W skład układu krążenia wchodzi: układ krwionośny, układ limfatyczny oraz płyny ustrojowe (krew, limfa).

ZADANIA UKŁADU KRWIONOŚNEGO

  1. transport tlenu i dwutlenku węgla
  2. transport produktów trawienia
  3. transport produktów przemiany materii
  4. transport hormonów i witamin
  5. funkcja ochronna
  6. utrzymywanie stałej temperatury ciała, odpowiedniego ciśnienia osmotycznego i pH

Układ krwionośny zbudowany jest z serca oraz naczyń krwionośnych. Płynem ustrojowym jest krew składająca się z osocza i zawieszonych w nim elementów morfotycznych (krwinek). Osocze w ponad 90% składa się z wody, reszta to m.in. białka, witaminy, hormony, cukry, sole mineralne.

Elementy morfotyczne:

  1. krwinki czerwone, inaczej erytrocyty - 4,5-5 mln na milimetr sześcienny krwi, tworzone są w szpiku kostnym czerwonym, a po upływie ok. 120 dni rozkładane są w śledzionie, erytrocyty ssaków są dyskowate, pozbawione jądra, w ich skład wchodzi hemoglobina (nadaje krwi czerwoną barwę), która uczestniczy w transporcie tlenu - tworzy z nim luźne połączenie,
  2. krwinki białe, zwane leukocytami - 4-10 tys/mm3, tworzone są w szpiku kostnym czerwonym, niektóre z nich dojrzewają w śledzionie, grasicy, węzłach chłonnych, odgrywają bardzo ważną rolę w procesach odpornościowych,
  3. płytki krwi, czyli trombocyty - 150-350 tys/mm3 krwi, najmniejsze z krwinek, tworzone są w szpiku kostnym jako fragmenty komórek powstałych z komórek macierzystych, zapoczątkowują one proces krzepnięcia krwi.

SERCE znajduje się w klatce piersiowej, otoczone jest workiem osierdziowym, który zawiera tzw. płyn osierdziowy chroniący serce przed urazami. Mięsień sercowy utworzony jest przez tkankę mięśniową poprzecznie prążkowaną. Serce człowieka jest czterodziałowe, podzielone na przedsionki i komory, które od wewnątrz wyścielone są tkanką łączną, pokrytą nabłonkiem płaskim. Na ścianie serca występuje sieć naczyń wieńcowych, tworzą one tzw. układ wieńcowy, który odpowiada za odżywianie serca (dostarczanie substancji odżywczych i tlenu). Pomiędzy przedsionkami a komorami znajdują się zastawki przedsionkowo - komorowe (zastawka trójdzielna, zastawka dwudzielna). Zastawka trójdzielna występuje pomiędzy prawym przedsionkiem a prawą komorą, natomiast pomiędzy lewym przedsionkiem a lewą komorą - zastawka dwudzielna. W budowie serca wyróżniamy także zastawki półksiężycowate, znajdujące się u ujścia do komór aorty oraz tętnicy płucnej. Dzięki zastawkom krew nie zmienia kierunku przepływu.

Praca serca oraz średnica naczyń krwionośnych pozostaje skorelowana z wymaganiami organizmu. Ośrodek w rdzeniu przedłużonym wysyła impulsy, które regulują pracę serca tak, aby było ono zdolne dostarczyć tkankom i narządom wszystkie niezbędne związki, m.in. tlen. Przyspieszenie akcji serca powstaje w wyniku pobudzenia węzła zatokowo - przedsionkowego przez układ nerwowy. Proces ten zachodzi m.in. w wyniku wzrostu kwasowości, czyli wzrostu poziomu dwutlenku węgla we krwi, czy w efekcie wzrostu temperatury ciała. Mięśnie gładkie odpowiadają za zmianę napięcia naczyń krwionośnych, co z kolei wiąże się ze zmianą ciśnienia i szybkością z jaką płynie krew (skurcz mięśni wpływa na podwyższenie ciśnienia jakie posiada krew).

NACZYNIA KRWIONOŚNE to żyły, tętnice i naczynia włosowate. Ściany żył i tętnic zbudowane są z trzech warstw. Na zewnątrz znajduje się warstwa łącznotkankowa, po środku ściany występuje warstwa mięśni gładkich, wnętrze ściany tworzy warstwa śródbłonka i tkanki łącznej. Żyły i tętnice różnią się od siebie budową. Żyły posiadają zastawki, które zapobiegają cofaniu się krwi. Tętnice natomiast są grubsze i elastyczniejsze w porównaniu z żyłami, krew przepływa w nich pod dużym ciśnieniem. Naczynia włosowate posiadają cienkie ściany utworzone przez śródbłonek, zapewnia to naczyniom dużą przepuszczalność i umożliwia wymianę substancji pomiędzy tkankami a krwią. Naczynia włosowate łączą żyły z tętnicami.

KRĄŻENIE KRWI można podzielić na dwa obiegi: obieg mały, czyli płucny oraz obieg duży. Obieg płucny rozpoczyna się w komorze prawej. Odtlenowna krew za pomocą pnia tętnic płucnych trafia do płuc (tu następuje wymiana gazowa). Natlenowna krew czterema żyłami płucnymi wpływa do lewego przedsionka, a następnie lewej komory, gdzie rozpoczyna się obieg duży. Krew poprzez aortę, która rozgałęzia się następnie na mniejsze tętnice, rozprowadzana jest po całym organizmie (tkanki organizmu oddają dwutlenek węgla, pobierają tlen), skąd zbierana jest przez żyły. Żyła czcza górna i żyła czcza dolna odpowiadają za doprowadzenie krwi odtlenowanej do prawego przedsionka.

