Grecja

Republika Grecji (Elliniki Dimokratia) to państwo położone w południowo - wschodniej Europie. Obejmuje południową część Półwyspu Bałkańskiego oraz 114 zamieszkanych wysp. Powierzchnia wynosi 131 990 km2. Od południa Grecję oblewa Morze Śródziemne, od wschodu Morze Egejskie, od zachodu Morze Jońskie. Długość linii brzegowej Grecji kontynentalnej wynosi ok. 4000 km, długość wybrzeża 10 000 greckich wysp, z których 114 jest zamieszkanych, wynosi ok. 11 000 km. Grecja graniczy na północnym zachodzie z Albanią, na północy z byłą Jugosłowiańską Republiką Macedonii (FYROM) i Bułgarią, na północnym wschodzie z Turcją.

Większą część powierzchni kraju (2/3) zajmują góry o średniej wysokości 1200 - 1800 m n.p.m. Najwyższą górą jest Olimp (2917 m n.p.m.). Niziny i kotliny śródgórskie występują głównie na wybrzeżach oraz w środkowej i wschodniej Grecji. Rzeki w większości typu górskiego są krótkie, bystre, o zmiennych wodostanach. Najobfitsze w wodę są rzeki na północnym wschodzie: Wardar, Struma, Mesta. Najdłuższą rzeką jest Aliakmon (297 km). Ziemie uprawne zajmują 23 % powierzchni kraju, łąki i pastwiska - 40 %, lasy - 20 %, resztę stanowią głównie nieużytki. Grecja leży w strefie klimatu podzwrotnikowego o gorących i suchych latach oraz łagodnych, deszczowych zimach. Średnia temperatura lipca przekracza 20 st. C (z wyjątkiem obszarów górskich na północy kraju), a średnia temperatura stycznia waha się od 10 st. C na wybrzeżu do 5 st.C w górach.

Liczba ludności kraju wynosi ponad 10 mln osób. Około 10 mln Greków żyje poza granicami swej ojczyzny, w tym ponad 2 mln w Stanach Zjednoczonych. W miastach mieszka 57,7 % ludności, na obszarach wiejskich - 42,3 %. Średnia gęstość zaludnienia to 77,8 mieszkańca na 1 km2. Kobiety stanowią 60 % ludności, a mężczyźni 50 %. Średnia długość życia kobiet wynosi 76,4 lata, natomiast mężczyzn 72,2 lata. Wyznawcy greckiego kościoła ortodoksyjnego stanowią 97,6 % ludności, muzułmanie - 1,3 %, katolicy - 0,4 %, protestanci - 0,1 %, a na inne wyznania przypada 0,6 %. Językiem używanym przez Greków jest język nowogrecki.

Grecja dzieli się na 13 okręgów: Macedonia Wschodnia i Tracja ze stolicą w Komotini, Macedonia Centralna ze stolicą w Salonikach, Macedonia Zachodnia ze stolicą w Kozani, Epir ze stolicą w Joaninie, Tesalia ze stolicą w Larisie, Wyspy Jońskie ze stolicą w Kerkirze, Grecja Zachodnia ze stolicą w Watras, Grecja Centralna ze stolicą w Lamii, Attyka ze stolicą w Atenach, Peloponez ze stolicą w Trypolisie, Wyspy północnego Morza Egejskiego ze stolicą w Mitilini, Wyspy południowego Morza Egejskiego ze stolicą w Ermupolis oraz Kreta ze stolicą w Iraklionie. Góra Athos jest okręgiem autonomicznym. Okręgi dzielą się na 52 jednostki administracyjne zwane nomosami, te zaś na 147 eparchije i 272 dimosy. Stolicą Grecji są Ateny mające 3 mln mieszkańców. Drugim co do wielkości miastem są Saloniki (Thessaloniki) - 1 mln mieszkańców. Największym portem morskim jest sąsiadujący z Atenami Pireus.

