Sąd Ozyrysa - czas i miejsce akcji
Czas i miejsce akcji w „Sądzie Ozyrysa” mają charakter mityczny i alegoryczny.
Sąd w zaświatach symbolizuje osąd historii nad ludzką głupotą i moralnym zepsuciem, a Egipt – każde społeczeństwo, które czci pozory zamiast prawdy.
Akcja utworu rozgrywa się po śmierci Psunabudesa, w zaświatach starożytnego Egiptu, w momencie jego sądu przed bogiem Ozyrysem. Nie jest to konkretny, historyczny czas. Sienkiewicz umieszcza wydarzenia w przestrzeni mitycznej, poza realnym porządkiem historii. Choć tłem jest starożytny Egipt, czas ma charakter ponadczasowy i alegoryczny. Odnosi się do każdej epoki, w której ludzie głupi i niegodziwi dochodzą do władzy. Utwór ukazuje cykliczność historii: Psunabudes zostaje odesłany na ziemię, by wiecznie powtarzać swoje błędy. To symbol, że świat nigdy nie uczy się na doświadczeniach, a głupota i zło powracają wciąż w nowych formach.
Główne wydarzenia rozgrywają się w zaświatach, w sali sądowej Ozyrysa, boga zmarłych i sprawiedliwości. To miejsce pełne powagi i boskiego majestatu, gdzie zjawiają się alegoryczne postacie (Głupota, Niegodziwość i Mądrość), by rozstrzygnąć los duszy Psunabudesa. Sceneria egipska (piramidy, bóstwa, obrzęd sądu zmarłych) ma charakter pozorny i dekoracyjny. Stanowi jedynie ramę dla satyry na współczesny autorowi świat polityki i urzędników. W zakończeniu akcja przenosi się na chwilę z powrotem na ziemię, do starożytnego Egiptu, gdzie ludzie witają „zmartwychwstałego” ministra. To symboliczna przestrzeń głupoty społecznej. Miejsce, w którym ludzie nie potrafią odróżnić mądrości od pozoru i dobra od zła.
Zarówno czas, jak i miejsce mają charakter uniwersalny i metaforyczny. Dzięki nim Sienkiewicz mógł ukryć ostrą satyrę na współczesną rzeczywistość polityczną pod maską antycznej alegorii.
Egipt w opowiadaniu jest światem odwróconych wartości, w którym władzę sprawują głupcy i łajdacy, a Mądrość zostaje wypędzona. To obraz społeczeństwa pozbawionego rozumu i moralności.
Umiejscowienie akcji w starożytności daje utworowi ponadczasowy charakter. Pokazuje, że mechanizmy ludzkiej głupoty i władzy są wieczne.
