antropopresja

negatywny wpływ działalności człowieka na środowisko naturalne powodujący zaburzenia funkcjonowania ekosystemów. W miarę rozwoju cywilizacji ludzkiej człowiek w coraz większym stopniu wpływał na środowisko naturalne. W starożytności i średniowieczu ten wpływ był niewielki. Dopiero rewolucja przemysłowa i eksplozja demograficzna doprowadziły do ogromnych zmian w środowisku. Niestety zmiany te prawie zawsze były negatywne. Dzięki zdolności samoregulacji, środowisko naturalne może przyjąć i zasymilować pewne ilości zanieczyszczeń. Jednak dziś ilość zanieczyszczeń wielokrotnie przekracza zdolności samooczyszczania się środowiska. Skutkiem antropopresji jest powstanie rozległych terenów zagrożenia ekologicznego. Dalsza degradacja środowiska może prowadzić do zagrożenia życia na Ziemi.

Głównymi źródłami zanieczyszczeń powietrza jest przemysł (w szczególności energetyka, hutnictwo, przemysł chemiczny), transport oraz tzw. paleniska domowe. Powietrze zanieczyszczane jest przez pyły i gazy. Zanieczyszczenie to niekorzystnie wpływa na organizmy żywe, glebę, wody i prowadzi do pewnych zmian klimatycznych.

Zwiększona emisja dwutlenku węgla (CO₂) prowadzi do efektu cieplarnianego. Jest to proces podnoszenia się temperatury powietrza na Ziemi. Gaz ten pochłania długofalowe promieniowanie cieplne Ziemi. Podnosi to temperaturę powietrza. Konsekwencją tego zjawiska jest topnienie lodowców i lądolodów. Może to spowodować podniesienie poziomu morza i zalanie niektórych obszarów lądowych.

Obecność nadmiernych ilości freonów (chlorofluorometanów) w atmosferze powoduje powstawanie tzw. dziury ozonowej. Ozonosfera znajdująca się w górnej stratosferze jest warstwą, która chroni organizmy żywe przed szkodliwym, ultrafioletowym promieniowaniem słonecznym. Redukcja warstwy ozonowej w poważny sposób zagraża życiu na Ziemi.

Duże stężenie tlenków siarki, węgla i azotu w połączeniu z wodą deszczową powoduje powstanie zjawiska kwaśnego deszczu. Opady kwaśnego deszczu prowadzą do zakwaszenia gleby, niszczenia roślinności (w szczególności drzew iglastych). Bardzo niekorzystnie wpływa też na układ oddechowy człowieka.

Niebezpiecznym zanieczyszczeniem są też pyły. Szczególnie groźne są pyły zawierające metale ciężkie (kadm, rtęć, ołów, mangan). Zbyt duże ich stężenie stanowi bezpośrednie zagrożenie dla życia. Ponadto metale ciężkie kumulują się w glebie, a następnie przedostają się do roślin uprawnych.

W miastach podczas bezwietrznej pogody może wytworzyć się toksyczna mgła, zwana smogiem. Szczególnie niebezpieczny jest smog letni, powstający podczas upalnej pogody. Charakteryzuje się dużą zawartością ozonu, który jest szkodliwy dla zdrowia.

Woda jest elementem środowiska warunkującym życie. Niezbędna jest również w produkcji przemysłowej i rolniczej. Ilość wody na Ziemi jest stała. Wzrasta natomiast zapotrzebowanie na wodę ze względu na zwiększającą się liczbę ludzi oraz rosnące potrzeby przemysłu i rolnictwa. Szczególnie wodochłonne są przemysły spożywczy, chemiczny, włókienniczy, papierniczy. Ze względu na zanieczyszczenie kurczą się dostępne zasoby czystej wody.

Wody powierzchniowe i podziemne mogą być zanieczyszczane z różnych źródeł:

• bezpośrednie zrzuty ścieków do rzek i jezior. Ścieki mogą być komunalne, przemysłowe i rolnicze;
• zrzuty wód czystych, lecz o podwyższonej temperaturze (np. wody chłodnicze elektrowni);
• zanieczyszczenia pyłami i gazami pochodzącymi z powietrza atmosferycznego;
• zanieczyszczenia pochodzące ze składowisk odpadów poprzez ich spłukiwanie i wsiąkanie.