Na mocy Konstytucji z 1975 roku istnieje podział władzy na prawodawczą, wykonawczą i sądownictwo. Władzę prawodawczą sprawuje Parlament i Prezydent Republiki, władzę wykonawczą - rząd, władzę sądowniczą - niezawisłe sądy. Głową państwa jest prezydent wybierany przez parlament w głosowaniu tajnym na okres pięciu lat. Ten sam prezydent może być wybrany powtórnie tylko jeden raz. Kandydat na prezydenta musi być co najmniej od pięciu lat obywatelem greckim, mieć ojca Greka oraz ukończone 40 lat. Obecnie prezydentem jest Karolos Papoulias, sprawujący urząd od 2005 roku. Parlament składa się z jednej izby. Trzystu parlamentarzystów wybieranych jest w wyborach bezpośrednich, powszechnych i tajnych na okres czterech lat. Kandydat na posła musi być obywatelem greckim i mieć ukończone 25 lat. Prawo wyborcze mają osoby, które ukończyły 18. rok życia. Udział w wyborach jest w Grecji nie tylko przywilejem, ale także konstytucyjnym obowiązkiem każdego uprawnionego. Szefem rządu jest premier - lider partii mającej większość w parlamencie. Głównymi partiami politycznymi w Grecji są: Ogólnogrecki Ruch Socjalistyczny (PASOK), Nowa Demokracja (ND), Komunistyczna Partia Grecji (KKE), Koalicja Sił Lewicowych i Postępowych (Synaspismos), Demokratyczny Ruch Socjalistyczny (Dikki).

Prawo dostępu do sądu również jest zagwarantowane przez Konstytucję. Sądy dzielą się na cywilne, karne i administracyjne. Istnieją sądy cywilne okręgowe oraz dwanaście sądów apelacyjnych. Sądy karne podzielone są w zależności od kategorii przestępstw. Sąd Najwyższy rozpatruje apelacje dotyczące zarówno spraw cywilnych, jak i karnych. Istnieją sądy administracyjne pierwszej instancji oraz Najwyższy Sąd Administracyjny.

Gospodarka Grecji rozwija się dynamicznie od wielu lat, wykazując stały i znaczący wzrost PKB oraz dochodu na głowę mieszkańca. W roku 2003 gospodarka Grecji nadal wzrastała w tempie wyższym od przeciętnej dla krajów UE. Wzrost PKB, według ocen greckiego Ministerstwa Gospodarki i Finansów, wyniósł 4,0%, tj. o 0,2% więcej, niż zakładano w programie Stabilizacji i Wzrostu na rok 2003. Deficyt budżetowy w roku 2003 początkowo oceniany na 1,7 % PKB ( w planie na 2003 rok - 0,9 %) został w maju 2004 r. oceniony przez nowy rząd na 3,2 %. Zweryfikowano też początkowo podane dane dotyczące wysokości długu publicznego - według ostatnich informacji wyniósł on w 2003 roku 103 %, a nie 101,7 % , jak poprzednio podawano. Poważnym problemem dla greckiej gospodarki, jest utrzymująca się od 2002 roku (po wprowadzeniu euro) wysoka stopa inflacji, już drugi rok z rzędu przewyższająca dwukrotnie średnią w strefie euro. Średnioroczna inflacja w 2003 roku liczona na podstawie HICP wyniosła 3,5 % (w roku 2002 - 3,9 %). Najważniejszym czynnikiem wzrostu gospodarki greckiej w 2003 r. nadal były inwestycje i środki pomocowe UE. Potencjał produkcyjny gospodarki greckiej rósł głównie dzięki korzystaniu z funduszy z II i III CSF, a także inwestycji państwowych i prywatnych. Czynnikiem pobudzającym wzrost inwestycji były wzmożone prace budowlane związane z przygotowaniami do Igrzysk Olimpijskich w Atenach w 2004 r. (obiekty olimpijskie, modernizacja dróg, rozbudowa metra, autostrady). Przychody z turystyki uległy zahamowaniu, co wynikało z osłabionego popytu zewnętrznego, ale także innym z wymienianych czynników spadku były relatywnie wysokie ceny zarówno usług turystycznych, jak i im towarzyszących, w porównaniu do cen w innych krajach w basenie Morza Śródziemnego. Niepokojącym zjawiskiem dla gospodarki Grecji jest narastanie deficytu handlu zagranicznego, który w ciągu ostatnich dwudziestu lat wzrósł o 230%. Obecnie połowa wartości towarów konsumpcyjnych pochodzi z importu. Sytuację ratuje nadwyżka w obrocie usługami, która w roku 2003 wyniosła prawie 12 mld euro.

