Głębiny morskie

Głębiny oceaniczne są środowiskiem życia ogromnej ilości organizmów, które przystosowały się do życia w tak ekstremalnych warunkach. Na głębokości ponad 1000 metrów światło słoneczne nie dociera wcale, nie ma tam więc żadnych roślin. Ciśnienie przekracza 1000-krotnie ciśnienie atmosferyczne. Żyjące tam organizmy często żywią się tym co opada z płytkich warstw wód na dno, wiele ryb w wyniku przystosowanie wykształciło liczne umiejętności np. świecące wabiące elementy ciała , ogromne otwory gębowe najeżone długimi i ostrymi zębami służącymi do pewnego chwytania zdobyczy. Wiele organizmów żyjących na dnie takich jak kraby, krewetki i inne skorupiaki, żywi się szczątkami organicznymi zalegającymi w mule. Niektóre gatunki filtrują wodę i muł w poszukiwaniu pożywienia, w miejscach gdzie prądy morskie dostarczają dużo materii organicznej całe dno usłane jest tego typu organizmami. Większość z nich jest ślepa, i nie jest zdolna do szybkiego poruszania się. Trudnością w badaniu tych zwierząt jest fakt że po wyjęciu na powierzchnie ich ciała rozdymają się i pękają, pod wpływem drastycznego obn9iżenia ciśnienia. Dlatego naukowcy prowadzą badania z pokładów specjalnych batyskafów lub zdalnie sterowanych sąd głębinowych.

Wyjątkowo obfitującymi w życie miejscami na dnie oceanów są naturalne wypływy wód termalnych, o wysokiej temperaturze i stężeniu siarki. W pobliżu tych siarkowych źródeł rozwijają się kolonie bakterii, które z kolei stanowią pożywienie dla większych organizmów, takich jak wieloszczety czy kraby.

Dna basenów oceanicznych są w mniejszym stopniu narażone na zanieczyszczenie i degradacje niż inne środowiska na Ziemi, jednak mimo tego stwierdzono już niewielką obecność szkodliwych związków w głębinach morskich. Zagrożeniem może być rybołówstwo. Ponieważ z powodu intensywnych połowów ryby w płytszych warstwach mórz zostały drastycznie przetrzebione, połowy prowadzą się coraz głębiej. Wiele gatunków ryb głębinowych jest zagrożonych.

MORZA I OCEANY

Wody stanowią ponad 70% powierzchni naszej planety. To właśnie w oceanach prawdopodobnie narodziło się życie. Są odpowiedzialne za klimat panujący na Ziemi, są źródłem pożywienia, cennych minerałów oraz środowiskiem życia niezliczonych organizmów roślinnych i zwierzęcych.

Oceany powstały miliardy lat temu. Po ochłodzeni powierzchni ziemi, para wodna trafiająca do młodej ziemskiej atmosfery podczas licznych wybuchów wulkanów, w postaci deszczu opadała na powierzchnie. Zapełniały się wszelkie zagłębienia i rowy. Obecny obraz lądów i oceanów jest wynikiem procesów trwających miliardy lat. Ruchy kier kontynentalnych trwają bez przerwy jednak jest to dla nas niezauważalna skala czasowa. Deszcze spadające na lądy zasilają rzeki które wraz z ładunkiem rozpuszczonych ze skał soli i minerałów uchodzą do oceanów. Stąd bierze się wysokie zasolenie mórz. Obecnie woda stanowi ponad dwie trzecie Ziemi. Jest domem dla ogromnej liczby gatunków, również tych jeszcze nie zbadanych czy nie odkrytych przez człowieka. Najbogatsze życie organiczne występuje w wodach ciepłych, płytkich wodach tropikalnych wokół raf koralowych. Ryby tam żyjące często przybierają dziwne kształty i są fantastycznie wybarwione. W głębszych wodach spotykamy też morskie ssaki takie jak wieloryby, delfiny, morświny.

