Zanim zaczęły się przygotowania do pracy nad nową konstytucją rozpoczęła się tajna, ale mocno ożywiona, działalność partyjnych komisji odpowiedzialnych za konstytucję. Działo się to w latach 1949 - 51. W rezultacie tej działalności powstał tajny projekt Konstytucji Rzeczypospolitej Ludowej, który trafił pod obrady Biura Politycznego KC PZPR. W tym projekcie rezygnuje się z trójpodziału władzy na rzecz jednolitych rządów w państwie. Im dalej szły prace nad projektem, tym bardziej przyszła ustawa zasadnicza zaczynała przypominać stalinowską konstytucję radziecką z 1936 roku.

W 1952 roku powołano Komisję Konstytucyjną. W jej skład weszli też ludzie spoza parlamentu. W ten sposób oficjalnie rozpoczęły się prace nad projektem konstytucji. Pierwszy projekt skierowano pod "dyskusję ogólnonarodową". I to była jedna wielka kampania propagandowa. Zanim jednak projekt był gotowy do omówienia, swoje poprawki wprowadził do niego sam Józef Stalin. Sejm zajął się dyskusją nad projektem w lipcu 1952 roku. Bolesław Bierut wygłosił referat, w którym skrytykował polską tradycję ustrojową a krytykę tę połączył z pochwałą koncepcji stalinowskiej. 22 lipca 1952 Sejm Ustawodawczy jednogłośnie przyjął Konstytucję Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Tego samego dnia konstytucja weszła w życie. Akt uchwalenia ustawy zasadniczej zakończył trwający od 1944 roku okres prowizorium konstytucyjnego.

Forma konstytucji PRL jest inna wcześniejsze i późniejsze polskie ustawy zasadnicze. Konstytucja ta podlegała wielokrotnym nowelizacjom, nawet kiedy już zmieniono ustrój. Wraz z nowelizacją w 1989 roku zniesione zostały podstawy ustroju PRL. Powróciła Rzeczpospolita Polska, tradycyjna nazwa państwa. Ustawa zasadnicza natomiast stała się Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej.

Na kartach konstytucji z 1952 roku uprawomocnione zostały wcześniejsze zmiany ustrojowe, które wprowadzano w życie stosując ustawodawstwo zwykłe. Sprawująca rolę kierowniczą PZPR za swój cel postawiła wybudowanie socjalizmu w Polsce, a pomóc jej w tym miała właśnie konstytucja. Szczególnie pomocne okazało się to, że sama konstytucja miała charakter raczej fikcyjny, co skutecznie poszerzyło różnice między ustrojem konstytucyjnym a rzeczywistym. Ustawa zasadnicza mówiła o państwie jako wartości najwyższej. Zapominała zaś o zapewnieniu jednostce ochrony przed tym wszechmocnym tworem. Znaczna większość postanowień zawartych w ustawie zasadniczej związana jest z organizacją i kompetencjami organów państwowych.

Podstawą zasad naczelnych, niezmiennych aż do 1989 roku były tzw. idee przewodnie. Pierwszą z tych zasad było ludowładztwo, zwane zasadą zasad. Podmiotem władzy stał się "lud pracujący miast i wsi", które to ciało zbiorowe pojawiło się w miejsce zwykłego narodu. Z tej podstawowej zasady rodziły się kolejne zasady naczelne. Były to m. in.: sojusz robotniczo - chłopski, kierownicza rola partii klasy robotniczej, system przedstawicielski. Literalnie system polityczny PRL oparty był na zasadzie praworządności.

Sejm i Rada Państwa były centralnymi organami władzy w państwie. Ich pozycja była nierówna. Zgodnie z prawem to sejm stał najwyżej w hierarchii. Spełniał nadrzędną rolę pośród innych organów państwowych. Jednakże PZPR miała swój, niedemokratyczny tryb wyznaczania kandydatów na deputowanych. Zapewniało jej to dowolne komponowanie składu politycznego i osobowego sejmu. Sejm zajmował się ożywioną aktywnością ustawodawczą. Z uwagi na kierowniczą rolę partii sejm w PRL nie sprawował władzy najwyższej.

W PRL naruszono zasadę jednolitości władzy umieszczając Radę Państwa pomiędzy sejmem a rządem. Rada Państwa to kolegialne ciało uzupełniające działalność sejmu. Zgodnie z konstytucja z 1952 roku naczelnym organem administracyjnym była Rada Ministrów. Na pracę rządu wpływała PZPR, więc za wzmocnieniem jego władzy szło osłabienie władzy sejmu.

Za czasów Polski Ludowej podział terytorialny państwa zmieniał się kilka razy. Do 1975 roku panował podział na województwa, powiaty i gminy. W 1975 zwiększyła się liczba województw. Zniesione zostały powiaty. Podział na województwa i gminy z założenia miał mieć trwały charakter, przetrwał jednak do roku 1999.

Cały kraj oplątany był siatką wojewódzkich, powiatowych, miejskich i gminnych rad narodowych. Były to organy sprawujące władzę w terenie. Nadano im funkcje stanowiące. Można powiedzieć, że zajęły miejsce samorządów terytorialnych. Były to terenowe organy jednolitej władzy. W latach 1944 - 1950 działał samorząd terytorialny.