Historia Grecji sięga 4000 lat przed naszą erą. Tworzyła się na bazie kultury cykladzkiej (Cyklady), minojskiej (Kreta) i mykeńskiej (Peloponez). W VIII - VI w. p.n.e. trwał okres wielkiej kolonizacji. Statki miast-państw greckich docierały do wybrzeży Morza Czarnego, cieśniny Hellespont i Bosfor oraz północnego Morza Śródziemnego. Tam powstawały osady greckie, które wraz z Grecją kontynentalną i wyspami utworzyły tak zwaną Wielką Grecję. Zetknięcie z innymi ludami uświadomiło Grekom ich wspólnotę językową i kulturową, w wyniku czego powstała nazwa Hellenowie obejmująca wszystkich Greków. Około 600 r. p.n.e. zaczęło rosnąć znaczenie Aten. W V w p.n.e. Ateny stały się potęgą polityczną, a rozkwit kulturalny osiągnął szczyt w "złotym wieku", za panowania Peryklesa (461 - 429 p.n.e.). Reformy ustroju miasta-państwa przeprowadzone w 508 r p.n.e. przez Klejstenesa dały początek pierwszej w dziejach demokracji. W okresie rządów Peryklesa demokratyczny ustrój Aten umocnił się i rozwinął. W tym samym czasie literatura, filozofia i sztuka przeżywały okres świetności. Powstałe wówczas dzieła filozoficzne, teatralne, architektoniczne stały się kanonem sztuki europejskiej i do dziś zachwycają formą i treścią. Po przegranej bitwie pod Cheroneją w 338 r. p.n.e. Grecja zmuszona była uznać zwierzchnictwo macedońskiego władcy Filipa II. Jego syn, Aleksander Wielki, wychowany i wykształcony w duchu kultury greckiej, dokonał podboju Persji i stworzył państwo obejmujące ziemie od Indii po Egipt. Kolonizacja odległych obszarów wiązała się z wprowadzeniem na te tereny greckiego języka, greckiej kultury i religii. W okresie tym, zwanym hellenistycznym, ukształtował się nowy typ światopoglądu, polegający m.in. na tym, że Grecy pochodzący z różnych stron Grecji poczuli się obywatelami świata (kosmopolityzm), a nie tylko miast-państw, zyskali świadomość jedności ekonomicznej państw hellenistycznych. Natomiast ówczesne kierunki filozoficzne poszukiwały drogi do szczęścia jednostki. Na bazie dialektu attyckiego, którym posługiwano się w Atenach, rozwinęła się nowa forma języka greckiego, wspólna dla wszystkich obszarów zamieszkanych przez żywioł grecki, tzw. koine. Kres epoki hellenistycznej wiąże się z rosnącą dominacją potęgi rzymskiej. Grecja znalazła się pod panowaniem Rzymu w roku 146 p.n.e. zachowała jednak odrębność kulturową. Kultura i język grecki były czynnikiem zespalającym wielonarodowe Cesarstwo Wschodniorzymskie, które w IV w. wyodrębniło się z imperium rzymskiego. Cesarz Konstantyn Wielki uczynił stolicą Cesarstwa Wschodniorzymskiego Konstantynopol (dawna nazwa Bizancjum, która później przeszła na cesarstwo; dzisiejszy Istambuł). Od końca V w. Cesarstwo Bizantyńskie, kontynuując wielkie tradycje kultury greckiej, objęło przewodnictwo kulturalne w Europie doby średniowiecza. W okresie Bizancjum Grecja przyjęła chrześcijaństwo według porządku ortodoksyjnego. Od początku VII w. Grecja przeżywała liczne najazdy plemion słowiańskich, a po zdobyciu Konstantynopola przez krzyżowców w 1204 roku Grecję podzielili między siebie Wenecjanie i Frankowie. W 1453 roku Konstantynopol zdobyli Turcy i stopniowo podbijali Grecję. Okupacja turecka trwała w Grecji przez 400 lat. W tym czasie, mimo ucisku i represji, Grekom udało się zachować tożsamość narodową, język i tradycje kulturowe. Zawsze żywe też były dążenia wolnościowe, które - w połączeniu ze sprzyjającą sytuacją polityczną i rozwojem ruchów niepodległościowych w Europie - zaowocowały udanym powstaniem narodowowyzwoleńczym (1821) i odzyskaniem niepodległości (1830) przez część ziem greckich. Grecja musiała jednak tolerować ingerencję obcych mocarstw, które były gwarantami niepodległości odrodzonego w okrojonych granicach państwa. Pierwszym królem Grecji był Otton, książę bawarski, następnym - książę duński Jerzy I. Za jego panowania do Grecji powróciły Wyspy Jońskie (1864). W wyniku działań dyplomatycznych, gry politycznej w Europie oraz zrywów zbrojnych na rzecz powrotu do macierzy, Grecja odzyskiwała stopniowo kolejne obszary. W 1881 roku południowy Epir i