Dziedzictwo kulturowe w regionie jako fragment dorobku Europy i Polski

Całość europejskiej kultury złożona jest z dorobków poszczególnych narodów. O wartości dorobku każdego narodu decyduje natomiast kultura regionów zamieszkałych przez ten naród. Regiony są częścią całości, są wyodrębnione oraz ograniczone przez pewne kryteria. Wyróżnia się regiony gospodarcze, mające wspólne centra bądź powiązania gospodarcze, regiony naturalne, mające podobne warunki przyrodnicze (tzw. regiony fizycznogeograficzne), regiony rolnicze, przemysłowe, itp., regiony administracyjne, mające wspólne, prawnie wyodrębnione jednostki administracji terenowej -tak zwany podział administracyjny), regiony kulturowe, mające wspólne cechy kulturowe. Właśnie regionom kulturowym zawdzięczamy istnienie dorobku minionych wieków oraz różnych tradycji.

Kultura uznawana jest za wyznacznik społecznego rozwoju. Składa się na nią nie tylko dorobek materialny, który przekazywany jest z pokolenia na następne pokolenie, ale też dorobek duchowy. Kultura jest jednym z elementów narodowej świadomości. Kultura narodowa zawiera zespół dzieł artystycznych, norm, zasad i wiedzy których znajomość uważana jest za obowiązek wszystkich członków jakiejś zbiorowości narodowej. Cały ten kanon wpajany jest od najmłodszych lat członkom społeczności. Odbywa się to poprzez proces akulturacji w rodzinie, pośród znaczących innych oraz w instytucjach oświatowych.

Polska jest krajem z ponad tysiącletnimi dziejami państwowości, które bardzo licznymi śladami zapisały się na jej obszarach. Średniowiecznymi zamkami oraz nowożytnymi fortecami, magnackimi pałacami oraz staromiejskimi dzielnicami w dużych miastach. Polska również współcześnie ma bogate życie artystyczne. W wielu dziedzinach, na przykład w muzyce, filmie, plastyce czy literaturze uzyskuje ono szeroki oddźwięk w świecie.

Pośród bardzo licznych zabytków znajdujących się w Polsce, wiele zostało zapisanych na liście zabytków UNESCO, między innymi: Warszawskie Stare Miasto, Zamek w Malborku, Krakowski Wawel. Świadczy to znacznym wpływie kultury z poszczególnych narodów na całość kultury europejskiej. Obecności licznych zabytków polskich na liście UNESCO może być dla nas powodem do dumy, świadczy to także o coraz mocniejszym jednoczeniu się krajów oraz wzajemnym docenianiu własnego dorobku.

Uważa się, że w naszym kraju mieszkają ludzie życzliwi i gościnni. Ludzie lubiący i ceniący własne tradycje i zwyczaje, na przykład obchodzenie świąt Wielkanocnych czy Bożego Narodzenia. W niektórych wiejskich rejonach starannie kultywowany jest tamtejszy folklor, jednak tamtejsi ludzie jednocześnie są otwarci na inność i nowość.

O silnym wpływie tradycji regionalnych na dorobek Europejski świadczyć mogą też liczne konkursy międzynarodowe oraz festiwale folklorystyczne. Nigdy na takich imprezach nie brakuje polskich zespołów tańca i pieśni, począwszy od najbardziej znanych zespołów, czyli Mazowsze i Śląsk, a skończywszy na małych i mniej znanych kapelach i zespołach ludowych.

Bardzo ważne dla Polaków są także liczne dzieła literackie napisane przez narodowych wieszczów, które przekładane są na języki obce. Duży wpływ na kulturę Europy mają też dzieła filmowe czy teatralne, na przykład filmy Andrzeja Wajdy.

Często Polacy nie doceniają wartości posiadanej kultury, tradycji, historii dziejów przodków oraz wszelkich duchowych i materialnych wspomnień po nich zostawionych. Współcześnie rzadko ludzie mają czas ażeby się zatrzymać i docenić pamiątki po minionych latach. Często pamiątek szukają zbyt daleko, pomijając historię własnego regionu. A przez to bardzo wiele tracą.

Rzeczy, które są najbliżej nas, mogą okazać się cudne, a dostrzeżenie ich wartości będzie największym poczuciem dumy z tego, że jest się Polakiem czy Europejczykiem, a jednocześnie największym hołdem złożonym naszym przodkom.

