Tybetańska odmiana buddyzmu określana jest też nazwą lamaizm. Odłam ten, najbardziej rozpowszechniony w Tybecie i Mongolii, jest kompilacją buddyzmu mahajany oraz indyjskiego systemu tantrycznego Źródła tybetańskie określają początek buddyzmu w ich kraju na połowę VII wieku n. e., kiedy to za sprawą króla Srong-btsan-sgam-po sprowadzono buddyzm do kraju. Dwa stulecia później do Tybetu przybyli buddyjscy mnisi- misjonarze, a wśród nich Padmasambhawa powszechnie czczony mędrzec, twórca najstarszego ośrodka buddyzmu tybetańskiego- klasztoru w Samye. Odłam buddyzmu jaki się tutaj wykształcił w znacznej mierze został oparty na religii bon czyli rdzennych wierzeniach ludów tybetańskich.

W XI stuleciu doszło do wykształcenia się kilku szkół buddyzmu w Tybecie. Były to: Ningmapa opierająca się na naukach Padmasambhawy; Sakyapa- opierająca się na mistyce i zarazem odrzucająca elementy wierzeń skupiające się na magii, jej twórcą był Atiśja; Kagyupa- szkoła powstała w wyniku działalności mnicha Marpy i jego ucznia Milarepy, w jej głównych założeniach leżało praktykowanie medytacji i ascezy.

Kilka wieków później, między XIV a XV wiekiem doszło do wielkiej reformy buddyzmu w Tybecie. Stało się to za sprawą mędrca Tsongkhapy twórcy tzw. szkoły Żółtych Czapek (Gelukpa), odłam ten wraz z upływem czasu odgrywał coraz poważniejszą rolę stając się w końcu oficjalną religią Tybetu.

Reformy których autorem był Tsongkhapa miały na celu zaszczepienie dyscypliny. Było to między innymi ustalenie obowiązującego rytuału religijnego, wprowadzenie celibatu dla mnichów, zakaz picia napojów alkoholowych. Prawdopodobnie w tym czasie narodziła się idea zgodnie z którą dusze zmarłych przewodników duchowych narodu (lamów) mogą inkarnować się ponownie w ciele nowo narodzonych dzieci (do tej pory byli to tylko chłopcy, współcześnie niektórzy twierdzą, że mogą to być także dziewczynki). Tulku czyli dziecko będące kolejną inkarnacją lamy wykazuje się pewnymi specjalnymi cechami, musi też przejść wiele złożonych badań zanim uczeni orzekną, że to właśnie ono jest wcieleniem świętego mędrca. Od tego momentu dziecko jest wychowywane w klasztorze, gdzie kształci się i uczy wykonywania swojej późniejszej funkcji.

Aby opowiedzieć o cechach charakterystycznych lamaizmu najpierw kilka słów na temat podstaw buddyzmu. Podstawą filozofii buddyjskiej jest założenie, że egzystencja człowieka w sposób nieodłączny związana jest z cierpieniem. Cierpienie to jest potęgowane przez nieustanny krąg reinkarnacji i ponownych wcieleń (jest to tzw. prawo karmy, według którego każdy uczynek, zwłaszcza ten wykonywany świadomie powoduje określony rezultat). Od wszechobecnego cierpienia można się jednak wyzwolić, istnieje sposób prowadzący do nirwany czyli stanu wyzwolenia z cyklu ponownych narodzin a więc i cierpienia. Droga ku wyzwoleni leży w gestii samego człowieka, ponieważ według słów Buddy "każdy jest swoim mistrzem".

Pierwszym krokiem wiodącym do nirwany jest uzyskanie świadomości cykliczności karmy i cykliczności całej egzystencji, której nieodłącznie towarzyszą cierpienie, kolejne uwarunkowania i problemy. Następny etap to przemiany na gruncie etyki, rygorystyczna moralność jest niezwykle ważna dla osiągnięcia celu, ponieważ tylko człowiek postępujący moralnie potrafi prawdziwie medytować i dzięki temu uzyskać wgląd w rzeczywistą naturę rzeczy. Opada wtedy zasłona niewłaściwego odbierania rzeczywistości oraz cierpienia powodowanego pragnieniem i niewiedzą i człowiek otwiera się na oświecenie.

Konkretne wskazówki mające prowadzić do uzyskania oświecenia podaje Szlachetna Ośmioraka Ścieżka. Obejmuje ona zalecenia moralne, sposoby postępowania i medytacji- właściwy pogląd, myślenie, mowę, postępowanie, życie, dążenie, rozważanie i skupienie.