Większość oceanicznego życia skupiona jest w fotycznej warstwie wody. Czyli w strefie gdzie dociera promieniowanie słoneczne. Rozwijają się tam najmniejsze organizmy tzw. plankton, który stanowi pożywienie dla większych organizmów. Na końcu tego łańcucha pokarmowego znajdują się duże drapieżniki np. rekiny .Oceany są zamieszkiwane przez różne gatunki ryb, ptaków , gadów, bezkręgowców, wiele z nich posiada dziwaczne kształty i kolory. W płytkich ciepłych wodach występują kolonie koralowców. Są to małe organizmy zwane polipami. Każdy polip wytwarza twardy wapienny pancerzyk. Kolonia koralowców z upływem czasu rozrasta się szkieleciki gromadzą się i tworzą w końcu skałę wapienną, która porastana jest przez następne pokolenia korali. Tworzy się tzw. rafa koralowa. Największa tego typu naturalna forma występuje Pacyfiku przy zachodnich wybrzeżach Australii. Zagrożeniem dla rafy koralowej stanowiącej środowisko życia milionów organizmów, może być zwiększający się poziom oceanów. Zmiana głębokości i tym samym naświetlenia, może spowodować ginięcie korali. Zagrożeniem dla wszystkich morskich stworzeń jest oczywiście człowiek. Dostarcza on do oceanów duże ilości szkodliwych związków chemicznych i innych zanieczyszczeń, intensywne połowy ograniczają populacje wielu gatunków ryb, i ssaków morskich. Człowiek swoimi działaniami może doprowadzić do zachwiania delikatnej równowagi jaka panuje w środowisku oceanicznym.

Dno oceaniczne możemy podzielić na kilka charakterystycznych stref. Pierwszą stanowi tzw. szelf kontynentalny. Jest to obszar dna przylegający bezpośrednio do kontynentu. Dno w tej strefie opada łagodnie do ok. 200 metrów, szelf może ciągnąć się nawet setki kilometrów od lądu. W strefie szelfu bardzo bujnie rozwija się życie. Jest to strefa przeważnie w całości prześwietlona przez Słońce. Kolejną strefą jest stok kontynentalny. Jest to obszar dna który opada gwałtownie pod stromym kątem w głąb oceanu do głębokości paru tysięcy metrów. Rozpoczyna się on w miejscu w którym kończy się szelf kontynentalny. Na stoku często występują podwodne osuwiska i kaniony. Rozległe równiny na dnie nazywamy basenami oceanicznymi. Stanowią one najbardziej rozległe obszary dna oceanicznego. Najmniejszy procent w ogólnej powierzchni dna posiadają rowy oceaniczne. Są to tektoniczne zagłębienia w dnie w miejscu styku płyt kontynentalnej z oceaniczną. Są one bardzo głębokie, najgłębszy zwany Rowem Mariańskim sięga w głąb na ponad 11 km. Dno oceaniczne posiada bardzo urozmaiconą rzeźbę. Znajdują się tam wysokie i rozległe łańcuchy górskie, kaniony, równiny, podwodne wulkany, których wierzchołki często wystają ponad poziom wody tworząc wyspę. Wszystkie te podwodne formy często są znacznie większe niż ich odpowiedniki na kontynentach. Wiele wysp, które są niczym innym niż podwodnymi górami, licząc od podstawy znacznie przerastają najwyższy szczyt na Ziemi Mount Everest.

Miejsce w którym ocean styka się z lądem nazywamy wybrzeżem. Wyróżnia się wiele jego typów. Wybrzeża wysokie na których tworzą się wysokie urwiska zwane klifami. Wybrzeża niskie najczęściej tworzone są przez piaszczyste bądź kamieniste plaże. Erozyjna działalność morskich fal, powoduje czasami silne rozczłonkowanie wybrzeża. Powstają wtedy półwyspy, cyple, zatoki, przybrzeżne wyspy. Klify są podmywane silnymi uderzeniami fal, co powoduje ich niszczenie i cofanie. Morze przenosząc drobny materiał skalny i rozdrabniając go na coraz mniejszy usypuje w niektórych miejscach piaszczyste plaże, tworzy mierzeje. Ocean posiada w sobie ogromną energie, która człowiek stara się wykorzystać. Powstają elektrownie wykorzystujące energie pływów oraz fal morskich. Jest to energia czysta i całkowicie bezpłatna. Jednak energia ta może również niszczyć i być niebezpieczna. Olbrzymie fale zwane tsunami, sieją spustoszenie na nisko położonych wybrzeżach. Powstają one podczas podwodnych trzęsień ziemi, wybuchów podwodnych wulkanów, bądź podczas osunięć stoku oceanicznego.

