1. Układ nerwowy
JAMOCHŁONY
U jamochłonów występują prymitywne komórki nerwowe pochodzenia ektodermalnego. Leżą one pod nabłonkiem. U stułbiopławów komórki nerwowe połączone są ze sobą wypustkami tworząc układ nerwowy typu dyfuzyjnego. Jest to układ rozproszony, nie ma w nic centrum nerwowego. Bodźce z otaczającego świata odbierane są przez komórki czuciowe za pomocą rzęsek następnie przekazywane są one do komórek nerwowych.
Chełbie( należą do krążkopławów) na brzegu parasola mają b ciałek brzeżnych tzw. ropaliów. Każdy z nich zawiera statocystę i prymitywne oczko. Są to narządy zmysłów. Statocysta jest to zagłębienie wysłane orzęsionym nabłonkiem i wypełnione płynem, w którym pływa statolit. Statolit to malutka bryłka z węglanu wapnia, która ma tendencje do opadania zgodnie z grawitacją. Jeżeli organizm przechyli się od pionu to, statolit podrażni rzęski położone na boku statocysty. Jest to sygnał, że chełbia zmienia położenie w stosunku do pionu.
PŁAZIŃCE
Płazińce (Platyhelminthes) mają układ nerwowy złożony z części ośrodkowej, jest to parzysty zwój mózgowy i części obwodowej, są to podłużne pnie nerwowe. U form lepiej rozwiniętych występuje tendencja do zmniejszania ilości pni podłużnych do jednej lub dwóch par. wszystkie pnie połączone są ze sobą poprzecznymi spoidłami. Najsilniej rozwinięta parą spośród bocznych par jest para brzuszna. Cześć ośrodkowa reaguje na bodźce przekazywane przez część obwodową. Budowa tego układu przypomina drabinkę. Płazińce mają też prymitywne narządy zmysłów. Wykształcone są narządy dotyku i czucia chemicznego. U wielu gatunków występuje statocysta. Ma podobną funkcje jak u krążkopławów. Płazińce mają również oczka typu inwertowanego zbudowane z komórek światłoczułych.
OBLEŃCE
Obleńce (Nemathelminthes) to typ sztuczny. Obecnie wyróżnia się siedem typów, które kiedyś należały do obleńców. Są to brzuchorzęski, kolcogłowy, kolczug owce, nicienie, nitnikowce, ryjkogłowy, wrotki. Dla uproszczenia w przedstawionej charakterystyce będę się posługiwała nazwą obleńce.
Zwierzęta te mają słabo rozwinięte narządy zmysłów. Układ nerwowy zbudowany jest ze zwojów nerwowych bocznych. Dwa biegną w wałkach hypodermalnych. Wyróżniają się od pozostałych tym, że są grubsze. Centrum nerwowe utworzone jest przez pierścień nerwowy w przedniej części ciała..
PIERŚCIENICE
Pierścienice(Annelida)zbudowany jest z parzystych zwojów nadgardzielowych, tworzą "mózg" i zwojów podgardzielowych. Oba typy zwojów połączone są ze sobą obrączką okołogardzielową. Oprócz tego w skład układu wchodzi brzuszny łańcuszek nerwowy składający się z parzystych zwojów. Tego typu układ nerwowy nazywa się drabinkowym.
STAWONOGI
Stawonogi (Arthropoda)mają układ zbudowany ze zwojów nadprzełykowych i podprzełykowych. Zwoje nadprzełykowe to tak naprawdę kilka zlanych ze sobą zwojów. Stanowią one mózg składający się z trzech części: protocerebrum(unerwienie oczu), deutocerebrum( unerwia czułki), tritocerebrum( unerwia narządy gębowe). Druga część układu nerwowego to brzuszny łańcuszek nerwowy. Obserwuje się w nim proces zlewania się zwojów i koncentracja zwojów w tagmach.
Stawonogi mają bardzo dobrze rozwinięte narządy zmysłów. Wrażenia słuchowe odbierają dzięki narządom tympanalnym. Mogą one być rozmieszczone na odnóżach lub odwłoku. Większość stawonogów może rozpoznawać zapachy. Niektóre stawonogi mogą wydawać dźwięki. Najbardziej znanymi są świerszcze, które posiadają niewielkie grzebyki na skrzydłach są to narządy strydulacyjne.