Tesalię, w 1913 roku Kretę i Macedonię, w 1914 wyspy we wschodniej części Morza Egejskiego, w 1919 - zachodnią Trację. Spór z Turcją o Trację Zachodnią i Smyrnę doprowadził do wojny, którą Grecja przegrała. Na mocy Traktatu Lozańskiego (1923) nastąpiła wymiana mniejszości wyznaniowych pomiędzy Grecją i Turcją. Muzułmańska ludność Grecji (ok. 420 tys.) powróciła do Turcji. Greccy ortodoksyjni chrześcijanie (ok. 1 mln 300 tys. osób) zostali zmuszeni do opuszczenia ziemi ojców i wyjazdu do Grecji. W ten sposób zakończyła się wielowiekowa obecność żywiołu greckiego na terenach Azji Mniejszej. Licząca wówczas zaledwie 5 mln mieszkańców, uboga Grecja stanęła przed problemem wyżywienia, zapewnienia pracy i dachu nad głową ogromnej rzeszy przybyszów. Proces pełnej asymilacji trwał kilkadziesiąt lat. Trudną sytuację kraju pogłębiały dodatkowo ogólnoświatowy kryzys ekonomiczny oraz wewnętrzna niestabilność polityczna. Gdy wybuchła II wojna światowa Grecja ogłosiła neutralność. Jednak w październiku 1940 roku wojska albańskie wkroczyły na terytorium Grecji, której udało się odeprzeć ataki agresora i przenieść działania wojenne na terytorium Albanii. W kwietniu 1941 roku Niemcy i Włochy rozpoczęły inwazję na Bałkanach i w ciągu dwóch miesięcy opanowały Grecję. Okupacja trwała do października 1944 roku. Podczas wojny zginęło 687 tysięcy Greków. Niemcy prowadzili też planową eksterminację Żydów greckich. Na czele ruchu oporu stanęli komuniści, tworząc Grecki Front Wyzwolenia Narodowego (EAM, 1941) i jego siły zbrojne (ELAS), które z powodzeniem walczyły z wrogiem. Po wyparciu Niemców powstał rząd wspierany przez Wielką Brytanię i armię brytyjską. Spór o podział władzy i kształt powojennej Grecji między rządem a ugrupowaniami lewicowymi doprowadził do wybuchu wojny domowej trwającej do sierpnia 1949 roku. Po jej zakończeniu partia komunistyczna została zdelegalizowana, a wielu jej działaczy udało się na emigrację do krajów bloku wschodniego. W latach powojennych rządy sprawowała prawica. W 1952 roku Grecja przystąpiła do NATO, a w 1961 stała się członkiem stowarzyszonym EWG. Lata pięćdziesiąte i sześćdziesiąte były latami szybkiego wzrostu gospodarczego. Sytuacja nie była jednak wolna od napięć. Duże bezrobocie spowodowało masową emigrację Greków do krajów europejskich, Stanów Zjednoczonych i Australii. Udostępnienie greckich terenów na amerykańskie bazy wojskowe budziło sprzeciw mieszkańców. Wyłonił się także problem wpływów politycznych na Cyprze. W 1960 roku Cypr uzyskał niepodległość po okresie brytyjskich rządów kolonialnych. Grecy cypryjscy stanowiący 80% populacji cypryjskiej, pod duchowym i politycznym przywództwem arcybiskupa Makariosa, zaakceptowali niepodległość wyspy, choć najlepszym z rozwiązań byłoby przyłączenie Cypru do Grecji. Gwarantami realizacji konstytucji państwa cypryjskiego i jego bezpieczeństwa miały być Grecja, Turcja i Wielka Brytania. W 1964 roku powstał pierwszy nie prawicowy rząd utworzony przez działacza liberalnej Unii Centrum, Georgiosa Papandreu. Lęk przed umocnieniem się ruchów centrowych i lewicowych stał się powodem przewrotu "pułkowników", którzy doszli do władzy 21 kwietnia 1967 roku i rządzili Grecją przez 7 lat. Czasy junty należą do najczarniejszych kart historii Grecji. Obowiązywał zakaz prowadzenia jakiejkolwiek aktywności politycznej, represjonowano i więziono działaczy o orientacji lewicowej. Cenzura objęła prasę i literaturę. Zakazano nawet wykonywania niektórych gatunków muzyki. Faszystowski reżim upadł po nieudanej próbie obalenia rządu arcybiskupa Makariosa i przyłączenia Cypru do Grecji (1974). Nowy rząd utworzony został przez Konstantinosa Karamanlisa, przywódcę prawicowej partii Nowa Demokracja. W wyniku referendum (1974) Grecja przestała być monarchią i stała się republiką. W roku 1981 została przyjęta do EWG. W 1981 władza przeszła w ręce opozycji - Panhelleńskiego Ruchu Socjalistycznego (PASOK) Andreasa Papandreu. Z krótką przerwą na rzecz rządów prawicy (1990-1993) socjaliści rządzili Grecją do roku 2004. Obecnie partią rządząca jest Nowa Demokracja.