Oceany są w ciągłym ruch. Powstające na skutek wiejących wiatrów prądy morskie, przenoszą olbrzymie ilości wody. Prąd niosący wodę o temperaturze większej niż temperatura wód go otaczających nazywamy ciepłym. Wyróżniamy tez prądy zimne o temperaturze wody niższej niż wód otaczających. Prądy morskie w znaczy sposób kształtują klimat na naszej planecie. Oprócz prądów powierzchniowych istnieją również prądy głębinowe, np. przenoszą one zimną gęstą i dobrze natlenioną wodę z rejonów podbiegunowych ku równikowi. Proces wypływu tych wód na powierzchnie nazywa się upwelling, miejsca gdzie występuje zawsze obfitują w składniki pokarmowe, co przyciąga wiele organizmów. Istnieją też miejsca w oceanach w których wymiana wody jest bardzo niewielka. Takim miejscem jest Morze Sargassowe. Z powodu niewielkiego mieszania się wód tego morza , występują tam ogromne kobierce wodorostów. Kiedyś wierzono że wodorosty te mogą nawet unieruchomić statek.

Nadmorska przyroda

Miejsce styku lądu z oceanem jest środowiskiem życia wielu organizmów. Musiały się one przystosować no specyficznych warunków tam panujących. Ich rytm życia często związany jest z pływami morskimi, muszą być odporne na silne uderzenia fal morskich, silnego wiatru, słoną wodę czy palące słońce. Ponieważ wybrzeża często pokryte są piaskiem czy innym skalnym materiałem, ogranicza to rozwój roślinności lądowej. Również nie sprzyja jej niestałość linii brzegowej powodowana pływami. Organizmy zamieszkujące te tereny często czerpią pożywienie z tego co przyniesie przypływ. Są jednak wybrzeża gdzie kwitnie życie roślinne jak i zwierzęce. W zwrotnikowych szerokościach geograficznych występują wybrzeża namorzynowe. Rośliny przystosowały się do wahań poziomu wody i gęsto porastają wybrzeża. Stwarzając dogodne warunki do życia dla innych organizmów.

W klimacie chłodniejszym dominują wodorosty. Wyróżniamy brunatnice, zielenice i krasnorosty. Są one źródłem pokarmu i schronieniem dla morskich organizmów, Np. dla wydr morskich. Do najliczniejszych zwierząt zamieszkujących wybrzeża należą mięczaki i skorupiaki. A więc różnego rodzaju kraby, krewetki, homary, pąkle, małże, omółki, ostrygi. One z kolei przyciągają ptaki (mewy, rybitwy, albatrosy, głuptaki…) dla których wybrzeże jest żerowiskiem i często miejscem lęgowania.

Mieszkańcy mórz

I Ryby

Ryby to jedne z najstarszych organizmów żyjących obecnie na Ziemi. Pojawiły się już ok. 500 mln lat temu. Prehistoryczne ryby znacznie różniły się od tych dzisiejszych, jednak podstawowe cechy zostały zachowane. Większość ryb posiada opływowy kształt ciała, zmniejszający opór podczas pływania, ciało ich pokryte jest łuskami i śluzem chroniącym przed pasożytami i dodatkowo zmniejszającym opór, napędem są płetwy ,głównie ogonowa, pozostałe natomiast służą do sterowania. W czasie swojej ewolucji różne gatunki wykształciły wiele umiejętności i przystosowań. Ryba zwana skoczkiem mułowym potrafi poruszać się po lądzie i przetrwać poza wodą stosunkowo długi okres czasu. Wiele ryb pokrytych jest maskującymi barwami. Pewien gatunek zamieszkujący wody Amazonki potrafi pluć wodą w owady znajdujące się na liściach, tuz nad powierzchnia wody. Kiedy owad spadnie natychmiast jest zjadany.

II Ssaki morskie.

Ok. 10 mln lat temu ssaki zasiedliły oceany. W miejscu odnóży pojawiły się płetwy. Na ziemi występuje obecnie wiele gatunków ssaków morskich są to np. wieloryby, delfiny, morświny, foki, morsy, manaty, lwy morskie. Jak wszystkie ssaki są one zwierzętami stałocieplnymi, ciepłokrwistymi. Aby zachować odpowiednio wysoką temperaturę, zwierzęta te gromadzą pod skórą grubą warstwę tłuszczu. Niektóre z nich (kaszalot, orka, lew morski, foka) są drapieżnikami, polują na ryby i inne mniejsze zwierzęta. Największe wieloryby są jednak potulnymi planktnożercami. Za pomocą długich fałdów skórnych zwanych fiżbinami przefiltrowują morską wodę w poszukiwaniu ich ulubionego pokarmu jakim jest mały skorupiak kryl. Ssaki morskie oddychają powietrzem atmosferycznym, potrafią wstrzymywać oddech na długi czas. Walenie w celu nabrania powietrza do płuc wynurzają grzbiet gdzie znajduje się otwór oddechowy. Tym samym otworem wydmuchują zużyte powietrze, tworząc charakterystyczne fontanny. W wyniku intensywnych polowań, doprowadzono do wielkiego przetrzebienia morskich ssaków. Obecnie większość z nich znajduje się pod ścisłą ochroną i jest szansa na odbudowanie populacji.

