Zawał serca jest częstą przyczyną śmierci w krajach wysoko rozwiniętych. Jest to obumarcie części mięśnia sercowego wskutek zatorowania odżywiającej ją tętnicy wieńcowej skrzepliną, czyli niedotlenienia. Zawał serca jest jednym z najniebezpieczniejszych i najbardziej burzliwie przebiegających objawów choroby wieńcowej, inaczej zwanej chorobą niedokrwienną serca. Powstający w jego wyniku obszar martwicowy może zajmować różne powierzchnie, najczęściej występuje natomiast niestety obszarze lewej komory serca. Wyróżniamy dwa podstawowe rodzaje zawałów: pełnościenny, gdy obejmuje całą grubość ściany serca oraz zawał niepełnościenny, występujący tylko w warstwie podwsierdziowej. Znacznie częściej bo w 60%-70% mamy do czynienia z zawałem pełnościennym. Chociaż przebiega on gwałtowniej niestety przeważnie wymaga dłuższej hospitalizacji nie jest przyczyną większej niewydolności serca a choroba w obu przypadkach charakteryzuje się podobnymi rokowaniami co do długości życia pacjenta. Zdarzają się niestety tak rozległe zawały, podczas których dochodzi do całkowitego zatrzymania akcji serca oraz krwioobiegu, co prowadzi do niemal natychmiastowego zgonu.
Ponad 85% wszystkich zawałów serca jest spowodowanych znacznym przewężeniem lub całkowitym zamknięciem światła tętnicy wieńcowej przez skrzeplinę. Do jej powstania dochodzi najczęściej na skutek pęknięcia blaszki miażdżycowej, co powoduje uwolnienie do światła naczynia elementów powodujących krzepnięcie krwi i powstanie zakrzepu zatykającego tętnicę. Zjawisko to bardzo często dotyczy naczyń o niewielkich jeszcze zmianach miażdżycowych, ponieważ młode blaszki miażdżycowe są mniej stabilne i bardziej podatne na uszkodzenia. Dlatego zawał może być pierwszym zauważalnym dla pacjenta objawem choroby wieńcowej. Przyczyny zawału mogą być różne i czasami nie da się ich określić, jednak nierzadko są następstwem intensywnego wysiłku fizycznego (np. wychodzenia pod górę, biegania) lub stresu. Zdarza się, że mechanizm powstawania zawału serca jest inny, nie związany ze zmianami miażdżycowymi. Wymienić tu można zapalenie tętnic, wrodzoną wadę tętnic wieńcowych, zator, kurcz tętnicy wieńcowej lub reakcję organizmu na przyjęcie narkotyków.
Objawy zawału serca:
Głównym objawem zawału jest bardzo silny ból w klatce piersiowej zlokalizowany za mostkiem, trwający nie krócej niż kwadrans, a często nawet kilka do kilkunastu godzin. Czas trwania bólu jest jednym z podstawowych kryteriów świadczących o zawałowym pochodzeniu dolegliwości. Ból może promieniować w okolice barków, szyi, żuchwy, nadbrzusza a czasem pleców. Towarzyszą mu duszności, nudności, zimne poty i uczucie lęku a także zasłabniecie (utrata świadomości). U niewielkiej części chorych zawał może powodować nietypowe i niezbyt intensywne, a zatem trudne do rozpoznania objawy, jak bóle brzucha, nudności i osłabienie. Czasem występuje zupełnie bezobjawowo. Bezbólowy przebieg zawału serca najczęściej występuje u cukrzyków, co jest związane z obniżoną percepcją bólu będącą następstwem neuropatii cukrzycowej.
Powikłania zawału serca:
Do powikłań zawału serca możemy zaliczyć między innymi zaburzenia funkcjonowania układu bodźcoprzewodzącego mogące stanowić zagrożenie dla życia. Dlatego w takiej sytuacji pacjent musi być poddany przynajmniej czasowej sztucznej stymulacji serca. Zdarza się, że sytuacja wymaga wszczepienia na stałe rozrusznika serca. Innym powikłaniem są infekcje np. płuc, co jest wynikiem zastoju krwi w tym organie wskutek uszkodzenia lewej komory serca. Oprócz fizycznych następstw zawału w organizmie chorego, u pacjentów prawie zawsze występują lęki i zaburzenia snu. Pomocna okazuje się wówczas pomoc psychologa.
