Karkonosze to największy i najwyższy masyw górski leżący w południowo-zachodniej Polsce na granicy z Republiką Czeską. Całkowita powierzchnia parku wynosi około 60,5 tys. hektarów. Po stronie polskiej znajduje się 5,5 tys. hektarów. W budowie geologicznej Karkonoszy przeważają skały granitowe. Masyw Karkonoszy rozciąga się na długości ok. 36 km. W morfologii tych gór wyróżnia się powierzchnię zrównania (wysokość 1350-1450 m n.p.m.) i górujące nad nią wzniesienia, nad którymi dominuje Śnieżka - najwyższy szczyt Karkonoszy (1602 m n.p.m.) i Wielki Szyszak (1509 m n.p.m.).

Po stronie Czech, Karkonosze są bardziej zróżnicowane pod względem morfologicznym. Mają zdecydowanie większą powierzchnię, liczniejsze wzniesienia i grzbiety, i kotły wypełnione jeziorami. Wyróżnia je również występowanie skał o różnorodnych kształtach.

Klimat Karkonoszy jest charakterystyczny dla gór z wyraźnie zaznaczoną piętrowością. Granica lasu kończy się na wysokości około 1250 m n.p.m., wyżej występuje piętro kosodrzewiny i sięga wysokości 1500 m n.p.m. Nad piętrem kosodrzewiny występuje charakterystyczne dla Karkonoszy piętro roślinności alpejskiej.

Ochroną przyrody na terenie Karkonoszy, zajęto się stosunkowo późno, bo dopiero pod koniec XIX wieku, kiedy okazało się, że w wyniku kilkusetletniej działalności człowieka wyginęło lub znacznemu zmniejszeniu uległa populacja wielu gatunków roślin i zwierząt. Przez kilkaset lat, na terenie Karkonoszy rozwijał się przemysł (hutniczy, szklarski, papierniczy, górniczy), pasterstwo, lecznictwo, zielarstwo, łowiectwo. Do tej działalności potrzebne były duże ilości drewna, prowadzono więc wyręby na szeroką skalę. Na wykarczowane tereny wkraczali pasterze i osadnicy. W późniejszym czasie, gdy odkryto bogactwo florystyczne tych terenów, rozwinęło się ziołolecznictwo. Eksploatacja tych terenów i późniejsze powodzie, których skutków nie były w stanie powstrzymać ogołocone stoki, doprowadziły do wyjałowienia jakościowego i ilościowego terenów karkonoskich.

W 1910 roku zostało utworzone stanowisko komisarza ds. ochrony przyrody. W 1927 roku powstała tzw. straż górska. Od 1933 działa system ochrony gatunkowej zwierząt i roślin, powstały też rezerwaty: Śnieżnych Kotłów, Kotłów Wielkiego i Małego Stawu, Czarnego Kotła i doliny Łomniczki. Wiele granitowych skał, w tym Pielgrzymy, zyskało status pomników przyrody.

Po zakończeniu drugiej wojny światowej, na terenie Karkonoszy postanowiono utworzyć park narodowy. W tym celu, w 1949 powołano odpowiednie ustawy, a w 1953 powstał rezerwat pod nazwą "Góra Chojnasty". Karkonoski Park Narodowy powstał dopiero w 01.1959 roku. Obejmuje on powierzchnię 5578,56 hektarów, przede wszystkim w piętrze regla górnego i w piętrze subalpejskim, ogólnie mówiąc - w obszarze głównego masywu Karkonoszy. Do obszaru Parku należą również: Wodospad Szklarki (54,64 hektary) i Chojnik (79,84 hektary). Obszary leśne na terenie parku obejmują 3764 hektary, piętro kosodrzewiny stanowi 968 hektarów, wysokogórskie hale - 400 hektarów a obszary wodne - około 27 hektarów.

