Morze Bałtyckie jest szelfowym morzem śródlądowym, stosunkowo płytkim. Otoczonym jest lądem jednego kontynentu - Europy. Jest ono także jednym z najpóźniej powstałych mórz Oceanu Atlantyckiego.

Rozwój Bałtyku zaczął się pod koniec plejstocenu, kiedy to wycofywał się lądolód. Powstał wówczas zbiornik wody pochodzący z topnienia lodu oraz z procesów podnoszenia i obniżania się terenu północnej Europy. Około 12 tys. lat temu wody pochodzące z topnienia lodowca, które zbierały się przed czołem lodowca, utworzyły bałtyckie słodkowodne jezioro zaporowe, wraz z dalszym topnieniem lądolodu jezioro to uzyskało połączenie z Atlantykiem. W taki oto sposób ok. 500 lat później wskutek zasolenia powstało Morze Yolidowe. Wytapiający się przez wiele lat lądolód skandynawski spowodował podniesienie się obszarów Skandynawii, czego skutkiem był zanik połączenia Morza Yolidowego z Atlantykiem oraz powtórne przeobrażenie się tego morza w jezioro Ancylusowe z wodami słodkimi, a miało to miejsce ok. 8 tyś. lat temu. W tym samym czasie obniżyło się wybrzeże południowe jeziora Ancylusowego, i ponownie utworzyło się połączenie z Atlantykiem. W ten sposób doszło do powstania morza Litorynowego. To morze miało większą powierzchnię, a także było bardziej zasolone w porównaniu z obecnym Bałtykiem.

Obecny obraz Bałtyku jest tworzony od ponad 2 tysięcy lat.

Morze Bałtyckie należy do zlewiska Oceanu Atlantyckiego. Bałtyk wypełnia wklęsłość terenu Ziemi utworzoną na granicy Tarczy Bałtyckiej. Jest on połączony z oceanem przez Morze Północne oraz cieśninę Skagerrak, za pośrednictwem kilku cieśnin: Wielki oraz Mały Bełt, a także Sund i Kattegat.

Rozciągłość południkowa Bałtyku stanowi długość około 1 300 km. Powierzchnia jego wynosi 422 tyś. km2, natomiast średnia głębokość to 55 m. Bałtyk to morze stosunkowo płytkie, szelfowe. Około 80% całej jego powierzchni znajduje się na głębokości 50-100 m., a tylko niewiele powyżej 200 m zajmuje powierzchnię 2 % . W dnie morza wyróżnia się głębie a także płycizny -zwane też ławicami (Ławica Bornholmska ,Odrzańska i Słupska). Największa głębokość jest w Głębi Landsort - 459 m. Dno morza nie jest równe. Podzielone jest na baseny porozdzielane progami, i tak np. Basen Bornholmski rozdzielony jest progiem Rynny Słupskiej od Głębi Gdańskiej (118 m) i Basenu Gotlandzkiego.

O właściwościach fizycznych i chemicznych morza decydują cechy jego położenia oraz duża izolacja w porównaniu do wód oceanów. Dość ciasne połączenie Bałtyku z Morzem Północnym uniemożliwia wymianę wód, co powoduje że praktycznie nie występuje tu zjawisko pływów, które jest bardzo typowe dla Oceanu Atlantyckiego. Również izolacja Bałtyku wpływa na bardzo małe wartości zasolenia wód. Obniżenie zasolenia jest również spowodowane przez niskie wartości parowania w klimacie umiarkowanym oraz dużym dopływem słodkich wód z rzek. Poza niskimi wartościami zasolenie charakteryzuje się także regionalnym zróżnicowaniem. Wartość zasolenia w Zatoce Fińskiej czy Botnickiej wynosi tylko 2-3 promile, przy wybrzeżu Polski w basenie środkowym około 7 - 8 promila. Największe zasolenie jest charakterystyczne dla cieśnin duńskich, tam docierają bowiem słone wody z oceanu wraz z zachodnimi wiatrami zwiększając tym samym zasolenie aż do 30 promili, natomiast wiatry wschodnie zmniejszają zasolenie do 10 promili. Występuje zależność zmniejszania się zasolenia w kierunku północnym oraz wschodnim. Zasolenie wzrasta wraz z głębokością, co oznacza że wody położone najgłębiej mają największe zasolenie.

Izolacja Bałtyku wywiera także wpływ na termikę całego akwenu. Klimat Bałtyku wykazuje cechy bardziej kontynentalne w porównaniu do klimatu Morza Północnego.

Morze Bałtyckie jest morzem dość chłodnym. Temperatura waha się od 0-18 stopni C, mogą również wystąpić temperatury ujemne. W czasie mroźnych zim zamarza Zatoka Botnicka i Fińska. W trakcie zimy temperatura obniżyć się może nawet do - 2 stopni C na otwartym morzu i obniża się w stronę brzegów.

Falowanie Morza Bałtyckiego jest dość małe, fale osiągają wysokość do 3m. Odpływy i przepływy powodują wahanie się poziomu morza w granicach od 6-62 cm na obszarze cieśnin duńskich, natomiast na południowych wybrzeżach w granicach od 1 do 11 centymetra. Pojawiają się na Morzu Bałtyckim także lokalne prądy morskie. Wśród nich należy wymienić powierzchniowy prąd, który niesie wodę słodką (pochodzącą z opadów), płynący w kierunku zachodnim, głębinowy prąd niosący wodę słoną przynoszący wody z Morza Północnego, dryf powodujący potok rumowiska skalnego, w szczególności piasku oraz tworzenie się mierzei. (wybrzeża południowe).

Powierzchnia zlewiska Bałtyku stanowi 17% powierzchni całej Europy. Ogólnie do Bałtyku uchodzi aż 250 rzek. Głównymi rzekami są: Wisła, Newa, Niemen, Dźwina, Odra, Lule, Kemi i inne.

Na Morzu Bałtyckim zlokalizowanych jest dużo wysp, największymi z nich są: Fionia, Lolland, Falster, Zelandia, Bornholm, Rugia, Gotlandia, Sarema, Hiuma, Olandia, Uznam, Wolin a także Wyspy Alandzkie.

Linia brzegowa Morza Bałtyckiego jest znacznie urozmaicona - o czym świadczą głęboko wcięte w ląd zatoki, np. Botnicka, Ryska, Fińska, Gdańska i wiele innych.

Wybrzeża Bałtyku są niezwykle zróżnicowane. Przy wybrzeżach Szwecji czy Finlandii w związku z działalnością niszczącą lodowca powstało wybrzeże zwane szkierowym. W części południowej Morza Bałtyckiego dominuje typ wybrzeża mierzejowo-zalewowy z następującymi mierzejami: Helską, Wiślaną, Kurońską a także typ wybrzeża zwany klifowym. Wybrzeża Skandynawii są to wybrzeża skaliste, dość wysokie, natomiast południowe wybrzeża Morza Bałtyckiego w przeważającym stopniu są niskich wysokości i zapiaszczone.