Ustawa zasadnicza zawierała również zapisy o statusie prawnym jednostki. Była tam mowa o podstawowych prawach, które oparte były na zasadach klasowości znanych z konstytucji radzieckiej z 1936 roku. Ustawa zasadnicza PRL charakteryzowała się zwięzłością, nieprecyzyjnością i deklaratywnym sposobem formułowania prawa.

Zgodnie z zapisami w konstytucji z 1952 roku organami wymiaru sprawiedliwości są Sąd Najwyższy, sądy wojewódzkie, powiatowe i szczególne. Zasada, na jakiej zbudowano strukturę sądów miała ścisły związek z podziałem administracyjnym kraju. Zupełnie poza systemem sądownictwa znajdowały się Trybunał Stanu i Trybunał Konstytucyjny. Trybunał Stanu działał od 1982 roku, Trybunał Konstytucyjny natomiast od 1985, kiedy to wreszcie udało się uregulować zasady jego działania.

Konstytucja lipcowa, czyli Konstytucja Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej z 22 lipca 1952 roku w grudniu 1989 roku przekształcona została w Konstytucję RP. Jej pierwotna wersja wzorowana była na stalinowskiej konstytucji Związku Radzieckiego z 1936 roku. Regulowała prawodawstwo komunistyczne i zasady sprawowania władzy. Ustawę zasadniczą PRL nowelizowano 24 razy. Jedną z takich nowelizacji była ustawa stanowiąca Polskę państwem socjalistycznym. Termin ten miał zastąpić określenie "państwo demokracji ludowej". Ta sama ustawa mówiła, że PZPR jest przewodnią siłą społeczeństwa i poprowadzi je ku socjalizmowi. Do ustawy wprowadzono również zapis o wiecznej przyjaźni ze Związkiem Radzieckim.

Konstytucja lipcowa rezygnowała z tradycyjnego trójpodziału władzy, który to podział był przyjęty w praktyce konstytucyjnej naszego państwa i obowiązywał na mocy konstytucji marcowej. W zamian wprowadzono jednolitość władzy państwowej, na wzór sowiecki. W ten sposób najwyższa władza trafiła w ręce sejmu. Podporządkowano mu sądownictwo i władzę wykonawczą.

Sejm tworzyło 460 posłów. Jeden poseł miał reprezentować 60 000 mieszkańców. Ta norma przedstawicielska okazała się jednak niepraktyczna, więc ją wykreślono. Zrezygnowano też z mandatu wolnego. Mandat wolny dawał ludowi pracującemu możliwość odwołania posła, jako że był on przedstawicielem ludu. Pojawiło się prawo wyborcze, zw. czteroprzymiotnikowym. Sejm zajmował się uchwalaniem i przyjmowaniem ustaw. Posłowie spośród siebie wybierali Prezydium, powoływali Premiera i Radę Ministrów oraz Radę Państwa. Do zadań sejmu należało też uchwalenie budżetu i planów społeczno - gospodarczych. Obywatele mieli prawo pisać petycje do sejmu. Sejm wybierał też prezesa NIK, Rzecznika Praw Obywatelskich, skład Trybunału Stanu i Trybunału Konstytucyjnego. Sesje sejmu zwoływała Rada Państwa.

Rada Ministrów i Rada Państwa sprawowały władzę wykonawczą. Radę Państwa wybierał sejm na czteroletnią kadencję. Był to organ kolegialny. Radę tworzyć mogli posłowie lub inne osoby. Oczywiście wyborem kierował klucz partyjny, chociaż zdarzali się i posłowie bezpartyjni albo katoliccy. Do kompetencji Rady Państwa należało wydawanie dekretów, które jednakże musiał zatwierdzić sejm. RP reprezentowała kraj na arenie międzynarodowej, parafowała umowy międzynarodowe. Mogła też zabierać głos w sprawach obronnych kraju. Rada Państwa przyznawała obywatelstwo. W jej gestii leżało też prawo łaski. Nie przysługiwało jej prawo weta, nie dysponowała inicjatywą ustawodawczą.

Władza sądownicza w PRL również działała na zasadzie jednolitości. Ponad wszystkimi sądami stał Sąd Najwyższy. Wśród pozostały sądów wyróżnić można było sady wojewódzkie, rejonowe i partykularne, czyli sądy administracyjne i wojskowe. W 1980 roku powstał Naczelny Sąd Administracyjny. Nie powołano jednak administracyjnych sądów wojewódzkich. Na mocy ustawy z 1982 roku powołano Rzecznika Praw Obywatelskich i Trybunał Konstytucyjny, które były zupełną nowością, oraz znany wcześniej Trybunał Stanu. Trybunał Konstytucyjny miał prawie takie same kompetencje jak dzisiejszy, ale jego orzeczenie mogło zostać odrzucone przez sejm. Mógł natomiast ustalać powszechnie obowiązującą wykładnię prawa i występować z wnioskiem o postawienie kogoś przed Trybunałem Stanu.

Tzw. Mała Konstytucja w październiku 1992 roku zastąpiła fragmenty konstytucji lipcowej dotyczące stosunków pomiędzy władzą wykonawczą a ustawodawczą.

Przyglądając się funkcjonowaniu ustawy zasadniczej w okresie Polski Ludowej trzeba mieć na względzie fakt, że był to akt deklaratywno - propagandowy. Jej powierzchowność polegała na tym, że nie miała ona wpływu na to, jak funkcjonuje Polska Zjednoczona Partia Robotnicza. Faktycznie statut partii miał większe niż ona znaczenie.