Państwo - problematyka
Głównym tematem dzieła jest natura sprawiedliwości – czym ona jest, dlaczego warto ją praktykować i jak można ją osiągnąć zarówno w życiu jednostki, jak i w strukturze społeczeństwa. Według Platona sprawiedliwość polega na harmonijnym podziale ról w społeczeństwie – rządzący mądrze przewodzą, strażnicy dbają o bezpieczeństwo, a producenci zaspokajają potrzeby materialne. Każda klasa wykonuje swoje zadanie zgodnie z naturalnymi predyspozycjami.
Analogicznie do państwa, dusza człowieka składa się z trzech części – rozumnej, impulsywnej i pożądliwej. Sprawiedliwość polega na ich współpracy, gdzie rozum kieruje, a pozostałe części harmonijnie współdziałają. Dzieło podejmuje również temat natury władzy, wskazując, że jedynie ci, którzy dążą do dobra wspólnego, mogą być sprawiedliwymi władcami. Krytyka korupcji i egoizmu władców odnosi się zarówno do rzeczywistości starożytnych Aten, jak i do ponadczasowych problemów politycznych.
Idealne państwo oraz edukacja
Platon proponuje model idealnego ustroju, w którym rządzą filozofowie-królowie, jako ci, którzy dzięki swojej wiedzy o idei dobra są najlepiej przygotowani do podejmowania decyzji. Państwo ma być oparte na harmonii i jedności, a dobro wspólne stoi ponad interesami jednostek. Wywód Platona obejmuje również analizę istniejących ustrojów, takich jak demokracja, oligarchia, tyrania, i wskazuje ich wady.
W „Państwie” intensywnie dyskutuje się o roli edukacji, która nie tylko rozwija zdolności intelektualne, ale również kształtuje charakter obywateli. Proces poznania, symbolizowany przez alegorię jaskini, ukazuje, jak jednostka może wyzwolić się z iluzji i osiągnąć prawdziwą wiedzę o rzeczywistości. Tylko filozofowie, którzy przeszli tę drogę, mogą rządzić.
Krytyka sztuki
Platon krytykuje sztukę mimetyczną (naśladowczą), argumentując, że jest ona jedynie odbiciem rzeczywistości, a nie jej prawdziwą istotą. Według niego, dzieła sztuki, takie jak poezja, teatr czy malarstwo, przedstawiają jedynie cienie rzeczywistości – są kopiami rzeczy materialnych, które same w sobie są już tylko odbiciem świata idei. W ten sposób sztuka nie tylko zniekształca prawdziwe wartości, ale również może wprowadzać ludzi w błąd, odciągając ich od dążenia do poznania prawdziwego dobra i prawdy.
Platon uważa, że sztuka ma ogromny wpływ na ludzkie emocje, co czyni ją potencjalnie niebezpieczną, jeśli nie jest właściwie ukierunkowana. W szczególności krytykuje poezję i teatr za to, że wzmacniają w widzach uczucia i namiętności, które powinny być kontrolowane przez rozum. Jego zdaniem, sztuka tego rodzaju może zakłócać harmonię duszy i negatywnie wpływać na moralność obywateli. Dlatego proponuje, aby sztuka była podporządkowana celom edukacyjnym i wychowawczym, służąc kształtowaniu cnót i budowaniu sprawiedliwego społeczeństwa, zamiast jedynie dostarczać rozrywki.
W idealnym państwie sztuka miałaby za zadanie inspirować ludzi do dążenia do doskonałości moralnej i filozoficznej. Platon postulował ograniczenie dostępu do dzieł, które mogłyby wywierać szkodliwy wpływ na moralność i porządek społeczny, co wyraźnie pokazuje jego przekonanie, że sztuka powinna być narzędziem etycznego i intelektualnego doskonalenia, a nie środkiem do zaspokajania niższych potrzeb.