III Koralowce

Organizmy te należą do tej samej rodziny co ukwiały i krążkopławy. Występują one w płytkich i ciepłych wodach mórz tropikalnych. Żyją w ogromnych koloniach składających się z milionów polipów, każdy z nich wytwarza mały wapienny pancerzyk, który po śmierci polipa staje się cegiełką w budowie rafy koralowej. Przyrost raf koralowych jest bardzo powolny, potrzeba tysięcy lat na powstanie tych form. Koralowce prowadzą osiadły tryb życia, w przeciwieństwie do ich krewniaków. Krążkopławy (meduzy)często unoszą się swobodnie w toni żywiąc się tym co zaplącze się w ich długie macki uzbrojone w parzydełka. Wiele gatunków meduz potrafi pływać. Ukwiały podobnie jak koralowce preferują osiadły tryb życia. Przyczepiają się swoją nogą do skały i czekają Az jakaś ryba nieopatrznie wpłynie w ich śmiercionośne parzydełka

IV Mięczaki

Są to zwierzęta licznie występujące w morzach. Te małe organizmy o miękkim ciele, posiadają zdolność budowania muszli. Do tego celu wykorzystuję pozyskany podczas pobierania pokarmu z wody węglan wapnia. Istnieje tysiące gatunków mięczaków. Tworzą one muszle różnych rozmiarów i kształtów. Od maleńkich i delikatnych do olbrzymich osiągających metr muszli. Odżywiają się najczęściej małymi organizmami planktonowymi, odfiltrowując je z wody morskiej.

Muszle mogą być spiralne lub zawiasowe, składające się z dwóch części połączonych ze sobą.

Lodowce

W wysokich partiach gór w których średnia temperatura roczna jest niższa niż 0ºC, śnieg nie topnieje tylko gromadzi się we wklęsłych formach terenu. Obszar w którym śnieg nie topnieje znajduje się powyżej tzw. granicy wiecznego śniegu. Jej wysokość jest różna i zależy głównie od szerokości geograficznej. Gromadzący się śnieg pod wpływem ciężaru mas nadległych zamienia się w firn czyli formę przejściową między śniegiem a lodem. Firn natomiast w wyniku dalszego nacisku przechodzi w czysty lód lodowcowy. Miejsce gdzie proces ten następuje nazywamy polem lub obszarem firnowym. Zasila ono lodowiec. Nadmiar lodu spływa w dół doliny często poniżej granicy wiecznych śniegów. Opisany tu schemat dotyczy lodowców górskich. Lądolody powstają podobnie lecz obejmują ogromne obszary. Nie potrzebują zagłębień terenu do powstania pola firnowego ponieważ całe obszary Antarktydy czy Grenlandii leżą powyżej granicy wiecznych śniegów. Śnieg padający na powierzchnie lądolodu nie topnieje, tylko zasilają go zamieniając się po kilkunastu sezonach w lód. Lodowce górskie kiedy ich jęzor zejdzie w ciepłe obszary, topnieje. Jeżeli dostawa śniegu jest większa niż topnienie lodowiec się powiększa, jeśli topnienie przeważa lodowiec się cofa. Lądolody Antarktyczny i grenlandzki nie topnieją tylko kiedy dotrą do morza odłamują się od nich ogromne bloki lody, góry lodowe. Mówimy wtedy że lodowiec cieli się.

Jeziora i rzeki

Jeziora to zbiorniki wodne powstałe w skutek wypełnienia wodą opadową zagłębień terenu. Zagłębienia te posiadają różną genezę. Niektóre z nich powstały np. na skutek erozyjnej działalności lodowców. Inne zajmowały tektoniczne rowy i obniżenia. Wyróżniamy też jeziora sztuczne. Powstałe po przegrodzeniu rzeki zaporą, betonową bądź ziemną. Największym jeziorem na Ziemi jest położone na terytorium Rosji, Iranu i Kazachstanu Jezioro Kaspijskie. Zwane jest ono morzem z powodu swych rozmiarów. Natomiast najgłębszym na świecie jest znajdujące się w Rosji jezioro Bajkał, powstałe w rowie tektonicznym.