Choroby układu krążenia takie jak np. miażdżyca, nadciśnienie tętnicze, są najczęściej spowodowane nieodpowiednią dietą (głównie zbyt duża zawartość w diecie tłuszczów zwierzęcych), cukrzycą, brakiem ruchu, stosowaniem różnego rodzaju używek (papierosy, alkohol), jak również stresem czy nie mniej ważnymi uwarunkowaniami genetycznymi.

UKŁAD LIMFATYCZNY

Układ limfatyczny, inaczej chłonny jest układem typu otwartego, gdyż limfa częściowo płynie w naczyniach limfatycznych, częściowo zaś w przestrzeniach międzykomórkowych.

Główne zadania układu limfatycznego:

  • udział w mechanizmach obronnych organizmu ( powstawanie i transport niektórych leukocytów)
  • neutralizacja szkodliwych obcych ciał i substancji
  • wchłanianie substancji pokarmowych, głównie produktów po rozpadzie tłuszczów.

Limfa, inaczej chłonka jest płynem ustrojowym o mlecznym zabarwieniu. Zawiera białka, liczne limfocyty, częściowo granulocyty. Chłonka powstaje głównie w wyniku przesączania krwi przez naczynia włosowate. Limfa zbierana jest z przestrzeni międzykomórkowych przez drobne naczynia chłonne (inaczej limfatyczne), które przechodzą następnie w większe naczynia limfatyczne. Zgrupowania tkanki chłonnej, czyli grudki, migdałki, węzły przekazują do chłonki wytworzone przez nie limfocyty. Naczynia limfatyczne tworzą sieć, która ulega rozgałęzieniu, powstają tzw. pnie limfatyczne. W organizmie człowieka znajdują się dwa pnie limfatyczne:

  • pień piersiowy - odpowiada on za zbieranie limfy z dolnych kończyn, z okolic brzucha, klatki piersiowej (lewa część), kończyny górnej lewej, szyi a także głowy
  • pień prawy - odpowiada za zbieranie limfy z kończyny dolnej prawej, klatki piersiowej (prawa część), szyi oraz głowy.

Naczynia limfatyczne doprowadzają limfę do żył (okolice serca), tym samym chłonka trafia do krwioobiegu. Limfa płynie w jednym kierunku. Pośredniczy ona wymianie substancji między krwią a tkankami, transportuje niektóre leukocyty, czyli krwinki białe oraz wchłania niektóre substancje pokarmowe (transport produktów rozpadu tłuszczów).

Zespół rekcji, w wyniku których dochodzi do zniszczenia lub unieczynnienia ciał obcych, drobnoustrojów czy in. toksyn, mających niekorzystny wpływ na organizm człowieka, nazywamy odpornością organizmu.

W celu obrony przed infekcją organizm wytwarza:

1. bariery anatomiczno - fizjologiczne - ich główna rola polega na obronie organizmu przed wnikaniem do organizmu ze środowiska zewnętrznego drobnoustrojów, poprzez m.in. zachowanie ciągłości skóry oraz błon śluzowych, odruchy fizjologiczne takie jak kichanie, kaszel czy łzawienie,

2. bariery immunologiczne (mechanizmy obronne typu humoralnego i komórkowego) - uaktywniają się po wniknięciu do organizmu czynnika infekcyjnego. Ogół mechanizmów można podzielić na dwa rodzaje odporności:

  • odporność nabyta, inaczej swoista - uzyskiwana m.in. po przebyciu zakażenia, w wyniku podania szczepionki, czy surowicy odpornościowej
  • odporność wrodzona, czyli nieswoista - nazywana inaczej odpornością naturalną, wynika ona głównie z odpowiedniej budowy oraz stanu skóry czy śluzówek lub też związana jest z działaniem odruchów obronnych (kichanie, kaszel, łzawienie, działanie śliny i in.).

MECHANIZM ODPORNOŚCI

Po wniknięciu do organizmu człowieka antygenów, zostają one fagocytowany przez granulocyty obojętnochłonne i makrofagi (komórki te należą do tzw. komórek żernych). Makrofagi prezentują następnie antygeny dla limfocytów typu T. Następuje rozpoznanie antygenu a następnie informacja chemiczna (limfokiny) przekazana zostaje do limfocytów typu B, które namnażają się oraz produkują przeciwciała (odpowiadają one za unieszkodliwienie antygenu).

Pamięć immunologiczna powstaje dzięki limfocytom typu T limfocytom typu B, które tworzą komórki zdolne do zapamiętywania antygenu, krążą one następnie po organizmie. Wyróżniamy dwa rodzaje odpowiedzi immunologicznej:

  • pierwotna odpowiedź immunologiczna - powstaje przy pierwszym kontakcie organizmu z antygenem
  • wtórna odpowiedź immunologiczna - w wyniku ponownego kontaktu organizmu z danym antygenem; należy podkreślić, iż odpowiedź organizmu w tym przypadku jest bardziej intensywna, pozbawiona objawów chorobowych i szybsza w porównaniu z pierwotną odpowiedzią immunologiczną.