Zatoka Gdańska to nazwa szeroko otwartej zatoki na południu basenu M. Bałtyckiego. Jej lokalizacja kształtuje się między Pojezierzem Kaszubskim w części zachodniej oraz półwyspem Sambia w części wschodniej. Od strony morza zatokę częściowo zamyka mierzeja helska, sama zatoka tworzy wcięcie w obszar lądu na długość 75 km, natomiast jej szerokość w miejscu wylotu wynosi około 110 km.

Na wschodzie od zatoki gdańskiej znajduje się Zalew Wiślany utworzony przez Mierzeję Wiślaną. W Zatoce Gdańskiej kończą swój bieg dwie rzeki: Wisła oraz Pregoła. Głównymi miastami znajdującymi się nad Zatoką Gdańską są Gdańsk, Gdynia, Jastarnia, Hel, Władysławowo, Rewa i Puck. Znajduje się tu wiele ośrodków turystycznych. Linia pomiędzy przylądkiem Rozewie a przylądkiem Taran (półwysep Sambia), jest umowną granicą Zatoki Gdańskiej z otwartym morzem.

Zatoka jest dosyć głęboka, największa głębia ma około 118 metrów. Tak duża głębia jest wynikiem działania lodowca skandynawskiego, który przesuwał się z kierunku północnego wzdłuż południka, trafiając na misę Środkowego Bałtyku. Istnienie tej misy jest wynikiem obniżenia tektonicznego, które znane jest pod nazwą depresji perybałtyckiej. Depresja ta stanowi izolację dla wzniesienia Łeby z zachodu, od platformy Europy wschodniej.

Kiedy w holocenie nastąpiło ocieplenie klimatu, zasięg Zatoki Gdańskiej wychodził jeszcze dalej w kierunku południowym. Intensywne narastanie nanosu rzecznego spowodowało utworzenie się równiny w delcie uchodzącej rzeki i w efekcie do powstania krainy geograficznej pod nazwą Żuławy Wiślane. W wyniku działalności fal morskich utworzyła się mierzeja.

Wody Bałtyku są lepiej zasilane wodami rzecznymi w Zatoce Gdańskiej niż w Zalewie Szczecińskim. Żuławy Wiślane podzielone są na trzy części: Żuławy Gdańskie, Żuławy Malborskie i Żuławy Elbląskie. Są częścią makroregionu jakim jest Pobrzeże Gdańskie. Na zachód od Zatoki Gdańskiej zlokalizowane jest Pobrzeże Kaszubskie, i ciągnie się szerokim pasem od Władysławowa do Gdańska. Temperatura wody wynosi od 2ºC zimą, do około 18 ºC latem, często ten pułap 18 ºC jest przekraczany. Zasolenie wód Zatoki Gdańskiej waha się w granicach 7-8 ‰. Poprzez odkładanie się nanosów niesionych przez uchodzącą rzekę, delta Wisły się powiększa i tworzy się nowa.

Jeszcze niedawno wody Zatoki Gdańskiej zagrożone były możliwością dużego zanieczyszczenia skażeniami niesionymi przez wody Wisły oraz przez odpady przemysłowe ze stoczni w Gdańsku i Gdyni. Mimo tego że wybudowano tu nowe oczyszczalnie ścieków wg najnowszych technologii, stan wód w Zatoce Gdańskiej nie uległ poprawie przez napływ zanieczyszczonych ciągle wód z Wisły. Stale trwają starania poprawy systemu zmniejszenia emitowanych ilości odpadów stałych i pyłów. Ze względu na to, rejon ten zakwalifikowano do strefy klęski ekologicznej. Wśród zakładów o największej uciążliwości dla środowiska naturalnego Zatoki Gdańskiej znalazły się Rafineria Gdańska, Zakłady Fosforowe oraz Siarkopol) Pod ochroną znalazło się około 32% powierzchni województwa. W ramach ochrony przyrody utworzone tu zostały dwa parki nar., rezerwaty przyrodnicze, Bory Tucholskie oraz parki krajobrazowe (w liczbie ośmiu). Pobrzeże Gdańskie, którego częścią są Żuławy Wiślane otacza Zatokę Gdańską półkolistym pasem lądu. Najważniejsza część zagłębienia Zatoki Gdańskiej pokryta jest osadami drobnoziarnistych piasków a także frakcji mułów. Cały obszar akwenu Zatoki Gdańskiej stanowi ok. 6300 km2. Sama zlewnia Zatoki Gdańskiej to ok. 220 tyś. km2, a jej wielkość przekracza rozmiarami Zatokę Pomorską.