Stawonogi posiadają oczy złożone. Są to narządy zbudowane z wielu omatidiów, czyli oczek prostych ciasno poukładanych koło siebie.
Omatidium to fotokomórka zbudowana z przeźroczystej rogówki i stożka krystalicznego. Taki układ w oku zapewnia owadom i skorupiakom precyzyjne widzenie. Im więcej jest omatidiów, tym jest ono precyzyjniejsze. Można wyróżnić oczy apozycyjne i oczy superpozycyjne.
2. Układ pokarmowy
JAMOCHŁONY
Jamochłony nie mają typowo wykształconego układu pokarmowego. Posiadają jamę gastralną, do której prowadzi otwór gastralny. Jama gastralna to inaczej jama chłonąco-trawiąca pochodzenia endodermalnego. W endodermie znajdują się komórki nabłonkowo-mięśniowe. To dzięki nim następuje trawienie i wchłanianie pokarmu. Trawienie rozpoczyna się od wydzielania do jamy gastralnej enzymów trawiennych. Na drodze endocytozy następuje wchłanianie.
Jama gastralna stułbiopławów różni się od krążkopławów kształtem. Te pierwsze posiadają prosta, workowatą jamę natomiast u krążkopławów rozgałęzia się ona na kanały promieniste. Kanały są orzęsione, a ruch rzęsek umożliwia przetransportowanie pokarmu po całym ciele.
PŁAZIŃCE
Płazińce (Platyhelminthes) mają niedrożny układ pokarmowy. Składa się on z otworu gębowego i jelita środkowego. Czaszami jelito jest rozgałęzione i mamy do czynienia np. z "trójjelitowcami" u pasożytów wewnętrznych może dojść do redukcji przewodu pokarmowego. Przykładem są tasiemce, które chłoną pokarm przez powłoki ciała.
OBLENCE
Obleńce(Nemathelminthes) są to zwierzęta, które mają już drożny układ pokarmowy. Składa się on z jelita przedniego i tylnego zakończonego odbytem. Otwór gębowy położony jest w przednim odcinku ciała a odbytowy w tylnym.
PIERŚCIENICE
Pierścienice(Annelida)podobnie jak u obleńców składa się z trzech części. Zaczyna się otworem gębowym, kończy się otworem odbytowym. Jelito przednie i tylne jest pochodzenia ektodermalnego, jelito środkowe jest pochodzenia endodermalnego.
STAWONOGI
Stawonogi(Arthropoda) mają układ pokarmowy zbudowany jak pierścienice. Jelito przednie i tylne jest schitynizowane. Żołądek składa się z dwóch części: żującej i pylorycznej. Owady mają specjalnie przystosowane aparaty gębowe do zdobywania pokarmu.
3. Układ oddechowy
JAMOCHŁONY
Stułbiopławy (Hydrozoa) i Krążkopławy (Scyphozoa) nie mają wykształconego układu oddechowego. Oddychają całą powierzchnią ciała. Odbywa się to na drodze dyfuzji.
PŁAZIŃCE
Płazińce (Platyhelminthes) również nie wykształciły układu oddechowego. Wymiana gazowa odbywa się przez powierzchnię ciała. W ten sposób oddychają wirki natomiast pasożyty wewnętrzne ze względu na warunki, w których żyją oddychają beztlenowo.
OBLEŃCE
Obleńce(Aschelminthes) oddychają tlenowo całą powierzchnia ciała.
PIERŚCIENICE
Pierścienice (Annelida) oddychają całą powierzchnią ciała. Wieloszczety natomiast posiadają wyrostki skrzelowe na pranóżach, które pełnią funkcje oddechowe.
STAWONOGI
Stawonogi (Arthropoda) żyją w różnych środowiskach, dlatego w zależności, które z nich zamieszkują mają odmienne narządy oddechowe. Stawonogi wodne w okolicy odnóży krocznych posiadają skrzela. Są one cienkościenne, blaszkowate, dobrze unaczynione, o dużej powierzchni. U lądowych stawonogów mogą występować płucotchawki jak u pajęczaków lub tchawki. System tchawkowy składa się z rurek rozmieszczonych po całym ciele. Dzięki takiemu rozwiązaniu hemolimfa u tych zwierząt nie transportuje tlenu.
