Wirusy to twory specyficzne, będące na pograniczu materii żywej (posiadają zdolność do adaptacji do warunków otoczenia, do namnażania i przekazywania informacji genetycznej) i nieożywionej (nie przeprowadzają procesów metabolicznych i oddechowych, mają zdolność do krystalizacji). Do replikacji, czyli namnażania potrzebują one organizmu roślinnego, zwierzęcego lub komórki bakteryjnej. Ich klasyfikacja oparta jest na następujących cechach:
- typ kwasu nukleinowego;
- forma wirusa;
- struktura osłonki proteinowej;
- typ organizmu zakażonego przez wirusa;
- rodzaj wywoływanej choroby.
Pojedynczy wirus zbudowany jest z pojedynczej nici kwasu nukleinowego (RNA lub DNA) oraz białkowego płaszcza (kapsydu). Dodatkowo wirus może być osłonięty specjalną otoczką.
Chociaż wirusy mają bardzo niewielkie rozmiary (20 - 300 nm) mogą one mieć dość skomplikowaną budowę. Wyróżniamy następujące formy wirusów:
- spiralne;
- bryłowe;
- spiralno-bryłowe;
- bakteriofagi (mają odmienną, bardziej skomplikowaną budowę).
Przebieg infekcji wirusowej.
1. etap adsorpcji, w którym wirus przylega do powierzchni atakowanej komórki;
2. etap wnikania, kiedy cały wirus przenika do cytoplazmy komórki; w przypadku bakteriofagów przenika jedynie kwas nukleinowy;
3. etap replikacji, w którym dochodzi do uwolnienia kwasu nukleinowego z płaszcza (kapsydu); wirus namnaża się i wbudowywuje się w komórkę gospodarza, przechodzi w fazę utajenia;
4. etap składania, następujący gdy w zaatakowanej komórce nagromadzi się wystarczająca ilość zareplikowanych części wirusa, które łączą się tworząc dojrzałe, zdolne do działania wirusy;
5. etap uwolnienia, podczas którego następuje zniszczenie komórki gospodarza (cykl lityczny) lub zainfekowana komórka nie ulega zniszczeniu (cykl lizogenny); uwolnione wirusy mogą zakażać kolejne komórki.
Przez pewien okres od wniknięcia wirusa do komórki organizm może być jedynie jego nosicielem. Wirus wbudowany w genom gospodarza pozostaje wtedy w stanie utajenia i nie jest dla organizmu groźny.
Najczęstsze choroby wirusowe:
- roślin: smugowatość, kędzierzawość, mozaikowatość.
- zwierząt: nosówka, wścieklizna, pryszczyca.
- człowieka: różyczka, grypa, AIDS, choroba Heinego Medyna, odra, ospa.
