Komórka nerwowa, inaczej neuron, jest podstawową jednostką anatomiczno- czynnościową tkanki nerwowej. Składa się ona z ciała komórki, określonego mianem perykarionu i dwóch wypustek: licznych dendrytów i pojedynczej wypustki zwanej neurytem albo aksonem. Ze względu na liczbę wypustek komórki nerwowe dzielimy na:
-jednobiegunowe
-rzekomojednobiegunowe
-dwubiegunowe
-wielobiegunowe
Pod względem czynnościowym neurony dzieli się na:
-czuciowe ( dośrodkowe), biegnące od receptora, stanowią komórki rzekomojednobiegunowe
-ruchowe (odśrodkowe), biegnące od efektora, stanowią komórki wielobiegunowe z długim aksonem
-pośredniczące = kojarzące, występują między innymi pomiędzy neuronami czuciowymi i ruchowymi, stanowią komórki wielobiegunowe z krótkim aksonem.
Wyspecjalizowane struktury, czyli receptory pozwalają na szybkie rejestrowanie zmian zachodzących w środowisku wewnętrznym i zewnętrznym, czyli recepcję. Receptory można podzielić na dwie grupy:
-eksteroreceptory- odbierają bodźce ze środowiska zewnętrznego
-interoreceptory- odbierają bodźce ze środowiska wewnętrznego.
Reakcja efektora zachodząca przy udziale ośrodkowego układu nerwowego w odpowiedzi na bodziec działający na receptor nazywa się odruchem, a droga impulsu nerwowego od receptora do efektora nosi nazwę łuku odruchowego. Bodziec zmienia właściwości błony komórkowej, czyli powoduje pobudzenie. Pobudliwość komórki polega na szybkim przejściu ze stanu spoczynku w stan pobudzenia pod wpływem bodźca. Przewodzenie impulsów nerwowych polega na przesuwaniu się fali depolaryzacji.
Układ nerwowy jest najbardziej złożonym systemem biologicznym, jaki funkcjonuje u pojedynczego osobnika. Anatomiczny układ nerwowy składa się z ośrodkowego układu, obejmującego mózg i rdzeń kręgowy oraz z układu obwodowego, do którego należą nerwy mózgowe i nerwy rdzeniowe. Czynnościowo układ nerwowy dzieli się na somatyczny ( odbiera i reaguje na bodźce pochodzące z zewnątrz organizmu, kieruje czynnością mięśni szkieletowych, procesy te przebiegają z wola organizmu), układ autonomiczny odbiera i reaguje na podniety pochodzące z wnętrza organizmu, jak np. czynność serca, gruczołów oraz mięśni gładkich, odbywa się niezależnie od naszej woli.
Mózgowie dzieli się na kresomózgowie, międzymózgowie, śródmózgowie, tyłomózgowie wtórne ( tworzy je móżdżek i most) i rdzeń przedłużony.
Kresomózgowie zbudowane jest z dwóch półkul, oddzielonych od siebie szczelina podłużną mózgu. Powierzchnia mózgu jest silnie pofałdowana i porozdzielana bruzdami. Bruzdy dzielą powierzchnię półkul na cztery płaty: czołowy, ciemieniowy, skroniowy, potyliczny.
Istota szara mózgu nosząca nazwę kory, stanowi u człowieka około 80%masy całego mózgu. Obszar ten nazywany jest kojarzeniowym lub asocjacyjnym. Istota szara jest skupieniem ciał komórek nerwowych, a istota biała jest skupieniem włókien nerwowych tworzących drogi nerwowe.
Międzymózgowie stanowi główny ośrodek podkorowy czucia. Tu mieszczą się ośrodki głodu i sytości. Ta część pełni również funkcje koordynacyjne.
- śródmózgowie- związane między innymi z koordynacją pracy mięśni gałki ocznej.
Tyłomózgowie ( móżdżek) leży nad komora czwartą. W skład niego wchodzą dwie półkule i robak. Pokrywa go istota szara, zwana korą móżdżku. Móżdżek sprawuje kontrolę nad mięśniami szkieletowymi, odpowiadając tym samym za koordynacje ruchów.
Rdzeń przedłużony- tutaj skupionych jest wiele ośrodków odpowiedzialnych za wiele istotnych funkcji odruchowych. Do nich należą: ośrodek oddechowy, naczynio-ruchowy, ośrodek ssania, kichania, połykania, kaszlu, mrugania. Odruchy zachodzące z udziałem tych ośrodków są wrodzone, tzn. dziedziczne. Wyłączenie fizjologiczne rdzenia przedłużonego zawsze kończy się śmiercią.
Z mózgiem i rdzeniem kręgowym maja połączenie parzyste nerwy mózgowe i rdzeniowe w liczbie:12 par nerwów czaszkowych i 31 rdzeniowych. Wśród nerwów mózgowych występują nerwy wyłącznie czuciowe, dośrodkowe, zmysłowe, wyłącznie ruchowe, odśrodkowe i nerwy mieszane.
.
Mózgowie i rdzeń kręgowy okryte są trzema oponami mózgowo- rdzeniowymi. Najbardziej zewnętrzną błona jest opona twarda. Stanowi ona okostną jamy czaszki i rdzenia kręgowego. Pod oponą twardą znajduje się opona pajęczynówkowa, która łączy się z systemem komór mózgowia. Najbardziej wewnętrzna jest opona miękka zwana naczyniową. Błona ta ma liczne naczynia krwionośne. Pokrywa ona bezpośrednio powierzchnię mózgowia.
W porównaniu z układem nerwowym działanie układy dokrewnego jest znacznie wolniejsze, ale skutki działania są długotrwałe.
Hormony kręgowców powstają w jednym narządzie, tkance lub pojedynczych komórkach. Jeśli jest to narząd wyspecjalizowany w wydzielaniu wewnętrznym, nazywa się gruczołem dokrewnym. Jeśli zaś pełni jednocześnie funkcję wydzielania zewnętrznego i wewnętrznego- te nazywane są hormonami tkankowymi.
Sposób działania hormonu jako cząsteczki sygnałowej na komórkę docelową zależy na ogół od budowy chemicznej.
