Mięczaki są bardzo zróżnicowaną grupą zwierząt. Znane są już do wczesnego kambru do dzisiaj. Po stawonogach należą do najliczniejszego świata zwierząt. Początkowo były wyłącznie zwierzętami morskimi, ale później przystosowały się do środowiska lądowego i wód lądowych. Ich rozmiary wahały się od kilku milimetrów do nawet kilku metrów. Mięczaki kopalne dostarczyły wielu skamieniałości, co jest szczególnie ważne dla paleontologii i geologii. Ewolucja mięczaków wiąże się z przystosowaniem ich do życia biernego. Przejawem tego jest powstanie muszli jako narządu ochraniającego ciało, wykształcenie narządu ruchu, którym jest noga a także ogólne uproszczenie budowy zewnętrznej i wewnętrznej.

Środowisko życia

Zasięg występowanie mięczaków jest bardzo duży. Duża ilość mięczaków zamieszkuje środowisko wodne są to zarówno wody słodkie jak i morza gdzie aktywnie pływają w toni morskiej. Najczęściej jednak występują w strefie wód przybrzeżnych a wiele z nich prowadzi przydenny tryb życia.

Budowa zewnętrzna

Pod względem systematycznym mięczaki należą, do wtórojamowców i charakteryzują się symetrią dwuboczną. U większości mięczaków ciało podzielone jest na trzy części: głowę, tułów (worek trzewiowy) i nogę, które mogą ulegać rozmaitym przekształceniom w różnych gromadach. Głowa jest dobrze wykształcona u brzuchonogów i głowonogów zaś redukcji uległa u małż. Na głowie znajduje się także otwór gębowy i narządy zmysłów. Tułów u znacznej większości rozrasta się po stronie grzbietowej gdzie powstaje worek trzewiowy. Zawiera on większość narządów wewnętrznych i dodatkowo pokryty jest płaszczem. Miedzy płaszczem a ciałem znajduje się jama płaszczowa z narządami oddechowymi. Do jamy płaszczowej uchodzą także: odbyt, narządy płciowe i wydalnicze. Dodatkowo płaszcz wytwarza szkielet zewnętrzny zwany muszlą (konchą), który u większości mięczaków pokrywa całe ciało a u innych uległ redukcji lub całkowitemu zanikowi. Noga stanowi brzuszną część ciała i jest podstawowym narządem lokomotorycznym. U niektórych gatunków uległa ona redukcji lub przekształceniu ( u głowonogów przekształcona jest w ramiona pełniące funkcję chwytną).

Pokrycie ciała

Ciało mięczaków pokryte jest orzęsionym naskórkiem, w którym znajdują się liczne gruczoły produkujące śluz.

Układ pokarmowy

Układ pokarmowy podzielony jest na trzy odcinki: jelito przednie, jelito środkowe i tylne. Do jelita przedniego należy jama gębowa i w tym odcinku znajdują się specjalne narządy służące do rozdrabniania pokarmu w postaci szczęki czy tarki nazwane radulą. Do jelita środkowego uchodzą przewody gruczołu wątrobowo - trzustkowego pełniące funkcje trawienne. Jelito tylne zakończone jest odbytem otwierającym się do jamy płaszczowej. Cały przewód pokarmowy u mięczaków pokryty jest mięśniami gładkimi i dodatkowo od wewnątrz jest orzęsiony.

Układ krwionośny

Mięczaki posiadają układ krwionośny typu otwartego tzn., że krew częściowo krąży wewnątrz naczyń krwionośnych a częściowo wylewa się do jam ciała opłukując narządy. Serce położone jest po grzbietowej stronie worka trzewnego i podzielone jest na jeden lub dwa przedsionki i komorę. Z serca krew wypływa przez aortę, aby wylać się do szczelin blastocelu. Następnie dostaje się do narządów oddechowych i z powrotem wraca do serca żyła skrzelową lub płucną. Krew najczęściej jest bezbarwna lub rzadko czerwona. U niektórych ślimaków czy głowonogów może mieć zabarwienie niebieskie ze względu na obecność hemocyjaniny.

Układ oddechowy

Pierwotne wodne mięczaki oddychają przy pomocy pierzastych skrzeli nazwanych ktenidiami. Mięczaki lądowe i niektóre słodkowodne oddychają tlenem atmosferycznym i nie posiadają skrzeli. Funkcję narządu oddechowego pełni wtedy płuco, czyli dobrze ukrwiona ściana jamy płaszczowej.

Układ wydalniczy

Układ wydalniczy zbudowany jest z parzystych metanefrydiaów nazwanych także nerkami. Orzęsione lejki otwierają się do osierdzia a kanały wyprowadzające do jamy płaszczowej. Gatunki wodne wydalają amoniak lądowe zaś wydalają kwas moczowy.

Układ nerwowy

Układ nerwowy u większości gatunków składa się z parzystych zwojów mózgowych, obrączki okołoprzełykowej i dwóch par pni nerwowych. Brzuszne pnie nerwowe unerwiają nogę a boczne płaszcz i worek trzewiowy. Najwyższa koncentracja zwojów nerwowych występuje u głowonogów z kolei u małży układ nerwowy jest bardzo słabo rozwinięty.

Narządy zmysłów

Narządy zmysłów mięczaków są bardzo różnorodne. Najczęściej występują u nich czułki, statocysty, osfradia i oczy. Szczególny stopień rozwoju osiągnęły oczy głowonogów, które swoją budowa przypominają oczy kręgowców wodnych.

Rozmnażanie i rozwój

Mięczaki są zwierzętami rozdzielnopłciowymi (głowonogi) i obojnaczymi. Układ rozrodczy jest różnie wykształcony, najbardziej skomplikowany jest u gatunków obojnaczych. Gonady mięczaków najczęściej posiadają własne drogi wyprowadzające. Jednak u grup bardziej prymitywnych komórki rozrodcze mogą być wyprowadzane na zewnątrz przez metanefrydia. Mięczaki rozmnażają się wyłącznie droga płciową. Zaplemnienie jest zewnętrzne lub wewnętrzne. Bruzdkowanie jest całkowite i spiralne a u głowonogów częściowe i tarczowe. U większości gatunków w rozwoju pozarodkowym występują larwy. Najczęściej jest to u prymitywnych mięczaków trochofora a u wyżej zorganizowanych weliger. Rozwój głowonogów zachodzi bez stadium larwalnego.