TYP: Strunowce

PODTYP I: Osłonice (Tunicata)

PODTYP II: Bezczaszkowce, Lancetnik (Cephalochordata)

PODTYP III: Kręgowce (Vertebrata)

Dział I: Bezżuchwowce

Gromada: Kręgosute, minóg, śluzica

Główne cechy strunowców:

- rozmiary i waga ciała - różnorodność

- środowisko życia różnorodność

- obecność sprężystej, pręcikowatej struny grzbietowej ( chorda dorsalis), pełniącej funkcje szkieletu osiowego. Powstaje ona z grzbietowej ściany prajelita i składa się z dużych, silnie zwakuoalizowanych komórek. Występuje ona w rozwoju zarodkowym u wszystkich zarodków strunowców, ale na stałe zachowuje się tylko u nielicznych zwierząt dorosłych, wyparta została przez kręgosłup chrzęstny lub kostny.

- cewkowata budowa ośrodkowego układu nerwowego oraz jego położenie ponad szkieletem osiowym po stronie grzbietowej

- serce strunowców znajduje się po brzusznej stronie ciała

- obecność szpar skrzelowych, są to pionowe szczeliny łączące jamę gardzieli z zewnętrzną powierzchnią ciała. Kieszenie skrzelowe występują u zarodków wszystkich strunowców, u form dorosłych zachowują się u: osłonic, bezczaszkowców, bezżuchwowców, ryb i niektórych płazów. U pozostałych ulegają przekształceniu, pierwsza para skrzelowa przekształca się w jamę ucha środkowego i szkielet podtrzymujący skrzela i przegrody szpar dają materiał na chrzęstną puszkę krtani i kostki słuchowe. Z nabłonka szpar skrzelowych powstają niektóre gruczoły dokrewne, np. przytarczyce i grasice.

Lancetnik (Branchiostoma lanceolatum), zwierzę z podtypu bezczaszkowców (Acrania).

Środowisko życia to wody słone. Budowa morfologiczna lancetnika:

- kształt i wielkość ciała- 5-6 cm. Ciało dwubocznie spłaszczone, zwężone na końcach.

- pokrycie ciała- jednowarstwowy nabłonek. Cechą charakterystyczną jest obecność fałdu skórnego, który rozdwaja się po stronie brzusznej na 1/3 długość ciała.

Budowa anatomiczna:

- szkieletem osiowym jest struna osiowa równa długości ciała

- mięśnie mają budowę metameryczną są podzielone łącznotchawkowymi przegrodami (miosepty) na odcinki zwane miomery. Występuje asymetria położenia lewej i prawej strony ciała.

Narządy zmysłów brak, oczy- komórki fotoreceptorowe leżą w ścianie cewki oraz komórki zmysłu chemicznego występujące na czułkach komórki zmysłu dotyku.

Układ oddechowy- skrzela

Układ nerwowy- stanowi go cewka nerwowa biegnąca pod struna grzbietową, odchodzą od niej po dwie pary nerwów do każdego miomeru. Przedni odcinek cewki tworzy tzw. pęcherzyk mózgowy. Do cewki dochodzą nerwy czuciowe oraz wychodzą nerwy ruchowe.

Układ pokarmowy- otwór gębowy, gardziel, przełyk, żołądek, jelito, odbyt. Cechą charakterystyczna jest obecność endostylu. Występuję także worek wątrobowy homologiczny z wątrobą kręgowców.

Układ krwionośny- zamknięty, brak serca, występują żyły wrotne, zbierają krew z przewodu pokarmowego prowadzą do wątroby.

Układ wydalniczy- w postaci komórek płomykowych, czyli solenocytów, które tkwią w ścianach nefrydiów. Główki komórek płomykowych graniczą z zatokami krwionośnymi i wychwytują z krwi zbędne lub szkodliwe produkty metabolizmu. Ruch witek przesuwa się do jamy skrzelowej, po czym opuszczają ciało lancetnika przez otwór odpływowy. Produktem jest amoniak.