Małe stawonogi, które mają bardzo cienką kutikulę mogą oddychać całą powierzchnią ciała.
4. Układ Krwionośny
JAMOCHŁONY
Stułbiopławy (Hydrozoa) i krążkopławy (Scyphozoa) nie wykształciły układu krwionośnego.
PŁAZIŃCE
Płazińce(Platyhelminthes) również nie posiadają układu krwionośnego.
OBLEŃCE
Obleńce(Aschelminthes) nie mają wykształconego tego układu
PIERŚCIENICE
U pierścienic (Annelida) pojawił się po raz pierwszy ten układ. Jest układem zamkniętym. Zbudowany z dwóch głównych naczyń: grzbietowego i brzusznego. Naczynia główne połączone są naczyniami okrężnymi. Nie ma wyodrębnionego serca. Układ pełni funkcje w wymianie tlenu i dwutlenku węgla w ciele. Cząsteczki tlenu transportowane są z barwnikami, hemoglobiną lub chlorokruoryną. Barwniki rozpuszczone są w osoczu, czyli hemolimfie.
STAWONOGI
Stawonogi (Arthropoda) posiadają otwarty układ krwionośny. Stopień rozwoju układu krążenia zależy u stawonogów od stopnia rozwoju układu oddechowego. Ogólnie stawonogi posiadają rurkowate serce. Położone jest ono po grzbietowej stronie ciała. Krew wypływa z serca aortą w kierunku głowy. Tam hemolimfa wylewa się do jamy ciała. Następnie krew zbierana jest przez żyły i płynie do narządów oddechowych. Do wnętrza serca dostaje się przez małe otworki "ostia". Serce otoczone jest workiem osierdziowym. Układ ten jest charakterystyczny dla stawonogach. Główną funkcją krwi jest rozprowadzanie tlenu do komórek i odprowadzanie dwutlenku węgla. Dodatkowo z krwią rozprowadzane są po organizmie substancje odżywcze pobierane z jelita środkowego.
5. Układ wydalniczy
JAMOCHŁONY
Zbędne produkty metabolizmu usuwane są przez powłoki ciała bezpośrednio na zewnątrz.
PŁAZIŃCE
Płazińce (Platyhelminthes) posiadają układ wydalniczy typu protonefrydialnego. Zbudowany jest z dwóch głównych kanałów mających ujście na zewnątrz. Od nich odchodzą mniejsze kanały. Każdy z nich zakończony jest orzęsionymi komórkami płomykowymi. Ich ruch powoduje przepływ cieczy do światła kanałów. Komórka płomykowa zbudowana jest z orzęsionego lejka. Ruch rzęsek przypomina migotanie płomyka. Stąd też wzięła się nazwa tych komórek. Głównym zadaniem tego układu nie jest usuwanie zbędnych metabolitów, ale osmoregulacja. Ze względu na to, że płazińce żyją w wodzie narażone są na ciągły napływ wody. Taki system wydalniczy pozwala na szybkie usuwanie nadmiaru wody z organizmu. Głównym zbędnym produktem przemian metabolicznych jest amoniak.
OBLEŃCE
Obleńce(Aschelminthes) mają również układ wydalniczy typu protonefrydialnego. Jest on znacznie uproszczony w stosunku do płazińców. Obleńce mają zredukowane komórki płomykowe. Są to dwa główne kanały połączone kanałem poprzecznym. Tworzą literę "H".
PIERŚCIENICE
Pierścienice (Annelida) mają ciało segmentowane. W każdym segmencie znajduje się Metanefrydium, które swoje ujście na zewnątrz na w sąsiednim segmencie. Metanefrydium zbudowane jest z urzęsionego lejka otwierającego się do wtórnej jamy ciała. Filtruje on metabolity, niepotrzebne przekazywane są do kanalika wydalniczego, który ma ujście na zewnątrz. Główną funkcją tego układu jest usuwanie zbędnych produktów przemiany materii.
STAWONOGI
Stawonogi (Arthropoda), które żyją w wodzie wydalają amoniak. Funkcje narządów wydalniczych pełnią dwie pary przekształconych nefrydiów. W zależności gdzie mają ujścia nefrydia te nazywane są gruczołami czułkowymi lub szczękowymi.
