Spis treści:

Wprowadzenie i teza

Wprowadzenie: Ze względu na dominację religii w życiu społecznym, uniwersalizm, rozkwit ustroju feudalnego, a także liczne wojny w średniowieczu ukształtowały się 3 szczególnie wyraźne wzorce osobowe: świętego/ascety, władcy oraz rycerza. Wzorce osobowe były pewnymi zbiorami cech, którymi powinien wyróżniać się dobry król, rycerz czy duchowny. Święty i asceta był człowiekiem pobożnym, bogobojnym i pokornym, wyrzekającym się dóbr doczesnych i ubogim. Jego życiu przyświecała myśl o śmierci (średniowieczne hasło memento mori – pamiętaj o śmierci), a ziemska wędrówka była drogą do zbawienia. Idealny władca był z kolei dobry, sprawiedliwy, bogobojny, a jednocześnie mężny i odważny. Cechowała go troska o poddanych i niezachwiana wiara w Boga. Ostatnim wzorcem osobowym był rycerz. Średniowieczny etos rycerski był zbiorem 8 cech, którymi powinien wyróżniać się idealny rycerz: wierność, pobożność, męstwo, roztropność, dworność, hojność, uczciwość i uznanie innych. Ważne było oczywiście także dobre pochodzenie – najlepiej z rodziny z długimi tradycjami rycerskimi. Ideał takiej postaci przedstawiony został między innymi w „Pieśni o Rolandzie”.  

Uwaga! Literaturę, w której opisuje się wzorce osobowe, nazywamy literaturą parenetyczną. 

Teza: Średniowieczny etos rycerski opiera się na wartościach takich jak: honor, lojalność, odwaga, uczciwość.  

Rozwinięcie - „Pieśń o Rolandzie”

Rozwinięcie: Roland z „Pieśni o Rolandzie” jest przykładem rycerza idealnie wypełniającego etos rycerski, ponieważ jest wierny, pobożny, uczciwy i męski. „Pieśń o Rolandzie” to epos rycerski i przykład średniowiecznej chanson de geste, czyli pieśni o czynach. Powstała ona we Francji, w XI wieku, a jej autorstwo po dziś dzień nie zostało wyjaśnione. Akcja utworu nawiązuje do historycznej wyprawy cesarza Karola Wielkiego przeciwko Saracenom, która miała miejsce w VIII wieku. Historycznymi postaciami z opowieści są król Karol Wielki oraz Roland, jednak na tym kończy się prawda, a zaczyna legenda.  

„Pieśń o Rolandzie” skupia się na postaci Rolanda, czyli wiernego poddanego króla Karola Wielkiego, dowodzącego tylną strażą, do której należeli tylko najdzielniejsi żołnierze. Epos opowiada o jego dzielnej walce i śmierci w obronie króla i religii chrześcijańskiej. Roland jest przedstawiony jako rycerz, który idealnie wpisuje się w etos rycerski i cechuje właśnie 8 wymienionymi wyżej cechami. Jest: 

  • wierny królowi i krajowi, który nazywa „słodką Francją” (Roland wie, że może zginąć w walce, mimo to dzielnie wypełnia polecenia króla), 
  • pobożny (walczy w obronie wiary chrześcijańskiej, a przed śmiercią modli się i prosi Boga o przebaczenie). Widać to w momencie śmierci Rolanda, w której to on przed śmiercią bije się w pierś, prosząc Boga o przebaczenie, 
  • uczciwy (mówi to, co myśli, jest prostolinijny), 
  • męski – jego męstwo jest niezaprzeczalne (walczy bohatersko i dzielnie, nawet gdy wie, że jest w pułapce woli zginąć niż zarządzić odwrót). Można to też zauważyć, że Roland wykazuje się dużą siłą, w trakcie walk potrafi uderzać włócznią i ma własny miecz – Durendal. Jego styl walki również jest męski i rycerski, czyli nie kopie leżącego. Mężczyzna również broni ojczyzny. 
  • wysoko urodzony – Ronald jest siostrzeńcem króla Karola Wielkiego.

Cechuje go także honor – początkowo nie chce zadąć w róg, by wezwać pomoc, gdyż to okryłoby jego imię złą sławą. Walczy jednak ze swoim egoizmem – widząc śmierć swoich rycerzy, ostatecznie decyduje się zadąć w róg. Umierając, niszczy także swój miecz – nie chce pozwolić, aby dostał się on w ręce wroga. O tym, że Roland stanowił wzór wszelkich cnót stanowi też scena jego śmierci – z ziemi do nieba zabierają go anioły. Można zauważyć, że Ronald swoją postawą oraz urodzeniem wpasowuje się idealnie w schemat rycerza, który w swoim życiu kieruje się etosem rycerskim. 

Kontekst - „Potop” Henryk Sienkiewicza

Kontekst: Ideał rycerza przedstawił także Henryk Sienkiewicz w powieści „Potop”. Choć utwór ten powstał w pozytywizmie, odnosi się do wydarzeń z lat 1655-1657, czyli napadu Szwedów na Rzeczpospolitą, nazywanego „potopem szwedzkim”. Jednym z bohaterów tej powieści jest Michał Wołodyjowski, ze względu na swój niewielki wzrost zwany także „małym rycerzem”. Choć złośliwi zarzucali mu kiepskie warunki fizyczne, Wołodyjowski był niezwykle utalentowanym i sprawnym rycerzem – ze względu na zachwycające władanie mieczem, nazywano go „pierwszą szablą Rzeczpospolitej”. To rycerz, który realizował etos rycerski, będąc wiernym królowi i ojczyźnie – nie liczyły się dla niego honory, chwała czy majątek, ale nieustanne służenie krajowi. Cechowała go także głęboka wiara i pokora. Był niezwykle szlachetny – po wygranym pojedynku z Kmicicem, wyciągnął do niego pomocą dłoń, a jakiś czas później zostali przyjaciółmi. Był także szarmancki, z szacunkiem i podziwem traktował kobiety – jego wybranki serca zawsze czuły się przy nim jak damy. Trzeba wspomnieć o jego uczciwości, którą wyrażał nie tylko w stosunku do przyjaciół, ale i do wrogów. Michał Wołodyjowski jest uosobieniem ideału średniowiecznego rycerza, na każdym kroku realizującym etos rycerski. Michał Wołodyjowski idealnie wpasowuje się w etos rycerski, gdyż jego zachowanie i waleczność w pełni wpasowuje się w cechy, które powinien mieć prawdziwy rycerz. 

Podsumowanie

Podsumowanie: Wzorce osobowe pomagały średniowiecznym ludziom odróżnić to, co jest dobre, a co złe. Były drogowskazami, jak należy się zachowywać, a jak nie. Wzór osoby pobożnej wskazywał, jakie życie należy prowadzić, aby dostąpić zbawienia. Z kolei pieśni o dzielnych rycerzach miały za zadania motywować mężczyzn do walki w obronie ojczyzny i religii. Wśród ideałów rycerzy, realizujących etos rycerski warto wymienić również Tristana z utworu „Tristan i Izolda” oraz  Zbyszka z Bogdańca i Juranda ze Spychowa, czyli bohaterów sienkiewiczowskich „Krzyżaków”.  

Zobacz pełną listę pytań jawnych na maturę ustną z języka polskiego 2025.