Istnieją liczne regiony kulturowe w Polsce gdzie nadal kultywowane są tradycje i obyczaje. Często nazywane one są "małymi ojczyznami", świadczy to o silnym zjednoczeniu społeczności z takiego terenu. Kultura regionu zatem jest wspólnotą "małych ojczyzn", która wyodrębnia się spośród wszystkich pozostałych regionów. Regionalizm jest to aktywny udział w kulturze regionalnej, i rodzi się on z przynależności (koniecznie świadomej) do owej kultury oraz z chęci poznania kultury regionu i jej przeobrażania.

Moja region, czyli najbliższa okolica to Ziemia Radomska. Na niej zrodziły się takie słynne osoby jak Jan Kochanowski, i Mikołaj z Radomia, Witold Gombrowicz i Leszek Kołakowski, Jacek Malczewski i Józef Brandt. W radomskich lasach polowali na grubego zwierzaka Jagiellonowie. Tutaj także narodził się królewicz Kazimierz, sam Radom natomiast przez 2 lata spełniał funkcję administracyjnej stolicy Polski. To tu w międzywojennych latach, w restauracji Wierzbickiego (znanej w całym kraju) jadali posiłki najwięksi dostojnicy.

Okolice Radomia obfitują w bardzo liczne pamiątki, które są zabytkami po minionych latach. Warto poświęcić trochę czasu na poznanie walorów turystycznych tych obszarów oraz historii przodków, która wciąż jest kontynuowana przez Radomian.

Niemożliwe jest nie docenienie walorów turystycznych wszystkich regionów Polski. Ze względu na dzieje tych regionów, mają one dużo do zaoferowania mieszkańcom jak również turystom, którzy często są bardzo chętni do poznawania historii oraz zabytków z polskiej kultury. Mimo iż od początku istnienia państwa polskiego upłynęło wiele wieków, to część dziedzictwa materialnego i duchowego istnieje po dzisiejszy dzień. Czy w ogóle możliwe jest obojętnie przejście, niezauważenie tego, co Polskie, nasze, prawdziwe, bliskie? Dawne budowle, zamki, dzieła sztuki czy stroje są nie tylko przedmiotami. To przede wszystkim kulturowe dziedzictwo narodu, o które wszyscy ludzie muszą dbać.

Działania Unii Europejskiej w obrębie kultury skoncentrowane są głównie na stymulowaniu współpracy między krajami członkowskimi oraz jeśli jest to konieczne, także na wspieraniu oraz umacnianiu działań krajowych. Zgodnie z zasadą subsydiarności, która obowiązuje w całej Unii (polega na rozwiązywaniu problemów na szczeblu administracyjnym jak najniższym!) wspiera się jedynie działania, które mają charakter ogólno europejski i które przekraczają możliwości oraz kompetencje krajów członkowskich.

Kultura jest jednym z filarów integracji europejskiej. Sztuka, filozofia i nauka różnych narodów od zawsze wykraczały za wszelkie podziały geograficzne oraz polityczne, ponadto zawsze oddziaływały na siebie oraz wzajemnie wzbogacały, i w ten sposób tworzyły wspólny dorobek. Mogą się do niego odwoływać wszystkie kraje członkowskie Unii. Narody europejskie bowiem, pomimo ich różnorodności, mają wspólnie ukształtowaną przez wieki cywilizację. Cywilizacja ta wyróżnia Europę jako kontynent w całym Świecie. Polityka kulturalna w Europie zaczęła kształtować się w 1992 r., tuż po przyjęciu Traktatu z Maastricht. Artykuł 128 tegoż dokumentu wyraża przekonanie jego sygnatariuszy, iż bogactwem europejskiej kultury jest jej różnorodność, dlatego też należy ją chronić oraz rozwijać.

Polityka kulturalna prowadzona w Europie ma trzy główne cele:

- przyczynianie się do rozwoju kultur krajów członkowskich, poprzez respektowanie ich narodowej i regionalnej różnorodność oraz jednoczesne promowanie wspólnego dziedzictwa kulturowego;

- wspieranie współczesnej twórczości artystycznej i wymiana kulturalna;

- umacnianie współpracy kulturalnej pomiędzy krajami członkowskimi Unii Europejskiej oraz krajami trzecimi, a także między związanymi z kulturą organizacjami międzynarodowymi.