Rozmnażanie- Lancetnik jest rozdzielnopłciowy, występuje zapłodnienie zewnętrzne, rozwój prosty.

Cechą charakterystyczną lancetnika jest:

- metameryczna budowa ciała, widoczna w organizacji mięśni, nerwów rdzeniowych, narządów wydalniczych, rozrodczych oraz naczyń krwionośnych

- asymetria narządów położonych po lewej i prawej części ciała.

Lancetnik to bardzo prymitywny strunowiec, ponieważ ma cechy charakterystyczne dla bezkręgowców:

-jednowarstwowy nabłonek pokrywający ciało

- układ wydalniczy o budowie, nefrydialnej.

Występuje w płytkich wodach morskich w Europie. Większość czasu spędza na wpół zagrzebany w gruboziarnistym piasku.

Kręgouste łacińska nazwa to Cyclostomata, inaczej nazywane również smoczkouste. Są to najstarsze kręgowce. Nazwa systematyczna pojawiła się w 1852 roku, została nadana przez uczonego Buska.

Kręgouste są najprymitywniej zbudowanymi kręgowcami. We współczesnej faunie reprezentują je:

- śluzie, zwierzęta morskie

- minogi, występują zwykle w wodach słodkich. W naszych rzekach żyją dwa gatunki minorów: rzeczny i strumieniowy.

Cechy charakterystyczne kręgoustych:

-brak szczęk

- brak płetw parzystych

- pojedynczy otwór węchowy przesunięty na wierzch głowy.

Budowa morfologiczna minoga (Cephalaspidomorphi)

Ciało nagie, silnie wydłużone, okryte wielowarstwowym nabłonkiem, którego wydzielina tworzy tzw. kutikulę. Posiada liczne jednokomórkowe gruczoły śluzowe.

Obecne są płetwy nieparzyste, grzbietowa i ogonowa.

Otwór gębowy tworzy lejkowata przyssawkę. Na głowie znajduje się para pęcherzykowatych oczu, brak powiek. Nieparzysty otwór węchowy, a po bokach głowy 7 par otworów skrzelowych.

Budowa anatomiczna minoga:

- szkieletem osiowym jest struna grzbietowa, po bokach struny leżą drobne płytki chrzęstne, homologiczne z kręgosłupem. Puszka mózgowa jest również zbudowana z chrząstki.

- narządem oddechowym są workowate skrzela, występują w liczbie 7 par przy czym każdy z worków skrzelowych otwiera się na wprost na bocznej powierzchni ciała

- układ pokarmowy- minogi żywią się drobnym pokarmem zwierzęcym, czasem atakują ryby wywiercając dziury w ich ciele.

Lejek przedgębowy prowadzi do otworu gębowego uzbrojonego w rogowe ząbki, na dnie jamy gębowej znajduje się język. Za jama gębową jest przełyk i żołądek. Pod żołądkiem znajduje się wątroba, jelito kończy się odbytem.

- układ krwionośny- zamknięty, występuje serce. Serce składa się z trzech kurczliwych pęcherzyków, zatoki żylnej, przedsionka i mięsistej komory. Na brzegach ujść łączących kolejne odcinki serca, leżą płatkowate zastawki, ich obecność zapobiega cofaniu się krwi przy kolejnych skurczach pęcherzyków serca.

Serce minoga toczy krew żylną z dwutlenkiem węgla do skrzeli i nazywa się z sercem żylnym.

- układ wydalniczy- narządem wydalniczym jest pranerka, zbudowana z rurkowatych nefronów otwartych do jam ciała orzęsionymi lekami. Ruch rzęsek napędza do nefronów płyn zawierający metabolity, które przedostają się do jamy ciała z kłębków naczyń włosowatych. Przeciwne końce nefronów uchodzą do moczowodów pierwotnych. U larw minogów nefrony łączą jamę osierdzia z żyłami. Krew zawiera hemoglobinę.

