Kalendarz juliański i gregoriański. Ciekawostki

Kalendarz gregoriański obowiązuje oficjalnie na całym świecie. W niektórych regionach świętuje się jednak zgodnie z jego poprzednikiem, czyli kalendarzem juliańskim. Czym się różnią i z czego wynikała potrzeba zmian w podawaniu dat?

Spis treści:

Kalendarz juliański – powstał na życzenie Juliusza Cezara
Miesiące w kalendarzu juliańskim
Jak powstał kalendarz gregoriański?
Kalendarz juliański i gregoriański – czym się różnią?
Skąd się wzięła różnica 10 dni pomiędzy kalendarzami?
Gdzie obowiązuje kalendarz juliański?

Kalendarz juliański – powstał na życzenie Juliusza Cezara

Kalendarz juliański to kalendarz słoneczny. Przygotował go grecki astronom Sosygenes na zlecenie Juliusza Cezara. Wszedł on w życie w roku 709 (45 p.n.e.) jako obowiązujący w całym państwie rzymskim.

Kalendarz juliański miał zastosowanie w Europie przez wiele stuleci:

w Hiszpanii, Portugalii, Polsce i Włoszech – do 1582 r.,
w Rosji – od 1700 do 1918 r.,
w Grecji – aż do 1923 r.

Różnice pomiędzy krajami utrudniały wiele kwestii i powodowały dualizm dat nowego i starego porządku. Kalendarz juliański w rozumieniu liturgicznym został więc zastąpiony przez kalendarz gregoriański w roku 1582. Do dzisiaj jednak posługują się nim niektóre kościoły – na przykład prawosławny.

Przeczytaj również: Szukasz darmowych odpowiedzi do zadań z historii? Poznaj nowy serwis edukacyjny!

Miesiące w kalendarzu juliańskim

Kalendarz juliański przewidywał długość roku trwającą 365 dni i jeden dzień dodatkowy co 4 lata w latach przestępnych – tak jak obecnie. Średnia długość roku wynosiła 365,25 dnia.

Wyróżniano następujące miesiące:

Martius (31) – poświęcony Marsowi,
Aprilis (30) – poświęcony Wenus,
Maius (31) – poświęcony wszystkim bogom,
Iunius (30) – poświęcony Lucjuszowi Juniusowi Brutusowi lub Junonie,
Quintilis (31) – „piąty”,
Sextilis (31) – „szósty” – później nazwano go Augustus na cześć cesarza Augusta,
September (31) – „siódmy”
October (30) – „ósmy”,
November (31) – „dziewiąty”,
December (30) – „dziesiąty”,
Ianuarius (31) – poświęcony Janusowi,
Februarius (28) – przeznaczony na obrzędy oczyszczające przed początkiem nowego roku, czyli februa.

Później dokonano reformy kalendarza, zgodnie z którą rok urzędowy zaczynał się w styczniu (Ianuarius). Rok religijny natomiast nadal zaczynał się w marcu (Martius).

Jak powstał kalendarz gregoriański?

Dziś używa się go formalnie na całym świecie. Warto jednak wiedzieć, jak powstał kalendarz gregoriański i z czego wynikała zmiana. Jego nazwa pochodzi od imienia papieża Grzegorza XIII, natomiast początek tworzenia kalendarza gregoriańskiego datuje się na rok 1582. To właśnie wtedy wybitni europejscy astronomowie i matematycy zajęli się bardzo niepokojącym dla ówczesnego papieża faktem – Wielkanoc zbiegała się z pogańską równonocą wiosenną.

papież Grzegorz XIII — Papież Grzegorz XIII / fot. 123RF/PICSEL

Za twórcę kalendarza gregoriańskiego uznaje się Luigiego Lilio. Zmiany wprowadzone w nowym datowaniu miały rozwiązać problemy związane z niedokładnościami w kalendarzu juliańskim. Papież Grzegorz XIII oficjalnie wprowadził do użytku kalendarz gregoriański 4 października 1582 roku.

Przeczytaj również: Ciekawostki historyczne: Słynne kobiety świata polityki

Kalendarz juliański i gregoriański – czym się różnią?

Na czym dokładnie polegają różnice pomiędzy omawianymi kalendarzami?

Zgodnie z kalendarzem gregoriańskim pory roku zawsze przypadają w tych samych częściach roku kalendarzowego.
Pierwszym dniem roku miał być 1 stycznia, a nie jak dotychczas 25 marca.
Kalendarz gregoriański spóźniał się o jeden dzień co 3000 lat, natomiast juliański – co 128 lat w stosunku do astronomicznego.
Latami przestępnymi stały się te o numerach podzielnych przez 100. Nowy kalendarz przewidywał jeden dodatkowy dzień w lutym.

Różnice pomiędzy kalendarzem juliańskim a gregoriańskim dotyczą dwóch podstawowych kwestii. Pierwszą z nich było skorygowanie opóźnienia czasowego, a drugą – zmian związanych z latami przestępnymi. Kalendarze różnią się też tym, że w gregoriańskim większość lat jest zwykła, a w juliańskim – przestępna.

Przeczytaj również: Kalendarz roku szkolnego 2023/2024. Kiedy dodatkowe dni wolne?

Skąd się wzięła różnica 10 dni pomiędzy kalendarzami?

Nowy kalendarz gregoriański pomijał 10 dni od 5 do 14 października, tak aby dzień równonocy wiosennej przypadał 21 marca. W roku 1582 dzień 4 października był tak samo oznaczony zarówno w kalendarzu juliańskim, jak i w gregoriańskim. Natomiast już dzień następny był oznaczony jako 5 października kalendarza juliańskiego i jako 15 października kalendarza gregoriańskiego. Wówczas powstała różnica 10 dni w datowaniach tych kalendarzy.

Przeczytaj również: QUIZ: Gdzie rządził Świniopas, kogo nazywano Semiramidą Północy? Sprawdź się w QUIZIE historycznym

Gdzie obowiązuje kalendarz juliański?

Na całym świecie w charakterze kalendarza urzędowego stosuje się wersję gregoriańską (czyli tę, której używa się w Polsce). W niektórych miejscach zachował się kalendarz juliański. Pełni on jednak wyłącznie funkcję liturgiczną.

Gdzie świętuje się zgodnie z kalendarzem juliańskim? Są to:

kraje prawosławne, w tym Ukraina, Rosja, niektóre państwa bałkańskie,
plemiona berberyjskie Afryki Północnej,
grecka góra Athos.

Przykładowo w Ukrainie oficjalna zmiana roku z 2023 na 2024 odbędzie się w nocy z 31 grudnia na 1 stycznia (tak samo, jak w Polsce). Ukraińcy będą jednak urządzać noworoczne przyjęcia 13 dni później. Dlaczego? Ponad sto lat temu ukraiński Nowy Rok przypadał na 31 grudnia według kalendarza juliańskiego. W 1918 roku został tam wprowadzony nowy kalendarz gregoriański, dlatego data zmieniła się na 13 stycznia. Ukraińcy tradycyjnie nadal obchodzą „stary” Nowy Rok.

Sylwester według starego kalendarza nazywa się w tym kraju Маланка (Małanka – Melania) lub Щедрий вечір (Szczodry wieczór).