Klasyfikacja jezior ze względu na sposób wykształcenia misy jeziornej
a) jeziora polodowcowe- powstałe wskutek działania lądolodów i lodowców górskich
-) jeziora morenowe- występują w zagłębieniach na morenie dennej i czołowej powstałych poprzez nierównomierną akumulację osadów lodowcowych; przykłady- jezioro Śniardwy, Niegocin, Mamry, jeziora na obszarze Finlandii
-) jeziora rynnowe - powstają jako skutek erozji rzek płynących pod lądolodami lub lodowcami; odznaczają się podłużnymi kształtami i stosunkowo dużymi głębokościami; przykłady- Jezioro Raduńskie, Nidzkie, Jeziorak, Wigry, Tałty, Gopło, Bełdany, Hańcza
-) oczka - powstają w miejscach gdzie wytapiają się z bryły martwego lodu- oddzielone od głównej masy i powoli topniejące; są z reguły małe, płytkie i okrągłe; przykład- Jezioro Białe
-) jeziora cyrkowe (karowe)- obszar ich występowania to dawne pole firnowe lodowców górskich; misa jeziorna została wyorana w skalnym podłożu wskutek działalności erozyjnej lodowca; przykłady- Czarny Staw i Morskie Oko
b) jeziora tektoniczne- ich powstanie spowodowały ruchy skorupy ziemskiej; wypełniają zapadliska i rowy tektoniczne; przykłady - jezioro Tanganika, Bajkał, Titicaca, Niassa
c) jeziora tektoniczno-lodowcowe- misy tych jezior powstały w wyniku ruchów tektonicznych i mają charakter wielkich zagłębień i obniżeń; uległy przemodelowaniu przez lądolód; zagłębienia te zostały wypełnione wodą podczas topnienia lądolodu; przykłady- Wielkie Jeziora Ameryki Północnej np. Górne, Ontario oraz jeziora Europy Północnej np. Ładoga, Onega
d) jeziora reliktowe- powstały kiedy ruchy tektoniczne spowodowały ich odcięcie od głównych zbiorników morskich lub oceanicznych; przykłady- Morze Kaspijskie, Jezioro Aralskie
e) jeziora wulkaniczne-wypełnione są wodą z opadów atmosferycznych
-) jeziora kraterowe- zajmują kratery wulkaniczne; przykłady- Albano (Włochy), jeziora Jawy, jeziora na Masywie Centralnym
-) jeziora kalderowe- zajmują kaldery wulkaniczne- zagłębienia powstałe po zapadnięciu się stożka wulkanicznego
-) jeziora lawowe- powstają kiedy potok lawy zatamuje rzekę
f) jeziora kosmiczne- zajmują kratery powstałe wskutek uderzeń meteorytów; wypełnione są wodą z opadów atmosferycznych; przykład- Crater Lake (USA)
g) jeziora krasowe- zajmują zagłębienia powstałe wskutek krasowienia skał węglanowych; przykłady - jeziora na Polesiu Lubelskim
h) jeziora nadbrzeżne- powstają nad brzegiem mórz, kiedy zatoka zostanie odcięcia mierzeją lub kiedy podniesie się poziom morza; przykłady- jezioro Łebsko, Sarbsko, Gardno, Jamno
i) jeziora przyrzeczne
-) jeziora starorzeczy- jak sama nazwa wskazuje występują na obszarze starorzeczy zajmując opuszczone meandry- dawne koryta rzeki; przykłady- jeziora Pojezierza Gnieździńskiego
-) jeziora korytowe- rzeka może w niektórych miejscach mieć tak szerokie koryto, że tworzy się jezioro
-) jeziora deltowe- powstają w deltach rzek; przykłady- jezioro Dąbie (Odra), Drużno (Wisła)
j) jeziora eoliczne- powstają w zagłębieniach wydmowych
k) jeziora biogeniczne- powstają wskutek działalności organizmów żywych np. bobrów
l) jeziora zaporowe- powstają wskutek zatamowania rzeki zaporą antropogeniczną
Za najgłębsze jezioro świata uważany jest Bajkał (1620 m) natomiast za największe Morze Kaspijskie (371 000 km2).
