Spis treści:
- Historia języka kaszubskiego
- Kaszubski – język czy gwara?
- Kaszubski – czym się charakteryzuje?
- Ile osób mówi po kaszubsku?
- Matura z języka kaszubskiego
Historia języka kaszubskiego
Historia języka kaszubskiego sięga XIV wieku. Najstarsze zapisy, zawierające kaszubizmy, pojawiły się w 1402 roku, przy czym były to teksty napisane po polsku, zawierające jedynie kaszubskie zwroty. Za najstarsze druki w całości kaszubskie uważane są „Duchowne piesnie Dra Marcina Luthera i inszich naboznich mężów” Szymona Krofeja z 1586 roku.
Język kaszubski na szerszą skalę do piśmiennictwa i literatury wprowadził w XIX wieku Florian Ceynowa, zwany prekursorem regionalizmu kaszubskiego. Używana obecnie forma pisana języka kaszubskiego jest zresztą ewolucją formy zaproponowanej przez niego w 1879 roku. Wskazówki językowe, które zaproponował w zakresie kaszubskiego Ceynowa, można odnaleźć w wydanej w 1879 roku w Poznaniu książce: „Zarés do Grammatikj Kašébsko-Słovjnskjè Mòvé”.
Przeczytaj również: Alternatywna dla wakacji nad Bałtykiem. Oto piękne "Kaszubskie Morze"
Literatura kaszubska rozwinęła się w II połowie XIX wieku za sprawą Hieronima Derdowskiego – urodzonego w 1852 roku pisarza i poety. Był on autorem poetyckiej epopei „O Panu Czôrlińścim co do Pucka po sece jechoł”.
Do dorobku prekursorów kaszubszczyzny w literaturze sięgali Młodokaszubi, dla których odrębność językowa Kaszubów była ogromnie ważna. Uznawali ją bowiem za podstawę dla budzącego się na przełomie XIX i XX wieku kaszubskiego ducha. Na stałe do kanonu kaszubskiej literatury pięknej weszły wówczas dzieła Jana Karnowskiego, ks. Leona Heykego, Franciszka Sędzickiego i Aleksandra Majkowskiego – autora epopei „Żëcé i przigòdë Remùsa”.
Kaszubski – język czy gwara?
Język kaszubski jest mową zachodniosłowiańską i lechicką o spornym statusie. W zależności od przyjętych kryteriów uznaje się go za odrębny język lub dialekt języka polskiego. Ze względu na te rozbieżności często jest określany jako etnolekt – odmianę językową właściwą dla wyodrębnionej grupy etnicznej, postrzeganą jako wyznacznik jej tożsamości.
Jedno jest pewne – kaszubski nie jest gwarą. Status prawny języka kaszubskiego reguluje ustawa z dnia 6 stycznia 2005 roku o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym, definiując go jako język regionalny. W 2003 roku językowi kaszubskiemu przydzielono trzyliterowy międzynarodowy kod CSB według normy ISO, który wskazuje na status języka kaszubskiego. Definiuje go jako pełnoprawny środek wymiany informacji we współczesnym świecie.
Tablica drogowa z nazwą miejscowości po polsku i kaszubsku/Zofia i Marek Bazak/East News
Kaszubski – czym się charakteryzuje?
Język kaszubski ulegał wpływom języka dolnoniemieckiego, staropruskiego i połabskiego. Wykazuje również pewne cechy wspólne z dialektami wielkopolskim i mazowieckim. Do zapisów tekstów w tym języku na początku używano alfabetu ogólnopolskiego, jednak nie oddawał on w pełni specyficznych cech fonetycznych tego języka. Obecnie alfabet kaszubski wygląda tak:
A Ą Ã B C D E É Ë F G H I J K L Ł M N Ń O Ò Ó Ô P R S T U Ù W Y Z Ż
W alfabecie języka kaszubskiego nie ma liter ź, ę, ć, ś. Poszczególne głoski wymawia się następująco:
- sz, cz, ż, dż – miękko, jak ś, ć, ż, dź
- ą – jak „u” nosowe [un], czasami upraszczane w wymowie do „u”
- ã – jak „a” nosowe [an], czasami upraszczane w wymowie do „o” lub „a” é – pochylone „i”, dźwięk pośredni między „y” a „i”
- ë – krótkie „e” ò – jak „łe”
- ô – dźwięk zbliżony do „y”, w niektórych okolicach „o” ù – pośrednio między „łu” a „ły”
Ile osób mówi po kaszubsku?
Językiem kaszubskim porozumiewa się dzisiaj w Polsce około 400 tysięcy osób, z czego około 100 tysięcy deklaruje go jako język ojczysty. W dużej mierze są to ludzie starsi oraz pasjonaci kultury i mowy kaszubskiej. Osoby posługujące się językiem kaszubskim zamieszkują głównie Polskę. Nadal aktywne są skupiska kaszubskich emigrantów w Kanadzie, a Kaszubi (choć mniej licznie) przebywają także w Niemczech i USA. W Polsce jest obecnie około 400 szkół, w których dzieci uczą się kaszubskiego.
Matura z języka kaszubskiego
Od 2005 roku istnieje możliwość zdawania matury z języka kaszubskiego. Traktowany jest on jako przedmiot dodatkowy. W 2022 roku chęć napisani egzaminu maturalnego z tego języka zadeklarowało 31 osób, w 2023 roku już tylko 14.
Język kaszubski może być zdawany w ramach egzaminu pisemnego lub/i ustnego. W części pisemnej jest egzaminem na poziomie rozszerzonym. W 2023 roku maturzyści musieli napisać wypracowanie na jeden z podanych tematów:
- Motyw morza w literaturze kaszubskiej. Rozważ zagadnienie, odwołując się do załączonego tekstu i wybranego dzieła z literatury kaszubskiej.
- Różne obrazy miłości w literaturze. Rozważ zagadnienie, odwołując się do interpretacji utworów „Dziwnie kochasz” Doroty Wilczewskiej i „Szlak twojego bycia” Henryka Hewelta.
W języku kaszubskim wydaje się książki i magazyny, nadawane są programy w radio i w telewizji, a w wielu kościołach katolickich odprawiana jest po kaszubsku liturgia słowa podczas mszy świętej. Aby zachować pamięć o tym języku i aby nie wypadł z użycia, organizuje się także konkursy związane z tym językiem. Mimo takich działań – według UNESCO (Organizacji Narodów Zjednoczonych do spraw Oświaty, Nauki i Kultury) – jest on jednym z języków poważnie zagrożonych wyginięciem.
Przeczytaj również: Matura 2023 z języków kaszubskiego i łemkowskiego na poziomie rozszerzonym. Arkusze CKE
Oprac. Redakcja
Źródła: gov.pl, oke.gda.pl, szwajcariakaszubska.com, bryk.pl
Odpowiedzi do zadań z podręczników z języka polskiego znajdziesz tutaj:
Język polski – rozwiązania zadań z zeszytu ćwiczeń
Odpowiedzi do zadań z podręcznika z języka polskiego
Ćwiczenia z wyjaśnieniami – podręczniki z języka polskiego