Stawonogi lądowe wydalają głównie kwas moczowy i guaninę. Funkcje narządów wydalniczych pełnią cewki Malpighiego. Są to uchyłki, które leżą na granicy jelita środkowego i tylnego. Zebrane metabolity wędrują do jelita, stamtąd zostają wydalone na zewnątrz wraz z resztkami pokarmu.
PORÓWNANIE UKŁADÓW
Układ nerwowy
Obserwując rozwój układu nerwowego zauważamy tendencję do zlewania się zwojów nerwowych. U jamochłonów, które mają symetrię promienistą nie ma centrum nerwowego. Zarysowują się jednak dwa pnie okrężne i zwoje. Płazińce to organizmy o symetrii dwubocznej. Występują u nich pnie nerwowe, które biegną wzdłuż ciała. Rozwija się również w części głowowej ośrodkowy układ nerwowy. Następuje wyodrębnienie zwojów nadprzełykowych i podprzełykowych połączonych zwojem okołoprzełykowym. Formowanie się głowy to proces cefalizacji. Inną zmianą w układzie nerwowym była, w toku ewolucji, koncentracja zwojów w układzie ośrodkowym. Doszło również no powstania świetnie funkcjonujących narządów zmysłów, przykładem może być złożone oko stawonogów.
Układ pokarmowy
Jamochłony posiadają jamę chłonąco-trawiącą, do której prowadzi otwór gastralny. Otwór ten pełni nie tylko funkcje pobierania pokarmu, ale również jest otworem odbytowym. Oznacza to, że resztki są usuwane ta samą drogą, co wprowadzany pokarm. Stułbiopławy mają jamę chłonąco-trawiącą podobną do worka, natomiast u krążkopławów dzieli się na rozgałęzienia. Płazińce maja niedrożny układ zbudowany z jelita przedniego i środkowego. Czasami może ono być rozgałęzione. U kolejnych typów pojawia się jelito tylne i otwór odbytowy. Działają również gruczoły trawienne- trzustkowątroba. W środkowej części następuje rozszerzenie jelita i w drodze ewolucji pojawia się żołądek. Jelito przednie i tylne jest pochodzenia entodermalnego a środkowe endodermalnego.
Układ oddechowy
W zależności od warunków życia cześć bezkręgowców oddycha beztlenowo. Te, które oddychają tlenowo, robią to za pomocą dyfuzji oddychając całą powierzchnią ciała lub mają wykształcone specjalne narządy do tego służące. Mogą to być skrzela, tchawki lub płucotchawki. U wieloszczetów pojawiają się po raz pierwszy narządy oddechowe.
Układ krwionośny
Układ krwionośny po raz pierwszy pojawił się u stawonogów. Złożony jest on z serca i naczyń krwionośnych. Może być to układ zamknięty jak u mięczaków lub otwarty jak u stawonogów. U bezkręgowców krew nosi nazwę hemolimfy. Rozpuszczone są w niej barwniki wiążące tlen. Może to być hemoglobina lub hemocyjanina. Dzięki układowi krwionośnemu do wszystkich komórek ciała dociera tlen, natomiast dwutlenek węgla jest z nich usuwany. Transportowane są również substancje odżywcze wchłaniane do hemolimfy z jelita środkowego. Dostają się one do tkanek i narządów, do każdej komórki ciała. Do układu wydalniczego doprowadza zbędne produkty przemiany materii. Dzięki specyficznej budowie nefrydiów u pierścienic, mogą one same wychwytywać zbędne produkty metabolizmu. Owady posiadają tchawki, które wyręczają "krew" z transportu tlenu. Budowa układu krwionośnego zależy od stopnia rozwinięcia układu oddechowego. Regulacja przepływu płynu w naczyniach krwionośnych zależna jest od pracy serca.
Układ wydalniczy
Jest to układ, dzięki któremu zbędne metabolity usuwane są na zewnątrz. Pierwszy raz układ ten pojawia się u płazińców pełniąc głównie rolę osmoregulacyjną. Jamochłony usuwają zbędne produkty przez powłoki ciała. Pozostałe bezkręgowce do tego celu wykorzystują wyspecjalizowane komórki: nefrydia, metamefrydia lub cewki Malpighiego.
