Zagłada domu Usherów - streszczenie szczegółowe

Narrator, którego imienia nie poznajemy, rozpoczyna opowieść od opisu swojej podróży do rezydencji Usherów. Już na początku odczuwa niepokój, widząc posiadłość. Budynek otoczony jest mgłą i znajduje się nad ciemnym, stojącym jeziorem, które odbija obraz domu. Narrator zauważa, że konstrukcja jest w stanie zaawansowanego rozkładu – ściany wydają się pękać, a całość emanuje aurą czegoś złowrogiego. Mimo to posiadłość wciąż stoi, jakby trzymała się wbrew naturze. 

Narrator przybywa na zaproszenie swojego przyjaciela z dzieciństwa, Roderyka Ushera, który w liście prosi go o pomoc, opisując swoje cierpienie i rozpacz. Przyjaciel wyraźnie jest w stanie kryzysu psychicznego i fizycznego. Narrator wspomina, że nie widział Roderyka od lat, lecz z sentymentu postanawia spełnić jego prośbę. 

Po wejściu do domu narrator zauważa jego dziwaczną atmosferę. Wnętrze jest równie ponure jak zewnętrze – pełne mrocznych korytarzy, ciężkich zasłon, starych mebli i dziwnych dzieł sztuki. Powietrze wydaje się ciężkie, a narratora prześladuje nieodparte wrażenie, że budynek żyje. Jest to wrażenie, które Roderyk później podziela, wyrażając przekonanie, że dom ma nadnaturalny wpływ na jego rodzinę. 

Roderick Usher okazuje się cieniem dawnego siebie. Ma wychudzoną, bladą twarz, niepewny głos i drgające ruchy. Tłumaczy narratorowi, że cierpi na ekstremalną wrażliwość zmysłów – światło rani jego oczy, dźwięki drażnią uszy, a nawet jedzenie powoduje dyskomfort. Jest także przytłoczony niepokojem i melancholią, co wiąże z wielowiekową degeneracją swojej rodziny, która przez pokolenia zawierała małżeństwa między bliskimi krewnymi. Roderyk jest przekonany, że jego ród jest naznaczony klątwą, a dom, w którym mieszka, dodatkowo pogłębia tę degenerację. 

Podczas rozmów narrator dowiaduje się, że Roderyk mieszka z siostrą Madeline, która również jest ciężko chora. Cierpi na tajemniczą chorobę, która wywołuje paraliże, katatoniczne stany i okresową utratę przytomności. Madeline jest cicha, niemal eteryczna, a narrator widzi ją tylko kilka razy, zanim dowiaduje się o jej rzekomej śmierci. 

Kilka dni po przybyciu narratora Madeline umiera – przynajmniej tak twierdzi Roderyk. W obawie przed nekrofilią lekarzy (co było wówczas uznawane za zagrożenie w literaturze grozy), Roderyk postanawia niezwłocznie pochować siostrę w rodzinnej krypcie znajdującej się w piwnicach domu. Narrator pomaga przenieść ciało Madeline, zauważając, że jej twarz wydaje się mieć delikatny rumieniec, co budzi jego niepokój. Mimo to zgadza się na pogrzeb. 

W następnych dniach stan Roderyka dramatycznie się pogarsza. Jest rozkojarzony, nerwowy, a jego zachowanie staje się coraz bardziej irracjonalne. Narrator również zaczyna odczuwać dziwną atmosferę domu – słyszy niepokojące odgłosy, jakby z wnętrza murów. Choć próbuje przekonać samego siebie, że to tylko jego wyobraźnia, jego niepokój rośnie. 

Kulminacja następuje w burzliwą noc, gdy narrator nie może zasnąć. Roderick Usher wkracza do jego pokoju w stanie całkowitego rozstroju nerwowego. Twierdzi, że słyszy dźwięki, które świadczą o tym, że Madeline wciąż żyje i próbuje wydostać się z grobu. Narrator próbuje go uspokoić, ale wtedy słyszą głośny, metaliczny dźwięk. Roderyk oświadcza, że to Madeline wraca. 

W tym momencie drzwi otwierają się, a wchodzi Madeline – zakrwawiona, w podartych ubraniach, z szaleństwem w oczach. W akcie zemsty lub desperacji rzuca się na brata. Roderyk pada martwy na miejscu, przygnieciony szokiem i przerażeniem. Madeline również umiera, a narrator, przerażony, ucieka z domu. 

Wychodząc, narrator widzi, jak dom zaczyna się rozpadać. Pęknięcia w murach powiększają się, a budynek zapada się w jezioro, zabierając ze sobą ostatnie ślady rodu Usherów.