Sytuacją kryzysową można nazwać każdą sytuację stanowiącą zagrożenie dla zdrowia lub życia ludności, niezależnie od jej przyczyny. Zaliczyć tutaj można między innymi różnego rodzaju katastrofy, klęski (np. klęski żywiołowe), stany zagrożenia epidemiologicznego, działania zbrojne itd. Możliwość wystąpienia takich sytuacji wymaga odpowiedniego przygotowania wszystkich służb pomocy na poziomie zarówno lokalnym, jak i regionalnym oraz krajowym.

Aby zapewnić bezpieczeństwo ludności w każdej sytuacji władze powiatowe (gminne, wojewódzkie oraz krajowe), zgodnie z ustawą o obronie, współpracują z służbami sanitarno-epidemiologicznymi, weterynaryjnymi, policją, strażą pożarną oraz inspekcją nadzoru budowlanego. W przypadku realnego zagrożenia zdrowia, czy nawet życia ludzi starosta ma prawo wydać polecenie szefom odpowiednich służb lokalnych (komendantowi powiatowemu albo inspektorowi) alby podjął działania mające na celu zlikwidowaniem przyczyn tego zagrożenia.

Sygnały alarmowe

Sygnały alarmowe mają służyć ostrzeganiu ludności o nadciągających lub zaistniałych niebezpieczeństwach. Muszą jednocześnie przekazywać informacje dotyczące rodzaju zagrożenia, miejsca jego wystąpienia, zasięgu oraz instruować społeczeństwo jak ma się w tej sytuacji zachować. Do zaalarmowania ludności używa się wszystkich możliwych środków, miedzy innymi syren, urządzeń alarmująco-informujących straży pożarnej, mediów (telewizji, radia, prasy, internetu itd.), a także radiowęzłów np. w szkołach i zakładach pracy.

W zależności od rodzaju zaistniałego zagrożenia używa się różnego rodzaju alarmów. Tak na przykład alarm powietrzny służy do powszechnego ostrzegania przed niebezpieczeństwami pochodzącymi z powietrza. Alarm o skażeniach służy poinformowaniu społeczeństwa o wystąpieniu lub realnej możliwości wystąpienia skażenia na danym terenie. Jeżeli jeszcze nie doszło do skażenia (chemicznego lub biologicznego), to ogłoszenie alarmu może mieć miejsce wtedy, gdy do przewidywanego niebezpieczeństwa zostało nie więcej niż 30 minut. Takie uprzedzenie alarmowe może dotyczyć np. przewidywanego ataku z użyciem broni masowego rażenia o charakterze radioaktywnym, chemicznym lub biologicznym (skażenie mikroorganizmami chorobotwórczymi: wirusami i bakteriami). W przypadku wojny system alarmowy zostaje ujednolicony.

Postępowanie awaryjne ludności po ogłoszeniu zagrożenia

PO OGŁOSZENIU ALARMU O ZAGROŻENIU POWIETRZNYM

Po ogłoszeniu tego typu alarmu na terenie miast i innych osiedli mieszkaniowych, wszyscy ludzie powinni natychmiast przerwać wykonywaną pracę i udać się do najbliższych dostępnych pomieszczeń ochronnych takich jak np. schrony. Ruch na ulicach powinien być zatrzymany a pojazdy mechaniczne pozostawione w taki sposób by nie blokowały dróg, żeby możliwy był ewentualny przejazd pojazdów służb pomocy czy interwencyjnych. W przypadku, kiedy ludzie znajdują się akurat w miejscach użytku publicznego takich jak teatry, kina, szkoły, kluby itp. powinni podporządkować się zaleceniom personelu, który zaprowadzi ich lub wskaże bezpieczne schronienia.

Osoby przebywające w schronach muszą zachować spokój (unikać paniki i chaosu), siedzieć w miarę możliwości w jednym miejscu (nie przemieszczać się) oraz unikać zbędnych rozmów. W razie potrzeby mogą używać światła, ale tylko z ręcznych latarek oraz powinni oszczędzać zapasy żywności i wody. Dobrze byłoby, gdyby każda z przebywających w schronie osób była zaopatrzona w maski gazowe lub inne, zastępcze środki ochrony dróg oddechowych.