Typy wybrzeży
a) dalmatyńskie- powstaje poprzez wkroczenie wód morskich w silnie rozczłonkowane grzbiety górskie, położone równolegle do wybrzeży; przykłady- wybrzeża Półwyspu Bałkańskiego; Dalmacji
b) riasowe- powstają poprzez wkroczenie wód morskich w doliny między starymi grzbietami górskimi, prostopadłe do wybrzeży; przykłady- wybrzeża Irlandii, Francji, Portugalii
c) fiordowe- powstają, kiedy wody morskie wkraczają w polodowcowe, U-kształtne doliny górskie; przykłady- wybrzeże Norwegii
d) limanowe- powstają, gdy piaszczyste wały odcinają ujścia rzek w kształcie lei; przykłady- wybrzeża na wschodzie Morza Czarnego
e) klifowe- powstają, kiedy fale morskie niszczą wysokie zbocza nadbrzeżne; przykłady- wybrzeże bałtyckie w okolicach Gdyni, słynne wybrzeże Trzęsacza
f) szerowe (szkierowe)-są to małe, skaliste wysepki wygładzone przez lądolód; przykłady- wybrzeża Szwecji, Finlandii, na wschód od Wysp Alandzkich
g) mierzejowe- wskutek działania prądów przybrzeżnych powstają mierzeje i zalewy; przykłady- wybrzeże bałtyckie między Rozewiem a Kłajpedą
h) lagunowe- powstają w wyniku odcięcia płytkiej zatoki (laguny) przez wynurzającą się, piaszczystą ławicę zwaną lido; przykłady- Wenecja
i) namorzynowe- powstają tylko w strefie ciepłej, gdzie nad brzegiem mórz rosną słonolubne lasy namorzynowe; przykłady- Zatoka Gwinejska
j) koralowe- charakterystyczne dla strefy ciepłej; tworzy się rafa koralowa zbudowana z korali, ukwiałów, gąbek, krabów, itp.; przykłady- Wielka Rafa Koralowa na Morzu Koralowym u wybrzeży Australii
Klasyfikacja gleb
1. Gleby strefowe- związane ze strefą klimatyczną
a) gleby brunatne- gleby strefy umiarkowanej; powstają na piaskach, glinach, iłach; posiadają charakterystyczną brunatną barwę; odznaczają się obojętnym lub kwaśnym odczynem; charakterystyczne zbiorowiska roślinne to lasy liściaste i mieszane
b) gleby płowe- są to również gleby strefy umiarkowanej; często powstają na glinach zwałowych; odznaczają się kwaśnym odczynem i niższą przydatnością niż gleby brunatne; charakterystyczne zbiorowiska roślinne to również lasy liściaste i mieszane
c) gleby kasztanowe- gleby strefy suchej i półsuchej; charakterystyczna, czarnoczerowna barwa jest skutkiem obecności związków żelaza; odznaczają się wysoką zasobnością składników pokarmowych; charakterystyczną formacją jest roślinność stepowa, niskotrawiasta
d) czarnoziemy- powstają na lessach klimatu umiarkowanego; bardzo zasobne w próchnicę a więc bardzo żyzne; charakterystyczną formacją jest roślinność stepowa
e) buroziemy i szaroziemy- obszary półpustyń i pustyń; odznaczają się małą żyznością i wysokim zasoleniem; często nie posiadają formacji roślinnej
f) gleby bielicowe- gleby klimatu umiarkowanego chłodnego; odznaczają się niskim poziomem próchniczym, silnym zakwaszeniem i przemywaniem oraz niską przydatnością rolniczą; charakterystyczne zbiorowiska roślinne to lasy iglaste (tajga)
g) gleby tundrowe- powstają na obszarach wieloletniej zmarzliny w klimacie subpolarnym; płytkie i słabo wykształcone; rzadko uprawiane; charakterystyczna formacja to roślinność tundrowa
2. Gleby strefowe
a) mady rzeczne- powstają w dolinach rzecznych i na obszarach delt; bardzo żyzne i bogate w próchnicę
b) rędziny- powstają na podłożu wapiennym; są urodzajne ale trudne do uprawy; posiadają wysoki poziom próchniczy
c) czarne ziemie- powstają na obszarach pobagiennych i pojeziornych; żyzne ale trudne do uprawy
d) gleby górskie- jak sama nazwa wskazuje występują na obszarach górskich; nie posiadają wykształconego profilu glebowego; należą do tzw. gleb inicjalnych; są płytkie i mało żyzne
Zjawiska krasowe- powstają wskutek rozpuszczania podłoża węglanowego przez wodę
1. Kras powierzchniowy
a) żłobki i żebra- mają postać bruzd i zagłębień
b) leje krasowe- mogą powstać albo wskutek rozmycia- rozpuszczone przez wodę albo wskutek zapadania się stropów
c) polje- równoległe kotliny o wyrównanym dnie
d) mogoty- ostańce krasowe
e) pagóry
f) wąwozy i parowy krasowe-doliny odwadniane okresowo lub wcale
g) wywierzyska - źródła krasowe
h) ponory- miejsca zaniku rzeki na obsadach krasowych
i) uwały- połączone leje
j) kotły zapadliskowe- powstają w wyniku zapadania się stropów pieczar
2. Kras podziemny
a) jaskinie- wody przepływowe wydrążają studnie i kominy
b) formy naciekowe: stalaktyty - narastają od góry; stalagmity- narastają od dołu; stalagnaty- narastają z obydwu stron
