Hormony człowieka wydzielane są bezpośrednio do krwi i razem z nią przenoszone. Jeżeli narząd jest wyspecjalizowany w wydzielaniu wewnętrznym to nazywamy go gruczołem dokrewnym. W skład układu dokrewnego człowieka wchodzi: szyszynka, przysadka mózgowa, tarczyca, przytarczyce, grasica, trzustka, nadnercze, jajniki, jądra.
Specyfika działania hormonów
Hormony wpływają na konkretne komórki docelowe, tylko na takie, które mają odpowiedni receptor, czyli białko rozpoznające dany hormon (najczęściej jest ono wbudowane w błonę komórkową).
Rola hormonów
Hormony regulują intensywność i kierunki procesów zachodzących w organizmie. Zmieniają aktywność enzymów, koordynują pracę różnych narządów. W przeciwieństwie do układu nerwowego, którego działanie jest natychmiastowe, hormony działają wolniej, a skutki ich działania są długotrwałe.
Działanie układu dokrewnego
Układ dokrewny podlega samoregulacji, odbywa się to na zasadzie sprzężeń zwrotnych dodatnich lub ujemnych.
- Podwzgórze
Podwzgórze to część międzymózgowia. Najważniejszymi hormonami podwzgórza są: wazopresyna, oksytocyna oraz hormony regulujące pracę przysadki. Wazopresyna zmniejsza straty wody w organizmie, poprzez jej resorpcję w kanalikach nerkowych. Oksytocyna wywołuje m.in. skurcze macicy w trakcie porodu.
- Przysadka mózgowa
Przysadka to gruczoł leżący u podstawy mózgu, gruczołowa część przysadki uwalnia hormon wzrostu -somatotropinę, szczególnie aktywny w trakcie tzw. skoku pokwitaniowego. W skutek działania somatotropiny następuje rozkład tłuszczów zapasowych i glikogenu, rośnie wchłanianie wapnia i fosforanów, które są potrzebne do budowy rosnących kości. Niedoczynność powoduje karłowatość, nadczynność gigantyzm.
Przysadka uwalnia także hormony, które regulują prace innych gruczołów wykonawczych, tzw. hormony tropowe, należy tu wymienić np. gonadotropiny, które pobudzają rozwój gonad.
- Szyszynka
Szyszynka jest częścią międzymózgowia. Wpływa wydzielając hormon melatoninę na sen i czuwanie, a także opóźnia dojrzewanie biologiczne.
- Tarczyca
Tarczyca zlokalizowana jest przed tchawicą, podstawowym hormonem który wydziela jest tyroksyna. Tyroksyna powoduje wzrost zużycia tlenu i zwiększa tempo metabolizmu. Nadczynność tarczycy objawia się odczuwaniem nadmiernego gorąca, poceniem się, wytrzeszczem oczu - jest to tzw. choroba Gravesa-Basedowa. Niedoczynność powoduje stałe uczucie zimna, ospałość, otyłość.
- Przytarczyce
Przytarczyce to dwie pary malutkich gruczołów w pobliżu tarczycy. Wydzielają one parathormon, kontrolujący poziom wapnia we krwi i w kościach. Niedoczynność powoduje drgawki, skurcze mięśni (tężyczka), nadczynność łamanie się kości.
- Tarczyca
Tarczyca leży w pobliżu dwunastnicy, zbudowana jest z tzw. wysp Langerhansa, które regulują poziom glukozy we krwi. Tarczyca wydziela dwa hormony: glukagon i insulinę. Glukagon podwyższa poziom cukru we krwi, poprzez rozkład glikogenu w wątrobie. Dzięki niemu nie dochodzi do drastycznych spadków poziomu cukru we krwi miedzy posiłkami. Insulina obniża poziom cukru we krwi, działa więc antagonistycznie do glukagonu. Normalne stężenie glukozy we krwi to 70-110 mg/100cm3.
- Nadnercza
Nadnercza to parzyste gruczoły dokrewne, wewnętrzna warstwa nadnerczy wydziela adrenalinę oraz noradrenalinę. Zewnętrzna część wydziela kortyzol, regulujący metabolizm białek, tłuszczów i cukrów. Nadnercza produkują również inne hormony z grupy kortyzolu (tzw. kortykosterydy), które regulują wodno-mineralną gospodarkę ustroju.
- Jajniki i jądra
Jądra produkują testosteron, odpowiadający za rozwój cech męskich, popęd płciowy oraz powstawanie plemników, a jajniki regulują cykl menstruacyjny, popęd płciowy oraz wykształcanie się żeńskich cech. Jajniki produkują również progesteron, odpowiadający za podtrzymanie ciąży.
- Grasica
Grasica jest gruczołem tymczasowym - stopniowo zanika po okresie dojrzewania. Grasica produkuje tymozynę regulującą reakcje obronne organizmu.
