Frankenstein - geneza utworu i gatunek

Geneza

Powieść „Frankenstein, czyli współczesny Prometeusz” została napisana przez Mary Shelley w 1818 roku, a jej geneza jest niezwykle interesująca i owiana niemal legendą. Latem 1816 roku, zwanym „rokiem bez lata” (z powodu chłodu i ciemności wywołanych przez wybuch wulkanu Tambora), Mary Shelley, mająca wówczas zaledwie 18 lat, przebywała nad Jeziorem Genewskim w Szwajcarii razem ze swoim przyszłym mężem, poetą Percym Shelleyem, poetą Lordem Byronem, lekarzem Johnem Polidorim oraz swoją przyrodnią siostrą Claire Clairmont. Grupa spędzała czas, dyskutując o literaturze, filozofii i nauce, a niesprzyjająca pogoda sprawiła, że pozostawali w zamknięciu, czytając gotyckie opowieści o duchach.

Lord Byron rzucił wówczas wyzwanie, by każdy z obecnych napisał własną historię grozy. Początkowo Mary miała trudności ze znalezieniem inspiracji, lecz pewnej nocy doświadczyła koszmaru, który stał się fundamentem przyszłego dzieła: śniła o młodym naukowcu, który stworzył potwora i przerażony własnym dziełem uciekł, porzucając je. Sen ten poruszył ją tak głęboko, że postanowiła rozwinąć go w opowieść. Tematycznie Mary Shelley zainspirowały również rozmowy prowadzone w gronie przyjaciół na temat możliwości wskrzeszania umarłych za pomocą elektryczności (eksperymenty Galvaniego) oraz filozoficzne pytania dotyczące granic ludzkiej wiedzy i moralności.

W efekcie powstał „Frankenstein”, dzieło, które łączy w sobie grozę, filozoficzną refleksję oraz ostrzeżenie przed niebezpiecznymi konsekwencjami naukowej pychy. Pierwsze wydanie ukazało się anonimowo w 1818 roku, ale szybko zdobyło sławę, choć wielu sądziło, że autorem był Percy Shelley. Dopiero później ujawniono, że autorką była młoda kobieta – Mary Shelley.

Charakterystyka gatunku utworu

„Frankenstein” należy do nurtu literatury gotyckiej, który rozwijał się głównie pod koniec XVIII i na początku XIX wieku. Literatura gotycka charakteryzuje się przede wszystkim atmosferą tajemniczości, grozy, mroku, niezwykłości oraz obecnością motywów nadprzyrodzonych i romantycznych elementów natury.

Typowe cechy powieści gotyckiej obecne we „Frankensteinie” to:

• atmosfera grozy i tajemnicy: Akcja często rozgrywa się w mrocznych sceneriach, takich jak opuszczone laboratoria, cmentarze, surowe górskie krajobrazy, czy lodowe pustkowia Arktyki, co buduje atmosferę niepokoju i przerażenia.
• postacie pełne wewnętrznych konfliktów: Bohaterowie są dręczeni wyrzutami sumienia, lękami, obsesjami i mrocznymi tajemnicami. Wiktor Frankenstein to typowy bohater gotycki – rozdarty, samotny, dźwigający ciężar swoich tragicznych decyzji.
• obecność elementów fantastycznych i nadprzyrodzonych: Sam akt stworzenia życia z martwej materii oraz postać potwora przekracza granice realizmu i wprowadza elementy fantastyki grozy.
• refleksja filozoficzna i moralna: Powieść Mary Shelley wychodzi poza czystą rozrywkę, poruszając istotne pytania o granice nauki, odpowiedzialność człowieka za swoje czyny, a także kwestie dobra i zła oraz natury ludzkiej.

Ponadto „Frankenstein” bywa określany jako pierwsza współczesna powieść science fiction, ponieważ zawiera ważny motyw naukowego eksperymentu, który wymyka się spod kontroli. Z tego powodu książka ta jest uważana za dzieło pionierskie także w tym gatunku – opowiada historię opartą na możliwych skutkach przyszłych odkryć naukowych i technologicznych.

Wreszcie, podtytuł powieści – „Współczesny Prometeusz” – nawiązuje do greckiego mitu o Prometeuszu, tytanie, który dał ludziom ogień, za co został surowo ukarany. Shelley sugeruje, że człowiek przekraczający granice wyznaczone przez naturę i boski porządek musi ponieść karę za swoją pychę.

Podsumowując, „Frankenstein” to dzieło niezwykle złożone gatunkowo, łączące cechy powieści gotyckiej, romantycznej refleksji filozoficznej oraz prekursorskiego science fiction. Jest to powieść ostrzegająca przed ryzykiem przekraczania granic nauki i ambicji, ukazująca tragiczne konsekwencje ludzkiej pychy i izolacji.