Spis treści:
- Albinizm – co to za choroba? Częstotliwość występowania
- Jakie ssaki zapadają na albinizm?
- Gady, płazy, ptaki, ryby. Albinizm w królestwie zwierząt
- Czy drzewo może być albinosem?
Albinizm – co to za choroba? Częstotliwość występowania
Albinizm, czyli inaczej bielactwo to dość rzadka choroba genetyczna objawiająca się brakiem (lub niedoborem) melaniny – pigmentu odpowiedzialnego za kolor skóry. U albinosów jest ona biała lub bladoróżowa ze względu na prześwitujące przez tkankę naczynia krwionośne.
Typowymi objawami tej choroby są też bardzo jasne włosy, bladoróżowe tęczówki i czerwone źrenice. Nie są to jednak cechy występujące u każdego albinosa bez wyjątku, a sam albinizm występuje w dwóch wariantach – całkowitym (ogólnym od urodzenia) i nabytym (gdzie depigmentacji ulegają kolejne fragmenty skóry, a sama choroba ma podłoże autoimmunologiczne).
Poznaj: Tajemnice tetrapodów. Węże i ptaki to czworonogi?
Wśród ludzi częstotliwość występowania albinizmu szacuje się na od 1:5000 do 1:15 000 w zależności od danej populacji (u niektórych ludów afrykańskich jest to nawet 1:1000). Bielactwo nie występuje jednak tylko u ludzi – problemy z produkcją melaniny pojawiają się u niezliczonych gatunków ssaków, ptaków, gadów, a nawet w królestwie roślin.
Jakie ssaki cierpią na albinizm?
Lista gatunków, wśród których pojawiają się osobniki z deficytami w pigmentacji jest bardzo długa. Jako przykład do głowy najszybciej przychodzą gryzonie – laboratoryjne myszy z białym futerkiem i ogniście czerwonymi oczami. Albinosami bywają jednak również wiewiórki, fretki i nornice.
Narażeni na deficyt melaniny są również naturalni wrogowie gryzoni – kotowate. Wśród nich wymienić można łaskuny (z ich odchodów robi się kopi luwak – najdroższą kawę świata), koty błotne, tygrysy i lwy. Choroba dotyka też inne czworonogi, m.in.:
- szakale;
- wombaty;
- kolczatki;
- walabie;
- koale;
- kangury;
- jelenie;
- dziki;
- bizony.
Lista jest oczywiście dalece niepełna, jednak różnorodność wymienionych gatunków daje dobry obraz tego, jak powszechne w świecie ssaków jest bielactwo.
Problem ten dotyka także gatunki "z pogranicza" tej gromady – delfiny, orki, nietoperze i dziobaki. Z drugiej strony albinosów można spotkać także między małpami człekokształtnymi, co udowadnia poniższa fotografia jedynego udokumentowanego przypadku tej mutacji u goryli.
Gady, płazy, ptaki, ryby. Albinizm w królestwie zwierząt
Albinizm wśród płazów, gadów i ptaków pojawia się znacznie częściej niż wśród ssaków. Dlaczego więc przysłowiowy "biały kruk" stał się symbolem wyjątkowej rzadkości? Odpowiedź jest prosta, choć brutalna. Nietypowy kolor nie pomaga w przetrwaniu pierwszych miesięcy, a nawet dni życia. Biały kolor w niemal każdym środowisku praktycznie uniemożliwia kamuflaż i w konsekwencji naraża na ataki drapieżników. Wiele gatunków porzuca młode uznając je za chore, bez szans na przetrwanie. Z punktu widzenia ewolucji jest to zresztą w pełni uzasadnione – niedobór melaniny wystawia organizm na znacznie silniejsze działanie promieni UV, a w konsekwencji uszkodzenie DNA, mutacje genetyczne i niekontrolowany rozrost tkanek w postaci złośliwych nowotworów.
Zanim przejdziemy do konkretnych przykładów albinizmu w wymienionych wyżej grupach, musimy jeszcze zwrócić uwagę na pewne nieścisłości w definicjach. Albinizm u ludzi dotyczy zaburzeń w produkcji melaniny, jednak u wielu gatunków za kolor skóry odpowiada więcej niż ten jeden pigment. W pewnym uproszczeniu terminu albinos używa się do opisu wszystkich zwierząt cechujących się nietypowym, jasnym kolorem skóry, choć nie jest to w pełni poprawne – np. u węży może występować zaburzenie związane z melaniną, przy normalnym poziomie innych pigmentów w ich organizmie. W takim przypadku zamiast pojęcia "albinizm" powinniśmy użyć terminu "amelanizm", choć w praktyce nawet ludzie nauki często posługują się tym uproszczeniem.