- układ nerwowy- mózg składa się z 5 odcinków ułożonych szeregowo: przodomózgowie inaczej kresomózgowie, międzymózgowie, śródmózgowie, tyłomózgowie inaczej móżdżek, zamózgowie, czyli rdzeń przedłużony. Najlepiej rozwinięte są dwa odcinki skrajne: kresomózgowie, którego rozwój związany jest z narządem węchu i rdzeń przedłużony, mieszczący ośrodki zmysłów skórnych. Od mózgu odchodzi 10 par nerwów. Rdzeń kręgowy jest długą taśmą spłaszczoną grzbietobrzusznie.

Narządy zmysłów to para oczu, pojedynczy narząd węchu, narządem słuchowo- równoważnym jest błędnik błoniasty z dwoma przewodami półkolistymi, nazywany uchem wewnętrznym. W skórze głowy i tułowia leżą szeregi ciałek zmysłowych, które nazywamy linią naboczną. Są one wrażliwe na kierunek i prędkość przepływającej wody.

Rozmnażanie- rozdzielnopłciowość

Jaja zapładniane są w wodzie, z nich rozwijają się larwy, które przez kilka lat żyją w mule rzek i strumieni. Larwa minoga nosi nazwę robaczycy lub ślepicy co doskonale określa pewne cechy tych zwierząt. Kształt larwy jest obły i robakowaty, a długość ciała wynosi do 200 mm. Oczy są zrośnięte nieprzeźroczystą skórą, toteż larwy są ślepe. Szpary skrzelowe i przewód pokarmowy są dobrze rozwinięte. W dnie gardzieli leży endostyl, który podczas przeobrażenia przekształca się w pęcherzyki tarczycy. Uznajemy to za dowód na istnienie homologii między tymi narządami.

W Polsce żyje cztery gatunki minogów. Wszystkie jednak są objęte ścisłą ochroną. Są to:

- minóg morski (Petromyzon marinus)

- minóg rzeczny (Lampetra fluviatilis), z tym gatunkiem minoga spokrewniony jest minóg japoński - Lethenteron japonicum. Występuje on w Azji, jest pasożytem. Posiada on znaczenie gospodarcze.

- minóg strumieniowy (Lampetra planeri)

- minóg ukraiński (Eudontomyzon mariae).

Podgromada: Śluzice (Myxini) Czaszka śluzie jest chrzęstna. W pobliżu lejka znajdują się 4 pary tzw. czułek. Jeśli chodzi o narządy zmysłów są słabo rozwinięte, jedynie dobrze jest zmysł chemiczny. Śluzie jak sama nazwa mówi posiadają liczne gruczoły śluzowe. U nich przebiega rozwój prosty. Są to organizmy, które prowadzą nocny tryb życia. Mogą osiągać wielkość aż do 1 metra. Główny pokarm śluzie to padlina. Występują w morzach. Znanym gatunkiem jest śluzica pospolita. Występuje około 60 gatunków.

Bezżuchwowce są współcześnie marginesową grupą kręgowców, ale mają najdłuższą historię. Najstarsze zachowane fragmenty tych zwierząt pochodzą z ordowika. W sylurze były bardziej pospolite. Z tego okresu pochodzą dobrze zachowane skamieniałości. Paleozoiczne bezżuchwowce były zwierzętami małymi, długość ich ciała wynosiła 20-30 cm. Ciało ich było spłaszczone grzbietobrzusznie i otoczone masywnym pancerzem skórnym. Podobnie jak dzisiejsze kręgouste nie miały jednak szczęk, ich gardziel przebijały liczne szpary skrzelowe, zaś otwór węchowy był nieparzysty i leżał na wierzchu głowy. W odróżnieniu od dzisiejszych kręgoustych bezżuchwowce miały płetwy piersiowe.