Pod ochroną ścisłą znalazło się 1117 hektarów, w tym: wodospad Kamieńczyk, Szrenica, Śląskie i Czeskie Kamienie, Śnieżne Kotły, górne części doliny Sopotu i doliny Kozackiej, Smogornię, Wielki Staw, Mały Staw, dolinę Łominiczki, Czarny Grzbiet, masyw Śnieżki, Skalny Stół, oraz Czoło na Kowarskim Grzbiecie. Pozostała część stanowi strefę buforową dla rezerwatu.

W 1963 roku został powołany Karkonoski Park Narodowy po czeskiej stronie Karkonoszy. Na początku obejmował on obszar 38500 hektarów, który rozszerzono w późniejszym czasie do obszaru 54787 hektarów. Około 37000 hektarów stanowiły obszary leśne. Pod ścisłą ochroną znalazły się takie formy przyrody, jak: torfowiska wysokie, oraz postglacjalne formy geologiczne. W sumie utworzyły one obszar 8432 hektarów. Strefa buforowa rezerwatu objęła obszar około 30 tys. hektarów, a otulinowa - 18430 hektarów.

Od 1992 roku park narodowy po stronie polskiej i po stronie czeskiej objęte zostały międzynarodowym programem ochrony przyrody tworząc rezerwat biosfery o znaczeniu światowym. Łączna powierzchnia obydwu parków to 60351 hektarów. Centrum administracyjne parku znajduje się w Jeleniej Górze, a dyrekcja w czeskim Vrchlabi. Karkonoski Park Narodowy charakteryzuje się bogactwem różnorodnych form morfologicznych, obszarze wśród nich występują: formy ostańcowe (Końskie Łby, Słonecznik, Pielgrzymy, Trzy Świnki, Paciorki), skalne formy polodowcowe ( Śnieżne Kotły, Kotły Małego i Wielkiego Stawu), gołoborza, torfowiska oraz płaskie, zrównane grzbiety. Na stromych uskokach i spadkach terenów tworzą się wodospady (Łomniczka, Szklarka i największy - Kamieńczyk.

Drzewostan parku jest podzielony na regiel dolny i górny. Regiel górny przebiega ponad granicą 1000 m n.p.m. i charakteryzuje się występowaniem świerka, który stanowi 98% powierzchni. Pozostałe 2% powierzchni zajmuje buk zwyczajny. Drzewostan regla dolnego ( poniżej granicy 1000 m n.p.m.)obok świerka, tworzą modrzew, klon jawor, lipa, jarzębina i jodła.

Wskutek rozkwitu przemysłowego i wieloletniej działalności elektrociepłowni Niemiec, Czech i Polski nastąpiło skażenie powietrza i klęska ekologiczna drzewostanów Karkonoszy. Osłabienie i obumieranie drzew zostało spotęgowane przez rozwój i działalność kornika drukarza. Całe połacie martwych drzew w wyższych partiach gór zostały na swoim miejscu (nie usunięte) ze względu na obawy przez erozją wodną, jako czynnik przeciwdziałający osuwaniu się rozmokniętej ziemi. Widok martwego i suchego lasu przeraża od wielu lat. W chwili obecnej trwa rehabilitacja lasów polegająca na ich odbudowie (sadzeniu na nowo).

W parku występuje bogactwo gatunków roślin i charakteryzuje się układem piętrowym. Regiel dolny występuje w granicach od 500 do 1000 m n.p.m., regiel górny od 1000 do 1250 m n.p.m. Ponad górną granicą regla górnego zaznacza się piętro kosówki (od 1250 do 1300 m n.p.m.) a ponad nim występuje charakterystyczne dla Karkonoszy piętro roślinności alpejskiej i subalpejskiej na wysokości ok. 1250 do 1450 m n.p.m. Wśród kosodrzewiny występują gatunki takie jak: brzoza karpacka, wierzba lapońska, zioło- i traworośla, zbiorowiska traw z przewagą wietlicy alpejskiej oraz zbiorowiska podmokłe: źródliska i torfowiska.

