu. Miały one największy zasięg na półkuli, północnej, obejmując prawie całą jej powierzchnię, w tym także terytorium Polski. Ostatni z lodowców ustąpił ponad kilkanaście tysięcy lat temu. Przesuwał się on powoli, niszcząc znaczne fragmenty podłoża, zbudowanego ze skał, następnie podnosząc fragmenty skał przenosił je w przestrzeni, powodując ukształtowanie terenu w ciekawy sposób.

Pojezierze Kaszubskie jest rejonem Polski o bardzo dużym zróżnicowaniu krajobrazowym. Przede wszystkim zauważyć można znaczne zróżnicowanie o charakterze hipsometrycznym. Jest to skutek przesuwania się czoła lodowca i pozostawianie po nim pagórków oraz wzgórz morenowych, które w przeważającej części zbudowane są z żwirów, piasków oraz różnego rodzaju głazów.

Wały ułożone są w takim kierunku, w jakim biegła krawędź zalegającego wówczas lądolodu. Środkowa część Pojezierza Kaszubskiego to wysoko podniesiony teren, noszący nazwę Wzgórz Szymbarskich, a ich wysokość może sięgnąć nawet 328 metrów nad poziomem morza (najwyższy szczyt- Wieżyca). Inne szczyty to także Zamkowa Góra (315 metrów nad poziomem morza). Wzniesienia stanowią zwartą grupę pagórków morenowych, które usytuowane są w kierunku południowym od Kartuz.

Przeważająca liczba form, utworzonych przez czoło lodowca, stworzona jest przez piaszczysto- żwirowy materiał, którego struktura ma niejednorodny charakter. Najwyższa część wzgórza Wieżyca zbudowana jest z kolei z glacjofluwialnych materiałów, których położenie ma formę horyzontalną albo też skośną.

Można z tego wywnioskować, że wzgórze to było niegdyś podpierane przez lądolód.

Na Pojezierzu Kaszubskim licznie występują moreny czołowe, które ułożone są w charakterystycznym ciągu, a ich kierunki miejscami bywają odmienne albo część jest odizolowana od pozostałych.

Wzgórza otaczające Trójmiasto nie mogą być uważane za moreny czołowe z tego względu, że są one bardzo mocno poprzecinane przez liczne doliny oraz dolinki wzgórz erozyjnych.

Środkowa część Pojezierza Kaszubskiego, położona na dużych wysokościach, podlega stopniowemu obniżaniu we wszystkich możliwych kierunkach, a następnie delikatnie przechodzi w sandrowe pola.

Nagromadzenie piasków oraz żwirów następowało w wodach roztopowych, które wypływały spod spodu lub spod czoła lodowca. Dzięki temu powstały szerokie piaszczyste pola, biegnące w stronę południową oraz południowo- zachodnią od kierunku Kościerzyny (tu porastane są przez Bory Tucholskie), występują tu także sandry, w większości tworząc monotonny krajobraz. Na Kaszubach z kolei przybierają one zróżnicowaną postać, a także występują na nich jeziora.

Pojezierze kaszubskie zawiera bardzo duża ilość jezior, a ich kształt jest najczęściej wydłużony w jednym kierunku. Napotkać tu można takie kształty jak: moreny czołowe, ale także moreny denne, oraz sandry.

Rynny, wypełnione wodą jeziorną utworzone zostały na skutek działalności glacjalnej wody, płynącej pod przesuwającą się czaszą lądolodową. Cała powierzchnia pojezierza podlegała rozrywaniu erozyjnemu, sięgającemu nawet głębokości 20, 40 metrów, a miejscami nawet 60 metrów.

Takie formy mogą przekraczać długość 20 kilometrów. Jezioro zajmuje najgłębszą część rynien, natomiast pozostałe jej elementy SA albo całkowicie wysuszone albo stanowią tereny podmokłe.

Najczęściej można spotkać układ rynien sięgający od strony północno- wschodniej do południowo- zachodniej, ta zasada czasami zna jednak wyjątki. Zagęszczenie sieci rynien na Pomorzu Kaszubskim wynosi około 10 do 15 kilometrów na każde 100 kilometrów odległości w terenie.

