Spis treści:

Wprowadzenie i teza

Wprowadzenie: Poświęcenie życia lub zdrowia dla wyższych wartości to jedna z głównych składowych postawy heroicznej, czyli odważnej, dzielnej i szlachetnej. Heroizm polega na poświęcaniu się dla dobra sprawy (lub narażeniu swojego życia, by pomóc komuś innemu), nawet jeśli grożą za to nieprzyjemne czy dramatyczne konsekwencje. Taka postawa zasługuje na bezwarunkowy podziw – wymaga bowiem ogromnej odwagi i determinacji. Nie bez powodu bohaterowie poświęcający się dla innych od wieków stanowią inspirację dla twórców.

Teza: Mitologia grecka ukazuje wiele przykładów bohaterów poświęcających się w imię wyższych wartości.

Rozwinięcie - „Mitologia” (cz. I Grecja) Jana Parandowskiego

Rozwinięcie: W mitologii greckiej znajdziemy wiele przykładów bohaterów, którzy poświęcają się w imię wyższych wartości. Jednym z najważniejszych przykładów jest Prometeusz, tytan uważany za twórcę człowieka – według starożytnych Greków ulepił go z gliny i łez. Bohater ten widział, że człowiek mimo swojej inteligencji i sprawnego umysłu nie jest w stanie sam poradzić z zagrożeniami, które czyhają na niego na świecie. Ludzie są mniejsi i słabsi od tytanów, dlatego nie zdołają przetrwać bez pomocy. Prometeusz postanowił poprawić więc ludzką egzystencję i wykraść z Olimpu ogień, który pozwoli człowiekowi się ogrzać i będzie odstraszał dzikie zwierzęta. Niestety Zeus chciał, aby ogień pozostał na wieki tajemnicą bogów. Za to, że Prometeusz sprzeciwił się najważniejszemu z bogów Olimpu, spotkała go surowa kara. Został przykuty do skały Kaukazu, a przylatujący sęp codziennie wyrywał mu wątrobę, która kolejnego dnia odrastała. Prometeusz jest przykładem poświęcenia się dla dobra człowieka, ponieważ doskonale wiedział, że Zeus nie będzie zadowolony z podarowania ludzkości ognia. Pomimo tego zdecydował się pomóc słabym i zdanym tylko na siebie ludziom.

O wpływie na kulturę może świadczyć również fakt, że to właśnie z mitu o Prometeuszu pochodzi związek frazeologiczny prometejski czyn, czyli czyn bezinteresowny, wymagający wielkiego poświęcenia oraz hasło prometeizm, które oznacza podporządkowanie działań jednostki dobru ludzkości. W romantyzmie prometeizm rozumiano jako zdolność poświęcenia jednostki dla dobra narodu.

Kolejnym starożytnym bohaterem, który wpisuje się w motyw poświecenia w imię wyższych wartości, jest wódz Agamemnon, dowodzący w wojnie trojańskiej. Przed zdobyciem Troi wódz otrzymał przepowiednię, że uda mu się wygrać wojnę, tylko jeśli złoży bogini Artemidzie w ofierze swoją córkę – Ifigenię. Agamemnon stanął przed straszliwym wyborem – poświęcić tysiące wojowników czy jedną, ale ukochaną osobę. W niektórych wersjach tego mitu Ifigenia jest niczego nieświadoma i z radością przybywa na spotkanie z ojcem, nie wiedząc, że ten zdecydował się poświęcić jej życie, aby wygrać wojnę. Inne wersje mówią zaś, że Ifigenia, rozumiejąc powagę sytuacji i swoją ogromną rolę, dobrowolnie poszła na śmierć, poświęcając swoje życia dla dobra Grecji. Ta wersja włącza Ifigenię do kanonu herosów – bohaterów, którzy z odwagą podjęli decyzję o poświęceniu się w imię wyższych wartości.

