Zima stulecia 1979. Najbardziej srogie zimy w czasach PRL-u

Kilkumetrowa warstwa śniegu, wielki mróz i idący za tym paraliż komunikacyjny i gospodarczy – tak w skrócie można opisać zimę stulecia. Teoretycznie taka zima może być tylko jedna na 100 lat, ale w XX stuleciu w Polsce przynajmniej kilka okresów zasługuje na to miano.

Artykuł był pierwotnie publikowany 19.12.2023 r. Aktualizacja: 18.12.2024 r.

Spis treści:

Co to jest zima stulecia?
Najbardziej mroźne i śnieżne zimy w Polsce
Rekordowe mrozy podczas zim stulecia

Co to jest zima stulecia?

Określenia zima stulecia używa się w odniesieniu do najostrzejszej zimy w danym stuleciu, czyli występującej raz na sto lat. Jednak w języku potocznym mówi się tak o bardzo ostrej zimie, niekoniecznie tej „naj”. Jakie warunki muszą być spełnione, żeby stosownie użyć tego sformułowania? Jest to okres, w czasie którego:

temperatura powietrza wykazuje znaczne odchylenie poniżej normy wieloletniej dla danego obszaru,
suma opadów śniegu i ich natężenie oraz grubość pokrywy śnieżnej znacznie przekraczają normę wieloletnią,
duży mróz i śnieg utrzymują się znacznie dłużej, niż ma to miejsce podczas przeciętnej zimy,
anomalie obejmują znaczną część powierzchni danego terytorium.

Istotne jest również to, że wszystkie te zjawiska pogodowe utrudniają albo wręcz paraliżują codziennie funkcjonowanie ludzi, działanie gospodarki i transportu.

Sprawdź również: Przedświąteczny QUIZ językowy. Te wyrazy znają uczniowie podstawówki

Najbardziej mroźne i śnieżne zimy w Polsce

Gdyby zapytać kogoś o zimę stulecia w Polsce, wiele osób bez wahania wskaże przełom 1978 i 1979 roku. Nie ona jednak zasłużyła na miano zimy stulecia w XX wieku w Polsce.

Zima 1928/1929

Zima, która w 1928/1929 roku nawiedziła Polskę, sparaliżowała transport – od mrozu pękały szyny, co uniemożliwiało transport węgla. Pękały wodociągi, więc wiele domów było odciętych od dostaw wody. Na Uniwersytecie Jagiellońskim i w innych krakowskich szkołach zawieszono zajęcia. Zamarzł port w Gdańsku, unieruchamiając w lodzie 2 statki. Luty 1929 roku zapisał się jako najzimniejszy w historii meteorologii w Polsce. Występowały wówczas w kraju nawet 40-stopniowe mrozy, a średnie temperatury tego miesiąca oscylowały w przedziale od -13 do -16°C.

Zima 1939/1940

Zimę tę uznaje się za najmroźniejszą w czasie II wojny światowej. Była nie tylko bardzo mroźna (11 stycznia 1940 roku zanotowano w Siedlcach -41°C), ale i bardzo długa. Zaczęła się w połowie grudnia i trwała aż do pierwszych dni marca. Ze względu na brak dostępu do polskojęzycznych mediów, ta zima nie została tak dobrze zapamiętana, jak inne zimy stulecia.

Zima 1962/1963

Choć mrozy tym razem nie dochodziły do -40°C, tę zimę zapamiętano jako szczególnie srogą. Utrzymywała się 2 miesiące (styczeń i luty), a z powodu niskich temperatur pozamykano większość szkół, teatrów i kin. Opady śniegu i mróz spowodowały, że ograniczono produkcję – brakowało energii elektrycznej, a wielu pracowników po prostu nie miało jak dojechać do pracy. Półki w sklepach (w których i tak nie było wówczas wielu produktów) jeszcze bardziej świeciły pustkami, bo nie było możliwości uzupełnienia towaru. Najniższe odnotowane wówczas temperatury to: -38°C w Jabłonce, -35°C w Nowym Targu i -36°C w Rzeszowie.

Zima 1978/1979

To jedna z najbardziej zapamiętanych zim stulecia nie tylko ze względu na duży mróz, ale i ogromne opady śniegu. Śnieg zaczął sypać w nocy z 29 na 30 grudnia 1978 roku, a 1 stycznia 1979 roku cały kraj był już sparaliżowany przez zaspy. Według wielu źródeł pokrywa śnieżna w Suwałkach sięgnęła 84 cm, w Łodzi 78 cm, a w Warszawie 70 cm. Sytuacji nie ułatwiał wiatr, który nawiewał ogromne ilości białego puchu.

Miasta opustoszały, transport nie działał, a jeśli jakimś cudem cokolwiek jechało – to w wykopanym w śniegu tunelu. Pociągi nie kursowały, bo przez mróz popękały szyny. W blokach z wielkiej płyty temperatura spadła do zaledwie kilku stopni Celsjusza, bo nie było, jak i czym grzać. Żeby wyjść z domu, trzeba było odśnieżyć sobie ulicę.

zima stulecia — Jezdni ul. Sieleckiej w Warszawie podczas zamieci śnieżnej w obiektywie Grażyny Rutowskiej / fot. Narodowe Archiwum Cyfrowe

Polacy zostali pozostawieni sami sobie z klęską żywiołową, dlatego próbowali wzajemnie się zmobilizować, aby przywrócić krajowi funkcjonowanie. Szacuje się, że w województwie mazowieckim nawet 800 tysięcy ludzi chwyciło za sprzęty do porządkowania miasta.

Sprawdź również: QUIZ. Sporty zimowe w PRL. Narty, łyżwy, sanki... Pamiętasz te zabawy?

Rekordowe mrozy podczas zim stulecia

Jednym z wyznaczników zim stulecia są rekordowo wysokie mrozy. W Polsce do rekordowo niskich temperatur należały:

-40,6°C zanotowane 10 lutego 1929 w Żywcu,
-40,4°C zanotowane 10 lutego 1929 w Olkuszu oraz w Poroninie,
-40,4°C zanotowane 10 lutego 1929 w Siankach,
-39,7°C zanotowane 10 lutego 1929 w Ustroniu,
-39,4°C zanotowane 10 lutego 1929 w Libuszy.

Choć co do niektórych pomiarów współcześnie pojawiają się wątpliwości, różnice 1 czy 2°C na plus raczej nie sprawiają, że zimę można zaliczyć do łagodniejszych.

Obecnie temperatury na poziomie -35 czy -40°C to raczej „egzotyka”. Choć za olbrzymimi zaspami i paraliżem komunikacyjnym pewnie dziś nikt nie tęskni, to warstwa śniegu, która nie topnieje z godziny na godzinę, byłaby zimą mile widziana.