O trudnościach w klasyfikacji albinizmu świadczy też rozróżnianie, które w tym aspekcie stosuje się wśród ptaków. Ornitolodzy wyróżniają:
- albinizm całkowity – całkowity brak melaniny w oczach, skórze i piórach (to najrzadsza forma ptasiego albinizmu, cierpi na nią ok. 7 proc. wszystkich ptaków z bielactwem);
- albinizm niekompletny – melanina nie jest jednocześnie nieobecna w oczach, skórze i piórach;
- albinizm niedoskonały – melanina jest zredukowana w oczach, skórze i piórach;
- albinizm częściowy – albinizm jest zlokalizowany w niektórych obszarach ciała.
Dwa gatunki ptaków, u których albinizm występuje najczęściej to jaskółka oknówka i drozd wędrowny, ale deficyty pigmentacyjne trafiają się prawdopodobnie u wszystkich przedstawicieli tej gromady, a za najbardziej "jaskrawe" przykłady w różnych opracowaniach służą flamingi i pingwiny.
Podobnie jak w przypadku innych zwierząt, stwierdzono, że aby ryby mogły być prawidłowo opisane jako "albinosy", muszą mieć białe ciało i różowe lub czerwone oczy. Tak jak wśród ptaków, tak i u ryb albinizm może pojawić się w każdym gatunku (każdy ma bowiem jakiś pigment nadający skórze kolor). Albinosy znaleziono wśród niemal wszystkich gatunków rekinów, ale niczym niespotykanym nie są też "odbarwione" rybki akwariowe, np. danio pręgowany.
Danio jest kolejnym przykładem, który uwypukla problemy z klasyfikacją albinizmu u zwierząt, które mają więcej niż jeden pigment. W tym przypadku mamy ich aż 3 – srebrny, czarny i żółty – a deficyty mogą dotyczyć jednego, dwóch, albo wszystkich trzech barwników jednocześnie.
Przeczytaj: Grzbietoród amerykański – wyjątkowy płaz ma nietypowy sposób rozmnażania
Jak zdążyliśmy już zauważyć, albinizm jest powszechny w tym sensie, że występuje u niemal wszystkich istot żywych, także gadów i płazów, czego przykładem jest zamieszczone wyżej zdjęcie biało-żółtego pytona. W tym miejscu można by umieścić bardzo długą listę konkretnych gatunków, jednak dla zobrazowania tej różnorodności powinny wystarczyć dwa widoczne na poniższym zdjęciu przykłady – maleńkiej żaby leśnej i ogromnego aligatora – zupełnie odmiennych organizmów dotkniętych tym samym, "egalitarnym" schorzeniem.
Czy drzewo może być albinosem?
W królestwie roślin albinizm oznacza częściowy lub całkowity brak chlorofilu. Jak nietrudno się domyślić taka mutacja upośledza zdolność rośliny do fotosyntezy, co za tym idzie reprodukcji, jednak bardzo często nie ogranicza szans na przetrwanie do zera. Najbardziej znanymi przedstawicielami tej grupy są białe sekwoje – na świecie jak dotąd odnotowano ok. 400 takich drzew. Albinizm jest też dość powszechny wśród niektórych odmian wiśni.
Zobacz: Wyspa z kosmicznym krajobrazem. Tych roślin nie ma nigdzie na świecie
W tym miejscu trzeba jednak zaznaczyć, że u roślin albinizm może być też efektem działań człowieka – na produkcję chlorofilu wpływają niektóre herbicydy (np. glifosat), które prowadzą do chlorozy – deficytów w syntezie zielonego barwnika.
Roślinnego albinizmu nie należy mylić z etiolacją, zjawiskiem polegającym na niewytworzeniu chlorofilu w roślinach wzrastających w ciemności – z tego powodu do albinosów nie zaliczymy np. białych szparagów.
Źródła: infowet.pl; national-geographic.pl; www.iowadnr.gov; albinism.org
Czytaj także:
Rzadki ptak nad Bałtykiem. Pierwszy raz zaobserwowany żywy
Bzyczy, gryzie, żądli... Co wiesz o owadach latających?
Ma kolce i żyje w Bałtyku. Gdzie można spotkać rozgwiazdę czerwoną?