Do tych podstawowych zasad buddyzm tybetański dodał własne- należy do nich np. bardzo bogaty rytuał religijny oraz duża liczba świętych bytów, duchów oraz demonów, które inaczej niż zwykle nie niosą zniszczenia a pełnią funkcję obrońców i opiekunów religii lamaistycznej. Bardzo popularny jest też kult oddawany lokalnym bóstwom przyrody np. duchom jezior czy gór. Te cechy lamaizmu zostały przejęte z wcześniejszej religii Tybetańczyków wspomnianej już przeze mnie bon, która zawiera w sobie prastare elementy wierzeń szamańskich.

Warto tez wspomnieć, że praktykowany przez większość buddystów wegetarianizm nie mógł rozwinąć się w Tybecie ze względu na uwarunkowania przyrodnicze.

Lamaizm opiera się na jednym z odłamów buddyzmu mahajany - mantrajanie, której specyficzna cechą jest sprawowanie kultów magicznych i wiara w sprawczą moc magii. Polega ona tutaj w większości na praktykowaniu specjalnych "zaklęć" zwanych mantrami- są to formuły zawierające treści mistyczne i magiczne. Mantrajana rozwinęła także kult bodhisattwów i siakti. Ten kierunek buddyzmu nazywany jest buddyzmem Diamentowej Drogi lub Wadżrajaną- wiele jego elementów obecnych jest właśnie w lamaizmie (na terenie Tybetu pojawił się już ok. VII wieku) oraz w buddyzmie chińskim i japońskim, gdzie tworzy szkoły zwane ezoterycznymi.

Jak już wspomniałam dla buddyzmu tybetańskiego bardzo znacząca jest obecność duchowych przywódców czyli lamów. Najważniejszy z nich to Dalajlama uważany za wcielenie samego bodhisattwy Avalokiteśvary czyli uosabiającego współczucie oraz Panczen- lama czyli z kolei wcielenie Buddy Amitabhy (Buddy Nieograniczonego Światła), do liczących się dostojników lamaizmu zalicza się także przywódca lamaistycznej wspólnoty w Mongolii, który nosi tytuł Bogdo-gegen.

W Tybecie znajduje się bodajże najsłynniejszy w ogóle zabytek buddyzmu- klasztor położony w stolicy kraju Lhasie, zbudowano go w XVII wieku i od początku właśnie w nim ustanowiono siedzibę Dalajlamy. Niestety obecny Dalajlama Tenzin Gjatso, czternasty z kolei nie przebywa w nim, ponieważ od 1959 roku znajduje się na emigracji z powodu sytuacji politycznej w okupowanym przez Chiny Tybecie, mimo tego pozostaje duchowym przywódca narodu tybetańskiego i autorytetem dla ludzi na całym świecie.

Dla buddyzmu tybetańskiego charakterystyczne jest także praktykowanie systemu rozwoju osobistego zwanego tantrą. Filozofia ta znana także w hinduizmie, opiera się na praktykach i tekstach ezoterycznych. które zakładają dążenie do zjednoczenia z energią kosmiczną. Tantra to ścieżka rozwoju przeznaczona tylko dla wybranych- rozpoczyna się wtajemniczeniem i musi być praktykowana pod przewodnictwem doświadczonego nauczyciela. Ćwiczenia tantryczne opierają się na różnego rodzaju wizualizacjach (podczas których adept wyobraża sobie np. samego sienie jako bóstwo), układaniu mandali czyli kolistych diagramów symbolizujących niebo, nieskończoność i świętość, czy też recytowaniu mantr jak np. prawdopodobnie najsłynniejsza mantra na świecie brzmiąca: "Om mani padme hum" (co mniej więcej oznacza: "Bądź pozdrowiony klejnocie w kwiecie lotosu").

Lamaizm jest religią istniejącą także poza Tybetem- od XVII wieku obecny jest w kilku regionach Chin, a także (w wersji tantryczno- mantrajanistycznej) obecny jest w Mongolii, Bhutanie, Nepalu i indyjskim Kaszmirze. Elementy wierzeń lamaistycznych są także obecne wśród plemion syberyjskich- Buriatów i Kałmuków. Przyczyną tak szerokiej akceptacji lamaizmu jest między innymi fakt, że religia ta nie wyklucza obecności lokalnego panteonu bogów i miejscowe wierzenia godzi z doktryną buddyjską.

Najbardziej chyba charakterystyczną cechą lamaizmu jest obrządek - pełen szczegółowych przepisów, z elementami recytacji i śpiewu. Warto też wspomnieć o przedmiocie zwanym młynkiem modlitewnym (Mani) na którym wypisane są mantry i inne święte znaki, obracanie nim według wierzeń Tybetańczyków daje efekt podobny do głośnego recytowania modlitw.