Nad Zatoką Gdańską powstał port w mieście Gdańsk. Kiedyś było to centrum miasta, nad rzeką Motławą. Dzisiaj w tym miejscu znajduje się trakt zwany Długim Pobrzeżem, jest to miejsce spacerowo-handlowe i zajmuje duży obszar przy ujściu Martwej Wisły. Charakterystyczny dla tego miejsca jest obelisk Westerplatte, upamiętniający długą i heroiczną obronę wybrzeża. W latach 70-tych wybudowano drugi, bardziej nowoczesny port zwany Portem Północnym. Ma on bezpośredni dostęp do obszaru Zatoki Gdańskiej, i jest tu możliwość przeładunku ropy i węgla. Ropa, która transportowana jest do portu, następnie rurociągami przepływa do rafinerii i tam poddawana jest obróbce. Rafineria Gdańska jest nowoczesnym i stale modernizowanym zakładem petrochemicznym i jest drugi w kraju pod względem wielkości.

Linia brzegowa Zatoki Gdańskiej jest łagodna, wyrównana, budowana z płaskich i piaszczystych plaż lub stromych, urwistych wzniesień. Jednak, krajobraz Zatoki Gdańskiej ulega stałym przekształceniom w wyniku działania żywiołu jakim jest woda zmiany te zachodzą szybciej niż na stałym lądzie.

W Zatoce Gdańskiej żyje wiele rzadkich i nietypowych gatunków ptactwa które pospolicie występują w Europie Zachodniej. Są to na przykład białolica, bernikla obrożna, szablodziób, sokół wędrowny, rybitwa popielata, świergotek skalny oraz biegus morski.

Zatoka Gdańska jest dobrym miejscem do obserwacji ptactwa, ponieważ zdarzają się tu zaglądać bardzo rzadkie gatunki. Istnieje tu wiele dogodnych miejsc gdzie można obserwować całe stada. W Zatoce Gdańskiej pojawił się rzadki gatunek ryby, niespotykany w Zatoce Gdańskiej: Noegobius melanostomus która została wypatrzona przez Morską Stację Uniwersytetu w Gdańsku. Pierwszy raz ryba ta pojawiła się u brzegów helu w 1990 roku. Nazwano ją po polsku babką byczą. Jej rozmiary dochodzą do około 18-20 cm długości. Cechuje się dużą obłą głową oraz obecnością czarnej plamy na płetwie na grzbiecie. Płetwy na brzuchu zrastają się w przyssawkę.

Najprawdopodobniej gatunek tej ryby dostał się do wód bałtyckich wraz z wodą która służy jako balast w statkach przypływających z M. Kaspijskiego albo Czarnego, lub mogła przywędrować rzeką bez ludzkiej pomocy. Obecnie gatunek ten zamieszkuje okolice Gdyni, tam można złowić ją na wędkę. Stacja Morska z Gdańska przygotowała specjalną ulotkę dla wędkarzy i rybaków z prośbą o ewentualne dostarczanie złowionych egzemplarzy które mogłyby posłużyć do badań.

Poprzez ostatnie dziesięciolecia znacznie poszerzył się stopień degradacji środowiska w Zatoce Gdańskiej. Największy napływ różnego rodzaju zanieczyszczeń jest obserwowany w strefie przydennej i pelagicznej. Strefa przydenna charakteryzuje się często występującym niedoborem tlenowym, wzrostem stężenia siarkowodoru a także podwyższone stężenie metali ciężkich. Duży wpływ na stan środowiska i stan wód w Zatoce Gdańskiej ma aglomeracja Trójmiasta: Gdyni, Gdańska i Sopotu.

Wody Zatoki Gdańskiej wyrzucają na brzeg duże ilości bursztynu. Bursztyn ten jest ceniony w wielu krajach nadbałtyckich i dociera do różnych krańców europejskich. Bursztyn był głównym surowcem dla twórców-artystów na przełomie XVI i XVII wieku. To z tamtych czasów pochodzą największe i najbardziej cenione dzieła bursztynowe. Artyści bursztynnicy tworzyli poprzez wiele epok sztuki począwszy od renesansu poprzez manieryzm, barok, rokoko, na klasycyzmie kończąc. Przez wszystkie te lata bursztyn z Zatoki Gdańskiej cieszył się największym zainteresowaniem jako niezbędny dla artystów. Bursztyn nadbałtycki jest kopaliną utworzoną z żywicy przed 40 do 35 milionów lat temu. Ze względu na to, że zawiera dużo kwasu bursztynowego (od 3 do 8%), nazywa się go także sukcynitem. Zatoka Gdańska jest największym i najbogatszym złożem bursztynu w skali światowej. Zarówno na terenie Polski, jak również na terenie Rosji. W związku z dużymi złożami bursztynu w tym rejonie, Gdańsk może być nazywany bursztynowym miastem. Nazwa miasta ulega wielu modyfikacjom wtedy gdy mówi się o bursztynie a także o pochodzeniu bursztynu. Np. podobne brzmienie do nazwy miasta ma odmiana bursztynu - gedanit. Również delta rzeki Eridan do której wg mitu runął syn Heliosa, której inna nazwa to: delta chłapowsko-sambijska, to nic innego jak delta gdańska.