Do znacznie niebezpieczniejszych powikłań zawału serca należy pęknięcie wolnej ściany lewej komory, co może powodować natychmiastowy zgon pacjenta. Przeważnie tego typu uszkodzenie serca wymaga leczenia operacyjnego, zdarza się jednak, że można uniknąć operacji. Innymi mechanicznymi uszkodzeniami serca będącymi następstwem zawału jest pęknięcie przegrody komorowej, co skutkuje przeciekami międzykomorowymi. W tym przypadku również wykonuje się zabiegi chirurgiczne. Pęknięciu może także ulec Mięsień brodawkowaty lub nici ścięgniste utrzymujące płatek zastawki mitralnej. Przeważnie ma to bardzo poważne konsekwencje, powoduje ostrą niewydolność serca oraz nie dający się leczyć obrzęk płuc.
Często po zawale dochodzi do powstania tętniaka na wolnej ścianie lewej komory, który może zaburzać prace serca a w szczególności rytm komorowy. Powodowana przez niego niewydolność serca upośledza równocześnie układ krążenia. Mogą się również tworzyć w jego obrębie skrzepy zagrażające zatorem np. mózgowym, co stanowi oczywiście bezpośrednie zagrożenie dla życia chorego. Tego typu powikłania często także wymagają leczenia operacyjnego.
Bardzo charakterystycznym następstwem zawału serca jest tzw. zespół Dresslera czyli stan zapalny osierdzia. Polega on na immunologicznej reakcji organizmu na martwiczy obszar powstały wskutek niedotlenienia serca. Objawia się wysoką gorączką i wysiękiem w obrębie osierdzia, czasami także płuc. Przeważnie nie zagraża życiu pacjenta, chyba że w osierdziu zbierze się tak duża ilość płynu, że jego nacisk zablokuje pracę komór sercowych. Zespół Dresslera może pojawić się po kilku dniach a nawet tygodniach od samego zawału. Leczy się go przeważnie sterydami.
Diagnostyka
Dla postawienia pewnej diagnozy przeważnie wystarcza zapis elektrokardiogramu (EKG), w którym zmiany mogą nawet sugerować lokalizację obszaru martwicowego w sercu. W niektórych przypadkach wyniki badania EKG umożliwiają rozpoznanie które naczynie wieńcowe uległo przewężeniu czy zablokowaniu. Poza tym elektrokardiogram pozwala na stwierdzenie i określenie ewentualnych powikłań pozawałowych związanych z zaburzeniami rytmu serca lub przewodzenia przez nie bodźców elektrycznych.
elektrycznych niewielkiego odsetka osób po przebytym zawale zapis EKG pozostaje normalny lub jest na tyle nietypowy, że nie można oprzeć na nim pewnej diagnozy. Pomocne stają się wówczas testy laboratoryjne na obecność enzymów. Najbardziej swoistym dla serca enzymem, który powstaje już po 6 godzinach od rozpoczęcia zawału jest CK-MB czyli frakcja kinezy kreatynowej. Jej poziom wzrasta, ponieważ jego cząsteczki uwalniane są z uszkodzonych komórek mięśnia sercowego, daje więc także możliwość określenia rozmiaru obszaru martwicowego. Czasem stosuje się także oznaczanie poziomu transmitaz.
Przydatnym badaniem jest również echokardiografia, umożliwiająca rozpoznanie pochodzenia bólu w klatce piersiowej, gdy nie ma pewności czy jest on zawałowy. Badanie to jest także pomocne w diagnozowaniu poważnych powikłań pozawałowych takich jak pęknięcia mięśnia brodawkowatego, nici ścięgnistych, ściany komory, tętniaka itd.
Należy pamiętać, że w leczeniu zawału najważniejsze jest jak najszybsze udzielenie pomocy. Często decydujące znaczenie ma pomoc jeszcze przed dotarciem do szpitala, bowiem nawet niewielkie obszarowo zawały serca mogą powodować zatrzymanie akcji serca. Ważne jest więc postępowanie reanimacyjne zanim zjawią się odpowiednie służby medyczne. Jeżeli wystąpi ból trwający dłużej niż 20 minut, nie słabnący pod wpływem przyjmowanej nitrogliceryny jest duże prawdopodobieństwo, że jest on pochodzenia zawałowego i niezwłocznie należy wezwać pogotowie.