Jeziora są wykorzystywane przez człowieka do zaopatrywania miast w wodę, do turystyki i rekreacji, do nawadniania pól. Często prowadzi się na nich intensywną gospodarkę rybacką.

Jeziora mają swoja określoną żywotność. Podlegają procesowi zarastania i eutrofizacji. Im większa dostawa materii organicznej, tym szybsze tempo zaniku jeziora. Duża ilość zawiesiny doprowadzana rzekami powoduje zamulanie zbiornika, który przekształca się w końcu w bagno.

Ważne miejsce w obiegu wody w przyrodzie zajmują rzeki. Odprowadzają one wodę opadową powrotem do mórz. Wypływając z wyżej położonych terenów, rzeka ma duży wpływ na kształtowanie krajobrazu. Tworzy dolinę, erodując ją, przenosi ogromne ilości materiału zawieszonego jak i rozpuszczonego. Materiał ten jest później akumulowany w delcie.

W obszarach o budowie wapiennej rzeki często płyną pod powierzchnią ziemi. Poszerzają istniejące szczeliny rozpuszczając wapień, tworzą jaskinie i inne formy krasowe.

Rzeki mają bardzo duże znaczenie dla człowieka. Wszystkie większe miasta powstawały nad rzekami, stanowią one ważne szlaki komunikacyjne oraz zaopatrują ludzi w wodę pitną.

Najdłuższą rzeką na świecie jest afrykański Nil (6670 km.), natomiast druga pod względem długości ale prowadząca najwięcej wody jest Amazonka (6448 km) , w Ameryce Południowej.

Bagna i moczary

Obszary stale i okresowo podmokłe występują niemal we wszystkich strefa klimatycznych. Stwarzają środowisko życia dla wielu gatunków ptaków, gadów, płazów, ssaków. Charakterystyczne dla bagien i moczarów są sezonowe wahania poziomu wody. Dominująca roślinnością są trzciny, pałki wodne, tatarak, turzyce w klimacie umiarkowanym, natomiast w tropikach na obszarach podmokłych występują też duże drzewa. Europejskie mokradła są obszarem lęgowym wielu gatunków ptaków, znajdują one tam spokój i duża ilość pożywienia. Bagna Florydy zasiedlone są bardzo licznie przez aligatory, w Afryce wielkimi mieszkańcami rozlewisk są hipopotamy.

Badania podwodne

Głębiny morskie od zawsze interesowały i ciekawiły człowieka. Już kilka metrów pod powierzchnią wkraczamy w zupełnie inny świat, pełen przedziwnych stworzeń o fantastycznych kolorach i kształtach. Dno morskie pokryte jest również wieloma wrakami statków które człowiek stara się penetrować. Z wraków tych pochodzi wiele cennych historycznie eksponatów. Do badań oceanów na małych głębokościach używa się specjalnego skafandra nurkowego , natomiast na większych głębokościach używa się małych lodzi podwodnych zwanych batyskafami. Dno oceaniczne nie jest środowiskiem sprzyjającym człowiekowi, dlatego badania i penetracja są bardzo niebezpieczne.

Ochrona przyrody

W ciągu ostatnich 150 lat, rozwój i postęp doszedł do bardzo wysokiego poziomu. Stało się to niestety kosztem środowiska naturalnego Ziemi. Wykarczowano ogromne połacie lasów tropikalnych, zanieczyszczono rzeki , jeziora i oceany. Do atmosfery dostało się bardzo dużo szkodliwych gazów i pyłów. Człowiek zabija zwierzęta dla skór, mięsa, rogów, zębów, a często dla własnej przyjemności. Wiele gatunków tego nie przetrwało a inne są na skraju wymarcia.. Pogarszająca się sytuacja spowodowała powstanie na całym świecie różnego rodzaju organizacji zajmujących się ochroną środowiska. We wszystkich krajach na świecie powstają parki narodowe i rezerwaty przyrody. Maja one na celu zachowanie naturalnego środowiska na terenie który obejmują. IUCN czyli Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody i Jej Zasobów jest globalna organizacja zbierającą informacje i dane z całego świata.