Odrębnym zagadnieniem jest zanieczyszczenie wód mórz i oceanów. W ich przypadku głównymi źródłami zanieczyszczeń są:

• rzeki wlewające do mórz zanieczyszczoną wodę;
• ścieki pochodzące z nadbrzeżnych miast;
• katastrofy tankowców;
• awarie platform wiertniczych;
• podwodne składowiska odpadów radioaktywnych i substancji chemicznych.

Ludność miast i wsi oraz zakłady przemysłowe wytwarzają ogromne ilości odpadów. Większość z nich musi być składowana na wysypiskach. W ostatnich latach narasta problem ze znalezieniem miejsca odpowiedniego do składowania odpadów. Miejsce takie powinno posiadać właściwe warunki hydrogeologiczne. Musi to być teren z nieprzepuszczalnym podłożem, położony z dala od źródeł i rzek. Niektóre z odpadów przed składowaniem muszą zostać zneutralizowane. Szczególnie niebezpieczne jest składowanie odpadów promieniotwórczych. Do niedawna zatapiało się je w morzu, a obecnie składuje się np. w głębokich wyrobiskach kopalnianych.

Gleba jest komponentem środowiska bardzo wrażliwym na negatywne oddziaływania gospodarki ludzkiej. Najważniejszymi czynnikami prowadzącymi do degradacji gleb są:

• zakłócenie obiegu wody;
• zanieczyszczenie powietrza i wód;
• wyniszczenie roślinności i erozja gleb;
• chemizacja rolnictwa.

Zakłócenia obiegu wody powstają głównie na terenach górniczych. Mamy tam do czynienia ze zjawiskiem leja depresyjnego, czyli obniżeniem poziomu zwierciadła wód gruntowych. W efekcie dochodzi do przesuszenia gleby i zmniejszenia jej produktywności. Przyczyną przesuszenia gleby może być również niewłaściwie przeprowadzona melioracja.

Innym groźnym zjawiskiem jest erozja gleb. Na terenach pochyłych cząstki glebowe są spłukiwane przez spływającą wodę opadową. W skali globalnej rocznie erozji ulega 0,7% gleb rolnych. Erozja gleb wiąże się głównie z wylesieniem.

Zanieczyszczenie powietrza, a zwłaszcza zjawisko kwaśnego deszczu prowadzi do zakwaszenia gleby. Większość roślin źle znosi kwaśny odczyn gleby i do ich uprawy potrzebny jest zabieg odkwaszenia. Zanieczyszczenie powietrza oraz wody metalami ciężkimi może być przyczyną zatrucia gleby.

Stosunkowo nowym zjawiskiem jest chemizacja rolnictwa. Niewłaściwe stosowanie nawozów sztucznych i środków ochrony roślin również może być przyczyną zatrucia gleby i w związku z tym roślin uprawnych i żywności z nich wytwarzanej. Znane jest zjawisko przenawożenia, czyli skażenia gleby przez nawozy sztuczne.

Najpoważniejsze zmiany wywołane antropopresją dokonały się w szacie roślinnej i świecie zwierząt. W warunkach naturalnych rośliny i zwierzęta żyją w określonych ekosystemach.

Ekosystem to zespół form roślinnych i zwierzęcych dostosowanych do warunków wytworzonych przez środowisko w danym miejscu.

Można wyróżnić np. ekosystemy wodne, leśne, łąkowe, bagienne, pustynne. Bardzo łatwo można naruszyć równowagę ekosystemu. Bardzo istotną rolę w środowisku naturalnym odgrywają ekosystemy leśne. Rabunkowa gospodarka leśna, mająca na celu pozyskanie drewna oraz nowych ziem pod uprawę, doprowadziła do wylesienia dużych obszarów na Ziemi. Tymczasem to właśnie lasy odgrywają w przyrodzie ważną rolę:

• asymilują dwutlenek węgla, a dostarczają wolny tlen do atmosfery;
• pochłaniają zanieczyszczenia atmosferyczne;
• regulują stosunki wodne, dzięki czemu przeciwdziałają powodziom oraz nadmiernemu obniżaniu zwierciadła wód gruntowych;
• przeciwdziałają erozji gleb;
• stanowią czynnik glebotwórczy;
• są siedliskiem zwierząt.

Bardzo ważnym problemem ochrony organizmów żywych jest zachowanie ginących gatunków roślin i zwierząt. Wiele z nich wymarło już całkowicie (np. tur). Bardzo wiele natomiast jest na krawędzi wyginięcia. Zagrożonych wymarciem jest około 25 tys. gatunków roślin i ponad 1000 gatunków kręgowców.

Pobór wody przez gospodarkę