Spis treści:
- Czym jest promieniowanie UV?
- Jakie zagrożenia niesie promieniowanie UV?
- Jak oblicza się indeks promieniowania UV?
- Jaki stopień jest groźny dla życia?
- Gdzie sprawdzić aktualne wskaźniki promieniowania UV?
- Jak chronić się przed promieniowaniem UV?
- Jak rozpoznać czerniaka? Metoda ABCDE
Czym jest promieniowanie UV?
Promieniowanie UV (ultrafioletowe, nadfioletowe) to promieniowanie elektromagnetyczne o długości fali od 100 do 400 nm. Jest krótsze niż promieniowanie widzialne, co sprawia niewidoczne dla człowieka. Stąd wywodzi się też nazwa tego promieniowania o tej długości fali.
Ultra- to łaciński przedrostek, który możemy tłumaczyć jako "poza", "dalej niż". Z kolei fiolet to barwa najkrótszej fali w spektrum światła widzialnego.
Promieniowanie UV jest dla człowieka nie tylko niewidoczne. Nie musi też wywoływać na skórze uczucia ciepła (oczywiście w praktyce bardzo często ciepło i ultrafiolet docierają do niej razem). Nadfiolet może jednak przenikać przez chmury i odbijać się od różnych powierzchni (śniegu, tafli wody, a nawet fasad budynków). Nasze zmysły nie są w stanie wykryć go bez pomocy innych, pośrednich wskazówek. Nie mogą więc ostrzec nas przed zagrożeniem, zanim będzie za późno – pojawi się pieczenie, a chwilę później oparzenia.
Jakie zagrożenia niesie promieniowanie UV?
Nadmierna ekspozycja na promieniowanie UV oparzenia skóry i jej przedwczesne starzenie. Może też uszkodzić oczy. Największym zagrożeniem są jednak nowotwory skóry, a konkretnie ich najgroźniejsza odmiana. Promieniowanie UV jest główną przyczyną pojawiania się czerniaków.
W Polsce co roku notuje się około 3000-3500 zachorowań na czerniaki, z czego około 2000 wykrywanych jest w zaawansowanym lub rozsianym stadium. To zdecydowanie za dużo, biorąc pod uwagę fakt, że ze względu na umiejscowienie jest to najłatwiejszy nowotwór do zdiagnozowania. Tymczasem wczesne wykrycie i usunięcie czerniaka dają niemal 100% pewność wyzdrowienia.
W dodatku bardzo łatwo można uniknąć ogromnego stresu związanego z diagnozą onkologiczną stosując tanie, proste i skuteczne sposoby ochrony naszego ciała przed promieniowaniem UV.
Sprawdź: Barszcz Sosnowskiego wciąż rośnie w Polsce. Dlaczego jest niebezpieczny?
Jak oblicza się indeks promieniowania UV?
Żeby wiedzieć, kiedy zapobiegać musimy przede wszystkim wiedzieć, czy występuje zagrożenie. Zabranie kremu z filtrem jest oczywiste, kiedy idziemy na plażę, jednak jak wspominaliśmy wcześniej wysoki poziom promieniowania UV wcale nie musi wiązać się z silnym nasłonecznieniem ani wysoką temperaturą. Z pomocą przychodzi nam technologia i modele meteorologiczne.
Istnieje kilka narzędzi pozwalających sprawdzić indeks promieniowania UV, a przyjęta skala wygląda następująco:
- 1-2 – poziom niski
- 3-5 – poziom umiarkowany
- 6-7 – poziom wysoki
- 8-10 – poziom bardzo wysoki
- 11+ – poziom ekstremalny
Zgodnie z zaleceniami z poradnika przygotowanego przez WHO, WMO i kilka innych równie istotnych instytucji, ochronę przed promieniowaniem UV należy stosować od 3. stopnia skali.
Żeby uzyskać jak najdokładniejsze dane, model analizuje całą gamę czynników, które wpływają na poziom promieniowania. Dzięki rozsianym po całym świecie stacjom meteorologicznym może to robić w czasie rzeczywistym.
Najważniejsze zmienne uwzględniane przez model to m.in.: pora dnia, warstwa chmur, rodzaj chmur, wysokość nad poziomem morza, grubość warstwy ozonowej, obecność mikrocząstek w powietrzu (np. smogu) czy dokładna lokalizacja wraz z analizą otoczenia (tereny miejskie/wiejskie/ pustynne/ leśne itd.).
Jaki stopień jest groźny dla życia?
Każdy, który podnosi ryzyko uszkodzenia skóry, czyli na dobrą sprawę wszystko od "trójki" wzwyż. Spokojnie możemy przyjąć, że w okresie letnim na terenie Polski przed ultrafioletem trzeba chronić się każdego dnia – indeks UV regularnie wskazuje wtedy 8-9, a w południowych regionach jeszcze więcej.