Na dnie kotłów polodowcowych w zbiorowiskach ziołorośli mają swoje nisze ekologiczne: jaskier platanolistny, modrzy górski, ciemiężyca zielona czy miłosna górska, a na trawiastych zboczach występują: zawilec narcyzowy z sasanką alpejską. Na zbiorowiskach źródliskowych i torfowiskowych nad brzegami potoków rośnie bartsja alpejska, gniadosz sudecki i czosnek syberyjski. Wiele gatunków roślin występujących na terenie Karkonoszy to relikty polodowcowe. Oprócz już wymienianych (gniadosz sudecki, wierzba lapońska) na torfowiskach wysokich subalpejskich na Równi pod Śnieżką i pod Mamlawskim Wierchem występuje malina moroszka i wełniaczka alpejska. Na murawach stromych zboczy Śnieżki (piętro roślinności alpejskiej) rośnie Jastrzębiec alpejski i sitemskucina. W sumie w roślinności Karkonoskiego Parku Narodowego oznaczono i opisano liczne gatunki roślin naczyniowych (około 900), gatunki grzybów (około 150), porostów (około 70) i mszaków (około 270). Duża grupa roślin naczyniowych (blisko 50 gatunków) znajduje się pod ochroną gatunkową. Należą do nich gatunki takie jak: zawilec narcyzowy, tojad mocny, widłaki: alpejski i wroniec, goryczka tojeściowa, malina moroszka, poryblin jeziorny, sasanka alpejska i kosodrzewina, oraz endemity: dzwonek karkonoski i skalnica bazaltowa.

Fauna Parku jest równie bogata jak flora. Wśród reliktów polodowcowych na ścianach Małego Śnieżnego Kotła, występuje poczwarka alpejska (ślimak), a wody wielkiego Stawu zamieszkuje wirek. Przedstawicielami endemitów są m.in. Torusa quadrifaria sudetica czyli motyl miernikowca, i chrząszcz - Pterostichas sudeticus.

Wśród Kręgowców Parku wyróżniamy:

- gady, a wśród nich jaszczurka żyworódka;

- ptaki, gatunki pospolite i rzadkie: podróżniczek, siewka górska - relikt polodowcowy, jarząbek, drozd obroźny, cietrzew, płochacz halny, głuszec, siwerniak, czeczotka;

- ssaki, około 50 gatunków w tym ciekawostka Parku - muflon, sprowadzony z Korsyki.

Klęska ekologiczna w Karkonoszach

Przełom 1979 i 1980 roku to początek obumierania lasów sudeckich na dużych obszarach. Zanim proces obumierania się rozpoczął, obserwowano stopniowe pogarszanie się stanu drzewostanów górskich. Bezpośrednią przyczyną, jak się okazało, była działalność trzech elektrociepłowni w Niemczech, Czechach i w Polsce. Zanieczyszczenia powietrza produkowane przez to zagłębie węgla brunatnego zwanego "czarnym Trójkątem" spowodowały obniżenie pH deszczy i gleb w Sudetach. Do atmosfery wypuszczane były przede wszystkim tlenki siarki i azotu, które w połączeniem z wodą deszczową dawały tzw. "kwaśne deszcze", czyli opady o pH niższym niż normalne. Dodatkową przyczyną masowego wymierania drzewostanów były niezbyt korzystne warunki naturalne a także działalność ludzka na przestrzeni dziesięcioleci. Długoletnie karczowanie rodzimych gatunków drzew i introdukcja obcych, doprowadziło do jałowienia gleb, osłabienia żywotności drzew i ich większą podatność na szkodniki i choroby. Bilans jest przerażający, ponieważ tylko po Polskiej stronie Sudetów wymarło ponad 15000 ha lasów świerkowych. Szeroka skala tego zjawiska spowodowała, że zostało ono nazwane mianem klęski ekologicznej.