Oprócz jezior rynnowych na omawianym obszarze spotkać można także jeziora moreny dennej, mające kształt okrągły, najczęściej nieregularny, ich linia brzegowa jest dobrze rozwinięta, a dno najczęściej nie sięga głęboko.

Ich powstanie wiąże się z uginaniem moreny dennej wskutek ciężaru zalegające na nim lodu.

Na Pojezierzu Kaszubskim często są też spotykane niewielkie zagłębienia, przybierające kształt nieregularny oraz różną głębokość. Występują one w miejscach morenowych, a najczęściej wypełnia je woda jeziorna.

Powstanie ich następowało wskutek topienia brył lodowcowych. Bardzo długo bryły te pokryte były żwirowo- piaszczystym materiałem, który podlegał transportowaniu za pomocą wód roztopowych, spływających z czoła lodowca. Spowodowało to znaczne ocieplenie klimatu.

Część brył, powstałych z lodowca straciło z nim bezpośredni kontakt, z tego powodu nazywa się je "bryłami martwego lodu". Utworzone przez te bryły wklęsłe miejsca nazywane są z kolei wytopiskami.

Największe z nich spotkać można w pobliżu jeziora Sodomie (3,5 kilometra), Otalżyna (2,8 kilometra), Sitno oraz Karlikowo (2,1 kilometra).

Najwięcej jest jednak wytopisk, których wymiary wynoszą od kilkudziesięciu metrów długości do 750 metrów, a także w wymiarze od kilku lub kilkudziesięciu metrów szerokości do 500 metrów.

W pewnych częściach Pojezierza Kaszubskiego stosunek powierzchni jezior wynosić może nawet do 10%. Największe z nich to: jezioro Wdzydze( 14,2 kilometry kwadratowe), Charzykowskie (13,5 kilometrów kwadratowych), Raduńskie (Dolne i Górne), których łączna powierzchnia wynosi 11,2 kilometra kwadratowego.

Do dzisiaj zachowaniu uległo wyłącznie 13% z krajobrazu pierwotnego w okolicach jezior. Pojezierze Kaszubskie stanowi więc niewielką tylko część tego, co powstało po ustąpieniu z tego terenu lodowca. Spowodowane jest to takimi czynnikami, jak zarastanie jezior poprzez różną roślinność, jak sitowie, trzciny, wodorosty, czy grzybienie, a także wypełnianie się zbiorników jeziornych zawiesinami, pochodzącymi z dopływających do nich rzek. Także obniżanie poziomu wód, znajdujących się pod ziemią powoduje obniżanie się poziomu lustra jezior.

Krajobraz polodowcowy charakteryzuje się tym, że występuje na jego obszarze ogromna ilość narzutowych głazów, będących częściami skał skandynawskich, przetransportowanych przez lodowiec. Dzięki wyglądowi oraz położeniu tych głazów wynieść można ogromną ilość informacji o kierunku przesuwania się oraz sile lądolodu.

Największym z głazów znajdujących się na Pojezierzu Kaszubskim jest Wielki Kamień, nazywany także Diabelskim. Jest on położony przy brzegu Jeziora Kamiennego, a jego wymiary wynoszą: 17 metrów obwodu, 5 metrów długości oraz 4,8 metra szerokości.

Związana jest z nim pewna legenda. Wierzenia ludowe podają, że szczelina, znajdujące się na wierzchu kamienia jest pozostałością po łańcuchu, na którym przymocowany był głaz w momencie, kiedy rzucany był do wody przez diabła.

Innymi głazami narzutowymi są: Kamień Brodnicki, Jastrzębiej Góry, Ostrzycki czy też Łosienicki.

Stanowią one cenny materiał budowlany dla człowieka, dlatego są często eksploatowane.

Część z nich natomiast objęta została ochroną jako pomnik przyrody.

Obecna rzeźba na Pojezierzu Kaszubskim jest przykładem rzeźby młodoglacjalnej. Dzisiaj występujące procesy o charakterze morfogenetycznym nie są w stanie w dużym stopniu zmieniać rzeźby, która ukształtowana została lądolodem na przełomie plejstocenu oraz holocenu.