Ateny

Ateny to jedno z najsłynniejszych miast antycznego świata i gospodarz igrzysk olimpijskich w 2004 roku. Na Świętej Górze króluje symbol Aten - liczący sobie już 2500 lat Akropol. Z tego niegdyś Świętego Centrum antycznego miasta - jego świątynie zgodnie z zamierzeniem przetrwały wieki - roztacza się fantastyczny widok na ogromne skupisko budynków, na port Pireus i na lazur Morza Egejskiego. Turystów przyciąga nieodmiennie dzielnica Plaka poniżej Akropolu z jej sklepikami i tawernami rozrzuconymi po krętych zaułkach.

W epoce kamiennej Ateny były osadą, w czasach mykeńskich - twierdzą, a w wiekach późniejszych - najwspanialszym miastem greckiego świata klasycznego. O tradycji kultu bogini Ateny świadczy najstarsze poświęcone jej święto: Panatenaje, a przede wszystkim wspaniała świątynia Partenon na Akropolu. Dominującą pozycję w Grecji miasto zdobyło po wojnach perskich, za czasów Peryklesa. Wojny peloponeskie sprawiły, że utraciło hegemonię na rzecz Sparty. W czasach Aleksandra Macedońskiego i jego sukcesorów, a następnie pod panowaniem cesarskiego Rzymu, Ateny nadal kwitły jako ośrodek handlowy i artystyczny. Później jednak straciły na znaczeniu. W 529 r. rozwiązano słynną Akademię Platońską, skarby i zabytki wywieziono do Konstatynopola, a miasto stało się zwykłą bizantyjską placówką wojskową. Wraz z nastaniem XI wieku zaczęły się najazdy Normanów i Franków. W efekcie zapomniane miasto zyskało na znaczeniu, gdyż stało się stolicą Księstwa Aten, a Partenon został zamieniony na kościół rzymsko - katolicki. W 1456 r. miasto zostało jednak ostatecznie zdobyte przez Turków osmańskich. Doprowadziło to do jego zupełnego upadku. Do Partenonu dobudowano minaret i zamieniono go na meczet. Podczas jednej z kolejnych wojen wenecko - tureckich w 1687 r. kula trafiła w wypełnioną prochem świątynię i zamieniła ją w ruinę, jaką oglądać można dziś. Gdy w 1834 r. Otton I uczynił z Aten stolicę niezależnego Królestwa Grecji, była to zaledwie większa wieś z rynkiem, która liczyła 4000 mieszkańców. Za taką lokalizacją przemawiały jedynie względy historyczne. Miasto zostało praktycznie zbudowane od nowa. Powstało wiele gmachów użyteczności publicznej w stylu klasycystycznym. Gwałtownie wzrastała liczba mieszkańców. Szczególny skok nastąpił po I wojnie światowej, gdy w mieście osiedlili się przesiedleńcy z Azji Mniejszej. Dziś Ateny są jedną z większych metropolii europejskich.