Wszystkie państwa członkowskie UE samodzielnie tworzą swoją politykę kulturalną oraz określają metody jej realizowania. Państwa członkowskie same także decydują o stopniu finansowania poszczególnych dziedzin powiązanych z kulturą z budżetu państwa.

Działania artystyczne i kulturalne są szansą zarówno dla miast jak i dla wiosek. Unia przywiązuje duża uwagę do rozwoju mniej uprzywilejowanych regionów. Przede wszystkim chodzi tu o rozwój społeczny i gospodarczy, a przecież kultura jest jednym z czynników rozwoju. Aktywni mieszkańcy wiosek, gminy wiejskie, czy organizacje pozarządowe lub przedsiębiorstwa, które działają na obszarach wiejskich mogą skorzystać ze wszystkich środków finansowych skierowanych i do ludzi mieszkających w miastach i do ludzi mieszkających na wsiach. Poza tym mogą dysponować funduszami przeznaczonymi wyłącznie na rozwijanie terenów wiejskich. Akcesja do Wspólnoty Europejskiej dała Polsce dostęp do funduszy strukturalnych wspomagających wieś, są nimi: Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji dla Rolnictwa, a także Instrument Finansowego Wsparcia Rybołówstwa. Na funduszach tych wzorowany był program przedakcesyjnej pomocy: SAPARD. Poza wsparciem rolnictwa stwarza on również możliwość uzyskania pomocy dla działań związanych z kulturą .

Kilka lat wstecz zdawało się, iż docelowym modelem dla integracji stanie się idea tzw. Europy regionów. W idei tej właśnie regiony stanowią podstawowy element struktury europejskiej. Obecnie trwa rywalizacja pomiędzy zwolennikami wizji federacyjnej oraz zwolennikami wizji konfederacyjnej. Póki co przewagę chyba mają zwolennicy idei Europy państw, czyli Europy ojczyzn narodowych. Czy jednak oznacza to, iż ranga regionów, regionalnych zbiorowości oraz regionalizmów, które je reprezentują miała w zintegrowanej Europie ulec dewaluacji? Odpowiedź na to pytanie jest przecząca, ponieważ nadal aktualna jest opinia dwóch polaków: Z. Chojnickiego oraz T. Czyż, iż w europejskiej perspektywie skutki regionalizmu głównie odnoszą się do stale wzrastającej roli regionalnej skali, w stosunku do państwowej (krajowej) w procesie różnicowania się oraz integrowania się społeczeństwa. Pomniejszenie się roli różnicującej państwa oraz jego granic w skutek integrowania się, znacznie wzmocniło role regionów w procesach kształtowania przestrzennej struktury Europy.

Euroregiony to obszary na których odbywa się współpraca trans-graniczna, która powstaje w wyniku zawarcia porozumień pomiędzy jednostkami samorządów terytorialnych leżących na określonym obszarze. Kwestie dotyczące funkcjonowania Euroregionów są dokładnie omówione w Europejskiej Konwencji Ramowej o Współpracy Transgranicznej powstałej w roku 1980 oraz w Europejskiej Karcie Regionów Granicznych i Transgranicznych powstałej w roku 1995. Współpraca euro- regionalna została uznana za bardzo ważny instrument w procesie tworzenia się nowych stosunków międzyregionalnych i międzypaństwowych. Ponadto określono kilka najważniejszych celów, które Euroregiony powinny spełniać:

- zmienianie charakteru granic oraz przezwyciężenie krępujących uregulowań odnoszących się do nieprzenikalności granic;

- wzmacnianie warunków społeczno-kulturalnych i gospodarczych;

- uczynienie z regionów zdecentralizowanych siły napędowej dla współpracy ponad-granicznej;

- ułatwianie realizowania europejskiej polityki dotyczącej zagospodarowania przestrzennego;

- usuwanie przeszkód oraz nierówności w sferze ekonomicznej i infrastrukturalnej;

- poszukiwanie sposobów rozwiązywania problemów, przejawów niedorozwoju oraz uciążliwości, które są charakterystyczne dla terenów peryferyjnych;

- próby formułowania zasad budowania podstaw dla wzajemnego zaufania oraz współpracy pomiędzy instytucjami europejskimi, a także ich efektywności.