Według badania przy poziomie 8. oparzenie słoneczne może pojawić się po zaledwie 15 minutach ekspozycji na słońce. Wszystko zależy oczywiście od kilku czynników (przede wszystkim od karnacji).
Przeczytaj: Weekend w górach? Sprawdź, na co uważać i kiedy zrezygnować z wędrówki
Gdzie sprawdzić aktualne wskaźniki promieniowania UV?
Aktualną mapę z indeksem UV dla całej Polski można codziennie sprawdzać na stronach Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej pod tym adresem.
Mapa jest aktualizowana każdego dnia ok. 14 i prezentowana w dwóch wersjach – dla bezchmurnego nieba i z nałożeniem danych o prognozowanym zachmurzeniu.
Jeżeli chcemy dysponować dokładniejszymi danymi to najlepszym narzędziem będzie aplikacja mobilna SunSmart Global UV.
Aplikacja jest dostępna w Sklepie Play i App Store i nie wymaga żadnej rejestracji, logowania, podawania maila ani nawet udostępniania lokalizacji. Interesujące nas miejsce można wpisać "z palca", a lista nie ogranicza się tylko do dużych miast. Znajdziemy na niej choćby Dąbrowę w woj. lubelskim powszechnie uważaną za najmniejszą miejscowość w Polsce (doniesienia sprzed roku mówią o dwóch mieszkańcach – byłym sołtysie i jego żonie).
Indeks UV dla Dąbrowy na 29.07.2024 wygląda tak:
Aplikacja została przygotowana przez australijską fundację Cancer Council Victoria we współpracy z najważniejszymi światowymi organizacjami w dziedzinie zdrowia publicznego i synoptyki.
Ma jeden mały mankament – nie można przeglądać jej w języku polskim, jednak interfejs jest na tyle prosty, że z odczytem danych poradzimy sobie przy minimalnej znajomości angielskiego.
Jak chronić się przed promieniowaniem UV?
W ogólnych zaleceniach dotyczących ochrony przed nadmiernym oddziaływaniem promieniowania UV wyróżnia się 5 prostych i skutecznych metod ochrony:
- Odzież ochronna – lekkie, luźnie ubrania, które osłaniają jak najwięcej ciała.
- Krem z filtrem UV – więcej o kremach i mechanizmie, który stoi za ich właściwościami przeczytasz w tym artykule.
- Kapelusz, czapka z daszkiem – ochrona szyi, ramion, twarzy i oczu.
- Okulary przeciwsłoneczne – kolejna bariera chroniąca oczy, promieniowanie UV może prowadzić m.in. do zaćmy.
- Przebywanie w cieniu – najlepszy sposób ochrony to zejść promieniowaniu z drogi.
Jak rozpoznać czerniaka? Metoda ABCDE
Finalny werdykt na temat podejrzanego znamienia powinien wydawać zawsze lekarz, jednak bardzo często od nas i (członków najbliższej rodziny) zależy jak szybko damy mu okazję do wczesnego zdiagnozowania groźnego nowotworu.
Zwykły pieprzyk powinien wzbudzić nasze podejrzenia, jeśli spełnia przynajmniej jedno kryterium z krótkiego "testu ABCDE". W krótki i przejrzysty sposób opisuje Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Łodzi.
ABCDE czerniaka
Cechy charakterystyczne, które pomagają w rozpoznaniu czerniaka, określane są za pomocą kryteriów ABCDE:
A – asymetria, np. znamię „wylewające” się na jedną stronę
B – brzegi poszarpane, nierównomierne, posiadające zgrubienia
C – czerwony, czarny, niejednolity kolor
D – duży rozmiar, wielkość zmiany powyżej 6 mm
E – ewolucja, czyli postępujące zmiany zachodzące w znamieniu
Wszystkie znamiona, narośla, pieprzyki, które kwalifikują się do jednego z punktów ABCDE lub budzą niepokój powinny zostać zbadane przez lekarza dermatologa, chirurga-onkologa i w razie wątpliwości wycięte. Badanie przeprowadzane u specjalisty jest szybkie, bezbolesne i nieinwazyjne.
Źródła: who.int; gov.pl; biometeo.imgw.pl; obserwator.imgw.pl; SunSmart Global UV (aplikacja)
Czytaj także:
Co to jest wał szkwałowy? Zwykle zapowiada gwałtowne zjawiska
QUIZ Pierwsza pomoc na wakacjach. Znasz podstawowe zasady?
Najdłuższe jeziora w Polsce. Jakie atrakcje oferują turystom?
