Skały osadowe to rodzaje skał, powstające poprzez nagromadzanie się przemieszczanych minerałów. Przemieszczanie to następuje wskutek określonych czynników egzogenicznych, czyli zewnętrznych. Następnie mogą ulegać osadzaniu, strącaniu z roztworu wodnego lub też narastanie w określonym miejscu, jak w przypadku minerałów organicznych.
Czynniki egzogeniczne, wpływające na proces powstawania skał osadowych to:
- Wietrzenie- wskutek niego następuje niszczenie lub też rozchodzenie skał
- Transport- przenoszenie minerałów, lub też obrabianie tego, co powstało wskutek wietrzenia
- Sedymentacja- gromadzenie się produktów wietrzenia w jednym miejscu
- Diageneza- przeobrażanie się luźnych skał w skały lite
Skały osadowe dzieli się na kilka rodzajów, ze względu na pewne cechy.
- Okruchowe- w postaci luźniej (żwir, piasek), a także takie, które przechodziły proces diagenezy (piaskowce czy zlepieńce); rozróżnienie następuje według cech teksturalnych bądź strukturalnych.
Cechy strukturalne- opisują wielkość okruchów, lub ich wygląd:
- Frakcja- wielkość okruchów, może być: piaskowa (psamitowa), żwirowa (psefitowa), mułowa (aleurytowa) bądź też iłowa (pelitowa).
- Selekcja- stopień wysortowania, czyli długości transportu cząsteczek oraz sposobie ich sedymentacji.
- Obtoczenie- jego stopień zależy od stopnia zaokrąglenia okruchów lub ziaren.
Cechy teksturalne- sposób, w jaki ułożone są poszczególne cząstki, a jeżeli chodzi o zwięzłe skały- proporcja, w jakiej występują spoiwo oraz okruchy.
- upakowanie- stopień, w jakim składniki okruchowe są zagęszczone w orientacji przestrzennej.
- Rodzaje spoiwa: masy wypełniające, kontaktowe oraz chemiczno- detrytyczne (zawiera matriks, będący drobnym materiałem).
- Organiczne- złożone są z nagromadzonych szczątków organicznych roślin i zwierząt, należą do nich na przykład wapienie. Niektóre rodzaje skał organicznych roślinnych występują w Polsce, na przykład kreda na Wyżynie Lubelskiej, w której skład wchodzą koloidy. Skały organiczne pochodzenia zwierzęcego to na przykład wapienie muszlowe czy koralowe, lub też gąbkowe.
- Chemiczne- należą do nich: anhydryty, gipsy czy sole potasowo- magnezowe. Powstają poprzez proces parowania wody ze słonych jezior, występujących w zatokach czy lagunach, połączonych z morzem. W niektórych miejscach wytwarzają się wapiennie martwice, a następuje to głównie przez ubywanie dwutlenku węgla z roztworu poprzez spadek ciśnienia wody podziemnej, wypływającej na powierzchnię. W jaskiniach prowadzi to do powstawania nacieków, jak stalaktytów, stalagmitów czy stalagnatów.
- Metamorficzne- powstałe przez oddziaływanie wysokiej temperatury lub ciśnienia albo ich jednoczesnego działania. Mogą przekształcić się ze skał osadowych lub magmowych. Rodzaje metamorfizmu:
- Kontaktowy- główny czynnik to wysoka temperatura, w ten sposób przykładowo z wapienia powstaje marmur.
- Dynamiczny- poprzez wysokie ciśnienie powstaje nowa skała, na przykład w czasie fałdowania.
- Regionalny- oba czynniki są równie ważne, prowadzić mogą do powstania gnejsów ze skał osadowych lub też magmowych.
Skały metamorficzne w Polsce spotkać można w Sudetach (gnejsy w Górach Izerskich).
Są one całkowicie krystaliczne, bowiem w procesie ich tworzenia wykształcają się kryształki (blasty). Z tego powodu strukturę tych skał nazywa się blastyczną lub też kryształoblastyczną. W zależności od wielkości kryształków i od tego czy są one identyczne można wyróżnić strukturę homoblastyczną albo heteroblastyczną.
Z kolei tekstura nie ma określonego ładu oraz jest kierunkowa. W przypadku metamorfizmu regionalnego bezładna tekstura powstaje w strefie głębokiej metamorfizmu, gdzie występuje ciśnienie hydrostatyczne. Natomiast w innych strefach ciśnienie ma charakter kierunkowy, dlatego taka też jest powstała tekstura.
Skały powstałe w metamorfizmie regionalnym dzielone są na: najpłytszą (epi), pośrednią (mezo) oraz najgłębszą (kata). Stopień przeobrażenia zależny jest jednak nie tylko od głębokości, ale także od innych czynników.
Tekstura natomiast zależy od ciśnienia, ale także od przebiegu procesu metamorfozy oraz od rodzaju skały pierwotnej.