Współdziałania regionów przygranicznych wynikają z potrzeby załagodzenia negatywnych konsekwencji istnienia granic oraz chęci zapobiegania marginalizacji terenów znacznie oddalonych od stolicy państwa. Powojenne powstawanie struktur współpracy trans granicznej, do których należą właśnie euroregiony, było wynikiem naturalnego dążenia lokalnych społeczności do nawiązywania nowych kontaktów, do wymiany dorobków kulturalnych pomiędzy sąsiadami, a także do minimalizowania różnic gospodarczych oraz do przełamywania istniejących, wzajemnych uprzedzeń i stereotypów.

Tradycja współpracy transgranicznej ma w Europie dość długą historię. Pierwszy, wciąż funkcjonujący Euroregion utworzony został na granicy holendersko- niemieckiej już w roku 1958. Przesłanki, które mają wpływ na tworzenie Euroregionów to głównie czynniki polityczne, historyczne, socjologiczne i gospodarcze. Powoduje to, iż Euroregiony pełnią ważna funkcję w procesie pogłębiania integracji europejskiej. W Europie Zachodniej, Południowej i Północnej sytuacja ta była widoczna najbardziej 60-tych i 70-tych latach XX wieku, obecnie sytuacja ta widoczna jest najbardziej w krajach Europy Środkowo-Wschodniej. Odzyskanie politycznej suwerenności, odradzanie się wolnego rynku, postępująca demokratyzacja państwa oraz budowanie społeczeństwa obywatelskiego połączone z rozwijaniem samorządności lokalnej oraz rozwojem regionalnej świadomości w krajach Europy Środkowo-Wschodniej, są najważniejszymi czynnikami w rozwijaniu współpracy w obrębie euroregionów.

W naszym kraju ciągle wzrasta zainteresowania taką właśnie formą współpracy. Obecnie w Polsce działa piętnaście 15 Euroregionów, są to: Euroregion Bałtyk, Euroregion Glacensis, Euroregion Bug, Euroregion Karpacki, Euroregion Niemen, Euroregion Neisse-Nisa-Nysa, Euroregion Pomerania, Euroregion Silesia, Euroregion Pradziad, Euroregion Śląsk Cieszyński, Euroregion Sprewa-Nysa-Bóbr, Euroregion Tatry, Euroregion Pro Europa Viadrina, Euroregion Dobrava oraz Euroregion Beskidy.

Najnowszym programem wspomagającym rozwój regionów polskich jest: "Polskie regiony w europejskiej przestrzeni kulturowej". Jego istota polega na dążeniu do zwiększania roli sektora dziedzictwa narodowego i kultury, jako czynnika rozwijającego państwo. Inspiracją dla Programu było motto Unii Europejskiej brzmiące: Jedność w różnorodności.

Wspomniany powyżej program zrodzony jest z potrzeby pozytywnego ukazania kultury jako gałęzi mającej znaczący potencjał, również ekonomiczny. Patronem Programu jest Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Nie można kwestionować rosnącego znaczenia regionalnych sił, mimo iż ciągle żywy jest problem wieloznaczności pojęcia regionu. Sformalizowana rzeczywistość struktur europejskich traktuje regiony bardziej jako statystyczne jednostki, aniżeli zasygnalizowane wcześniej kompleksowe rozumienie tych obszarów. Podziały w krajach członkowskich są najczęściej nieprzystające do siebie, co jednak nie powinno nikogo dziwić, gdyż należy pamiętać o różnicach w warunkach w których te regiony powstawały. Bardzo różna jest też siła tożsamości, które reprezentują członkowie różnych, regionalnych zbiorowości.

Dziedzictwo kulturowe w regionach ma bardzo duży wpływ na świadomość wszystkich Polaków, przez co również Europejczyków, ponieważ poprzez procesy regionalizacji odczuwa się coraz większą potrzebę integrowania się, poznawania dorobków wszystkich Europejskich sąsiadów. Najważniejsze jest jednak, abyśmy potrafili sławiąc odmienność innych, zachowywać własną kulturę i tożsamość.