Spis treści:
- Osobowość psychopatyczna — co to?
- Na czym polega dylemat wagonika?
- Inne warianty dylematu wagonika
- Badania mózgu podczas eksperymentu
Co to jest osobowość psychopatyczna?
Jeżeli choć raz przyszło ci oglądać hollywoodzki film sensacyjny, możesz mieć mylne wrażenie, że psychopatę da się rozpoznać na kilometr – po parszywym charakterze i zimnym wzroku. Niestety, życie wygląda inaczej. Trafne rozpoznanie osobowości psychopatycznej stało się jednym z wyzwań współczesnej psychologii.
Osobowość psychopatyczna to zaburzenie, które objawia się deficytem emocjonalnym. Taka osoba nie czuje strachu i nie liczy się z uczuciami innych. Wszystkie decyzje psychopaty są chłodno kalkulowane – podejmuje je on wyłącznie w celu spełnienia własnych potrzeb. Wewnętrzne przekonania takiej jednostki stoją w konflikcie z ogólnie uznanymi zasadami moralnymi, przez co jej zachowanie nie jest społecznie akceptowalne.
Psychopaci mogą być obdarzeni ponadprzeciętną inteligencją, przez co potrafią bardzo skutecznie się maskować. Często odnoszą sukcesy w pracy. Umieją być niezwykle czarujący – wiedzą, że w ten sposób łatwiej osiągną swoje cele. Mają wysokie poczucie własnej wartości, szybko się frustrują i wymigują od odpowiedzialności za swoje czyny.
Według szacunków psychopaci stanowią nawet 3 proc. społeczeństwa.
Przeczytaj również: W tych polskich miastach najlepiej uczyć się języków obcych
Dylemat wagonika – na czym polega?
Wróćmy do sytuacji z początku artykułu – dylematu wagonika. Na czym polega ten problem? Wagonik wyrwał się spod kontroli i pędzi w dół. Na jego torze leży 5 osób, które są związane i nie mają jak uciec. Wagonika nie da się zatrzymać, ale za pomocą zwrotnicy można zmienić tor, którym będzie się poruszał. Na drugim torze leży jedna związana osoba. Co należy zrobić w takiej sytuacji?
Taki eksperyment myślowy zaproponowała w 1967 r. brytyjska filozofka Philippe Foot. Próbowała za jego pomocą określić podstawy moralności i etyki. Zastanawiała się, czy wartość danego czynu jest zależna od okoliczności i jego późniejszych skutków.
Co ciekawe, osoby ankietowane zazwyczaj opowiadają się za absolutystycznym rozumieniem moralności – twierdzą, że wartość danego czynu można ocenić obiektywnie i nie zależy ona od okoliczności, w jakiej podjęto działanie. Po przedstawieniu im założeń eksperymentu ich rozumienie ulega zmianie – uważają, że wartość czynu zależy od kontekstu.
Człowiek wydający wyrok
Istnieje jeszcze jeden aspekt dylematu wagonika. Przestawienie zwrotnicy to poważna ingerencja w sytuację. W ten sposób badany stawia się w roli człowieka wydającego wyrok. Jakim prawem? Czy można zmierzyć wartość ludzkiego życia? Dlaczego jedno istnienie miałoby znaczyć mniej niż pięć?
Z tego względu dylemat ten był uważany za test skłonności do zachowań psychopatycznych.
Przeczytaj również: Najgroźniejsze erupcje wulkanów w historii. Jak wpłynęły na świat?
Dylemat wagonika – badania naukowe
Psycholodzy z Michingan przeprowadzili eksperyment z wagonikiem na 147 osobach. Badanie było niezwykle realistyczne – miało miejsce w wirtualnej rzeczywistości. Okazało się, że ponad 90 proc. badanych zdecydowało się na przestawienie zwrotnicy, a tym samym pozbawienie życia jednego człowieka, by ocalić pięć istnień. 14 osób poświęciło grupę, ale aż 11 z nich nie było w stanie własnoręcznie zmienić toru wagonika ze względu na paraliżujący strach.
Potwierdza to tezę, że ludzie po prostu są skłonni do wybierania „mniejszego zła” – niekoniecznie świadczy to o ich skłonnościach psychopatycznych.
Dylemat wagonika – historia, inne warianty
Dylemat wagonika Philippe Foot zapoczątkował szereg innych eksperymentów myślowych. Należy do nich dylemat o nazwie „grubas na kładce”. W tej wersji badany znajduje się na kładce nad torami i może zatrzymać wagonik tylko poprzez zepchnięcie z kładki na tory otyłego człowieka. Oznacza to własnoręczne zabicie jednego człowieka, aby uratować pięć istnień.
Większość osób, które w pierwotnej wersji dylematu szybko przestawiają zwrotnicę, nie może zaakceptować tego rozwiązania – mimo że w obu sytuacjach poświęca się jedno życie.
Kolejnym przykładem jest zagadka o chirurgu-transplantologu. Opiekuje się on pięcioma pacjentami – każdy z nich potrzebuje innego narządu, w przeciwnym wypadku umrze. Okazuje się, że przez miasto akurat przejeżdża samotny podróżnik, który jest całkowicie zdrowy i przychodzi do lekarza na zwykłą kontrolę. Chirurg orientuje się, że jego narządy mogłyby uratować wszystkich pięciu pacjentów. Czy lekarz powinien zabić podróżnika i przekazać jego narządy potrzebującym?
Przeczytaj również: TOP 10 mistrzów kamuflażu. Niektóre ze zwierząt są wręcz niezauważalne
Badania aktywności mózgu podczas eksperymentu
Warto wspomnieć o badaniach wykazujących, w jaki sposób mózg reaguje na zagadki moralne typu dylemat wagonika. Historia problemu pokazała, że odpowiedzi badanych różnią się w zależności od wersji dylematu. Sytuacje kontrowersyjne (np. z wersji z „grubasem na kładce”) powodują znaczny wzrost aktywności mózgu w obszarach odpowiedzialnych za reakcje konfliktowe. Pozostałe wersje pobudzają obszary mózgu związane z wyższymi funkcjami poznawczymi.
Jak sądzisz – niezależnie od kontekstu zawsze należy poświęcić życie 1 człowieka, by uratować 5 osób?
Odpowiedzi do zadań z podręczników z biologii znajdziesz tutaj:
Biologia – rozwiązania zadań z zeszytu ćwiczeń
Biologia – odpowiedzi do zadań z podręcznika
Biologia – ćwiczenia z wyjaśnieniami