Jak już wcześniej wspomniano, rozwijający się przemysł w rejonie Zatoki Gdańskiej, i co za tym idzie rozwój aglomeracji miejskiej, spowodowały wzrost zanieczyszczenia przybrzeżnych wód w Zatoce Gdańskiej. Jeszcze niedawno niemożliwe było wykorzystywanie tego rejonu jako kąpieliska. W tym samym rejonie o dużym zanieczyszczeniu istnieją rezerwaty przyrody. Jest to Kępa Redłowska porośnięta lasem bukowym z jarzębiną szwedzką, także Kępa Swarzewska z Przylądkiem Rozewie gdzie również występuje las bukowy z jarzębiną szwedzką. Przylądek Rozewie jest jednocześnie najbardziej na północ wysuniętym fragmentem Polski.

W ogromnej miejskiej aglomeracji Gdańska, w roku 1970 powstał Trójmiejski Park Krajobrazowy. Obszar objęty przez ten park tworzy częściowo Pobrzeże Kaszubskie oraz częściowo Pojezierze Kaszubskie. Na terenie parku znajdują się dwa rezerwaty: "Źródliska w Dolinie Ewy" - gdzie występują zbiorowiska łęgowe i ziołoroślowo-szuwarowe, oraz "Zajęcze Wzgórze" - z buczynami zawierającymi liczne drzewa pomnikowe.

Zatoka Pucka

Zatoka Pucka jest jakby składową Zatoki Gdańskiej i położona jest w jej północno-zachodniej części. Od strony północnej graniczy z Helem, a od strony zachodniej z Pobrzeżem Kaszubskim. Jej powierzchnię stanowią 364 km2, a największa głębia osiąga około 54 metrów. Inaczej mówiąc, Zatoka Pucka to po prostu Półwysep Helski oraz częściowo Zatoka Gdańska pomiędzy Jastarnią a ujściem rzeki Redy. Woda w Zatoce Puckiej jest bardzo zanieczyszczona. Zatoka Pucka od zatoki zasadniczej oddzielona jest podwodnym, piaszczystym wałem. Występuje on pod nazwą Rybitwie Mielizny, i przebiega od Jastarni do Rewskiego Cypla. W Jastarni i w Pucku występuje port rybacki. Zatoka Pucka jest jednocześnie najpłytszą częścią Zatoki Gdańskiej i w ogóle najpłytszą zatoką na Bałtyku, i jako jedyna przez wzgląd na płytkość zamarza w okresie zimy.

Zatoka Pucka tak samo jak Zalew Wiślany charakteryzuje się bardzo niskim zasoleniem, niekiedy nie przekraczającym 1‰. Zdarza się, że pogoda nad brzegami Bałtyku jest nieprzyjemna i niebezpieczna dla ludzi. Poziom wód w Zatoce Gdańskiej i Puckiej ulega podwyższeniu, a woda przy ujściu Wisły piętrzy się. Do tego dochodzi jeszcze wiatr o charakterze huraganu oraz dość często opady. Aby pogłębić dno Zatoki Puckiej, przeniesiono z niej ogromne ilości piasku (mierzone w tonach) do morza, czyli dokonano refulacji. Brzegi mierzei helskiej zostały umocnione przez bloki i betonowe opaski. Niestety z ekologicznego punktu widzenia, działania te odniosły zły skutek dla środowiska, ponieważ opaski z betonu stanowią barierę dla mieszających się wcześniej wód morskich z wodami z Zatoki. Razem z usuniętym z Zatoki piaskiem usunięto żyjące w nim rośliny i zwierzęta, i w sposób gwałtowny umieszczono je w słonych wodach morskich, które nie są dla tych organizmów naturalnym środowiskiem życia, w związku z tym ich dalszy rozwój stał się zagrożony. Poza tym, w pogłębionej misie Zatoki tworzące się fale są wyższe i masywniejsze, a ich działanie wpływa destrukcyjnie na sam półwysep. Beton, który oplata brzegi morskie jest brzydki i nieestetyczny, i zniechęca do plażowania lub chociaż spaceru.