Ludzie, którym nie udało się dotrzeć do schronów powinni położyć się w zagłębieniach terenu lub ukryć w innym bezpiecznym miejscu.

PO OGŁOSZENIU ALARMU O ZAGROŻENIU SKAŻENIEM

Jeżeli w trakcie skażenia ludzie znajdują się poza schronami powinni natychmiast założyć maski gazowe lub inne, zastępcze środki ochrony dróg oddechowych. Jeżeli jest to możliwe, muszą jak najszybciej wydostać się z rejonu skażonego idąc w przeciwną stronę niż wieje wiatr. Muszą pamiętać o pewnych zachowaniach, które pozwolą zminimalizować kontakt z trującą substancją, miedzy innymi: niczego nie dotykać, nie opierać się o drzewa, ściany czy jakiekolwiek inne przedmioty, nie wchodzić w kałuże, nic nie pić ani nie spożywać pokarmów, szczególnie chronić odsłonięte części ciała itd. W okresie zimy należy zwrócić uwagę na możliwość wniesienia substancji szkodliwych np. promieniotwórczych do pomieszczenia wraz ze śniegiem.

Skażenie terenu substancjami promieniotwórczymi, trującymi lub biologicznymi może nastąpić wskutek użycia zbrojnych środków masowego rażenia. Broń chemiczna jest szczególnie niebezpieczna, ponieważ oprócz niekorzystnego wpływu na układ oddechowy, może powodować różne inne zaburzenia w funkcjonowaniu organizmu.

Bojowe środki trujące używane są w celu niszczenia ludności oraz skażenia terenu. Biorąc pod uwagę stan skupienia trujących substancji dzielimy je na stałe i ciekłe. Istnieje także podział dotyczący ich właściwości wykorzystywany w planach strategicznych prowadzonych działań zbrojnych. Najistotniejszy jest czas aktywności danej substancji. Skażenie może być krótkotrwałe i zniknąć po kilku lub kilkudziesięciu minutach. Może jednak trwać wiele miesięcy ( miesięcy przypadku substancji trujących trwałych).

Środki trujące można też podzielić ze względu na ich działanie fizjologiczne na:

  • Ogólnotrujące - wywołujące różne zaburzenia w organizmie
  • Paraliżujące - działające na ośrodkowy układ nerwowy
  • Duszące - zaburzające funkcje oddechowe
  • Łzawiące - działające drażniąco na górne drogi oddechowe
  • Parzące - uszkadzające układ oddechowy, pokarmowy i skórę
  • Psychotoksyczne

Skażenia środkami trującymi może być także spowodowane awariami i katastrofami w zakładach przemysłowych produkujących niebezpieczne odpady lub na składowiskach czy podczas transportu substancji trujących. Dlatego obecność tego typu środków zawsze wymaga bardzo dużej ostrożności oraz specjalnego, wcześniej ustalonego postępowania. Aby zapobiec skażeniom, wszystkie materiały toksyczne muszą być specjalnie zabezpieczone przed niekontrolowaną ich emisją do środowiska. Dostęp do nich nie może być powszechny, dlatego teren, na którym się znajdują nie powinien być dostępny dla osób postronnych. Każdy, kto pracuje z takimi substancjami musi być zaopatrzeni w środki neutralizujące ich działanie. Substancje toksyczne przechowuje się w małych zbiornikach składowanych na stosunkowo dużej powierzchni. Istnieje też wiele urządzeń stosowanych w zakładach przemysłowych, które stale kontrolują stężenie substancji w otoczeniu i są jednocześnie połączone z systemami alarmowymi. W razie katastrofy odpowiednie służby ratownicze podejmują działania mające na celu udzielenie pomocy ludziom poszkodowanym lub znajdującym się w niebezpieczeństwie, oraz wyeliminowanie źródła skażenia. Osoby przebywające na terenie objętym akcją ratunkową powinni bezwzględnie podporządkować się zaleceniom służb ratowniczych.