Kontekst - „Ludzie bezdomni” Stefana Żeromskiego

Kontekst: Kolejnym przykładem poświęcenia się w imię wyższych wartości jest Tomasz Judym z „Ludzi bezdomnych” Stefana Żeromskiego. Tomasz Judym był lekarzem, którego można opisać jako wzór – społecznika, który całe swoje życie poświęca służbie ubogim i walce z nierównościami społecznymi. Jest człowiekiem o wielkiej empatii, wykazującym ogromne współczucie wobec ludzkiej krzywdy. Jego postawa nie polega jednak tylko na współczuciu najbiedniejszym – przez całe życie szuka on sposobów na to, aby realnie takim osobom pomagać. To prowadzi do wewnętrznych konfliktów – jego ambicja i chęć działania zderzają się z warunkami, w których przyszło mu pracować. Tomasz Judym to postać tragiczna – wybiera samotność, poświęca swoje życie osobiste, rezygnuje z własnego szczęścia (w tym ze stworzenia rodziny z ukochaną Joasią Podborską), aby realizować swoje ideały. Choć przez chwilę myśli o tym, aby porzucić pracę (wyjeżdża nawet na krótko z ukochaną), wraca do pacjentów, poświęcając miłość i osobiste szczęście na rzecz realizowania swojej misji. Tragizm jego postaci polega również na tym, że choć chce on czynić dobro na wielką skalę, rzeczywistość (braki w wyposażeniu szpitala, brak personelu, biurokracja) szybko weryfikuje jego pragnienia. Tomasz Judym był gotowy poświecić swoje szczęście w imię wyższych wartości, czyli pomocy drugiemu człowiekowi. 

Kontekst - „Dżuma” Alberta Camusa

Kontekst: Kolejnym bohaterem, poświęcającym swoje życie i zdrowie dla dobra ogółu, jest doktor Bernard Rieux z powieści „Dżuma”. Ryzykuje życie, stając do walki z epidemią dżumy, która dotknęła mieszkańców miasta Oran. Doktor Rieux poświęca swoje bezpieczeństwo, a także rezygnuje z odpoczynku, aby nieść pomoc ofiarom choroby – pracuje dniem i nocą, aby ulżyć najbardziej cierpiącym. Doskonale wie przy tym, że w każdej chwili może zostać zarażony – nie jest to jednak przeszkoda w realizowaniu swojej misji. Doktor Rieux był gotowy dla poświeceń w imię wyższych wartości, nie robił to z pobudek religijnych i egoistycznych, nie oczekiwał wdzięczności, zysków, uważał, że walka z epidemią jest obowiązkiem lekarza. 

Podsumowanie

Podsumowanie: Idea poświęcenia życia dla wyższych ideałów jest stara jak świat. Jest obecna nie tylko w mitologii, ale także w religii chrześcijańskiej – najdoskonalszym przykładem jest Jezus, który poświęca swoje życie, aby ludzie mogli dostąpić zbawienia. Bohaterowie „Kamieni na szaniec” poświęcają swoje życie, organizując akcję odbicia przyjaciela (Jana Bytnara „Rudego”) z aresztu śledczego. Doskonale wiedzą, czym skończy się dla nich niepowodzenie – w najlepszym razie będzie to szybka śmierć, w najgorszym – długie śledztwo i śmierć w wyniku tortur. Ich działania również mają służyć dobru ojczyzny, dawać nadzieję. Akcje małego sabotażu pokazują, że byli gotowi poświecić swoje bezpieczeństwo, aby dawać nadzieje społeczeństwu i dążyć do sprawiedliwości. 

Wiele przykładów poświęcenia swojego życia dla innych znajdziemy także w historii – szczególnie tej współczesnej. Nie można zapomnieć o niezwykle heroicznej postawie ojca Maksymiliana Maria Kolbego, który (będąc więźniem obozu koncentracyjnego w Auschwitz) dobrowolnie zgłosił się na śmierć, ratując tym samym Franciszka Gajowniczka, ojca i męża. Powody, dla których ludzie decydują się oddać życie lub poświęcić swoje szczęście dla innych są rozmaite – często jest to niezachwiana wiara w ideały, miłość albo lojalność.

Zobacz pełną listę pytań jawnych na maturę ustną z języka polskiego 2026.