Obecny Puck jest niewielkim miasteczkiem. Liczba ludności to około 12 tysięcy mieszkańców. Rozwinęło się tu rybołówstwo i przetwórstwo rybne, przez co Puck jest znaną miejscowością. Najchętniej odwiedzanym miejscem w Pucku jest średniowieczny port. Już w XVI i w XVII wieku był miejscem stacjonowania floty królewskiej, a w czasie dwudziestolecie międzywojennego miejscem stacjonowanie okrętów wojennych. Dzisiaj port wykorzystywany jest przez rybaków i żeglarzy. W Puckim porcie jachtowym może jednocześnie stacjonować 100 pełnomorskich jednostek albo 200 łodzi klasy olimpijskiej. Co roku w puckim porcie odbywają się regaty, a impreza ma zasięg krajowy i międzynarodowy.

Zatoka Pucka przez zamieszkujących tamte tereny Kaszubów nazywana jest pletą, co oznacza kałużę. Ma też o wiele bardziej ładną nazwę - Małe Morze. Nazwa Małe Morze wzięła się prawdopodobnie od tego, że kiedyś miejsce to było jednym z najładniejszych miejsc M. Bałtyku. Płytkie i czyste wody zatoki prześwitywały, ukazując całe połacie podwodnych łąk utworzonych z krasnorostów, brunatnic i morskiej trawy.

Rośliny porastające morskie dno, były doskonałym siedliskiem dla węgorzy, szczupaków, płoci, iglicznic, wężynek oraz kur zwanych diabłami. Osłonięta od wiatrów zatoka była schronieniem dla ptaków przetrzymujących zimę na Pomorzu. Najbardziej zatokę upodobały sobie łabędzie, a łabędzi puch był poza bursztynem najważniejszym artykułem po który przyjeżdżali kupcy z Rzymu. Czyste i pełne różnych gatunków ryb wody zatoki zamieszkiwały foki. Niestety opisywane obrazy słonecznej, bogatej w morskie rośliny i zwierzęta zatoki, można jedynie czasami obejrzeć w telewizji, gdy nadawana jest kronika filmowa nakręcona pod koniec lat 50-tych.

Po raz pierwszy objawy niszczenia środowiska zatoki Puckiej zauważono w latach 60-tych i 70-tych. Niestety uwaga ta była zwrócona tylko przez nieliczne grono. Efekt był taki, że zatoka byłą nadal zanieczyszczana ściekami miejskimi i przemysłowymi, powodując zbyt dużą eutrofizację i ogólne zanieczyszczenie jej wód. Skutkiem tego było gwałtowne załamanie się homeostazy biologicznej, i proces ten przebiegł w sposób dramatyczny. W ciągu zaledwie kilku lat przełomu lat 70-tych i 80-tych nastąpiło całkowite wyginięcie Morsztynów a także wielu gatunków ryb. Wraz z pomorem ryb nasileniu uległo zanieczyszczenie plaż. W obecnych czasach, na wewnętrznym terenie Zatoki Puckiej (Zatoka Pucka Wewnętrzna), istnieje Nadmorski Park Krajobrazowy, czyli obszar chroniony o powierzchni ok. 100 km2, w kierunku północnym Cypla na Rewie.

Stan czystości wód w zatoce ulega stopniowej poprawie, poprzez zmniejszony dopływ zanieczyszczeń. Stacja sanitarno-epidemiologiczna (Sanepid) dopuszcza już do użytku wody i plaże w okolicach Pucka. Jednak są miejsca gdzie plaże pozostają zamknięte. Są to: Swarzewo, Gnieżdżewo, Rzucewo i Osłonino. Przywrócenie tam zadowalającego stanu sanitarnego wody i obszaru plaż nadal jest tematem otwartym, i wymaga wielu drogich inwestycji oraz czasu.

W okolicach Pucka, szczególną uwagę zwracają głazy narzutowe, które w te rejony przyniósł lodowiec wędrujący ze Skandynawii. Znane są one pod nazwą Dwunastu Apostołów, i zlokalizowane są na puckiej plaży. Największy z nich mierzy w obwodzie aż 7 i pół metra. W okolicy znajduje się także rezerwat przyrody Beka. Leży u ujścia Redy. Na jego terenie znajdują się chronione gatunki słonorośli, oraz miejsca bytowania i lęgu różnych gatunków ptaków: bekasów, łabędzi, ostrygojadów i biegusów.