Buddyzm wywodzi się z hinduizmu i właściwie jest jego się szkołą reformatorską. Kwestionuje wartość dotychczasowej tradycji i proponuje własną drogę wyzwolenia człowieka z kręgu kolejnych wcieleń.
Istotą buddyzmu są "cztery szlachetne prawdy" - pozwalają one człowiekowi rozumieć całą rzeczywistość świata. Świata, który jest napiętnowany cierpieniem. "Cztery szlachetne prawdy" pokazują człowiekowi taki sposób życia, który pozwala się wyrwać ze świata.
Założycielem buddyzmu jest Siddharta Gautama,. Był on synem króla niewielkiego państewka na granicy indyjsko - nepalskiej. Pochodził z rodu Śakja i żył w latach ok. 560 - 483 przed Chrystusem. Przez 29 lat żył na dworze swego ojca, ożenił się ze swą kuzynką, która urodziła mu syna.
Pewnego dnia wybrał się na spacer poza teren swojego pałacu. Podczas spaceru spotkał starca, potem chorego, następnie zmarłego i ascetę. Spotkania te okazały się dla niego szokiem. Było to dla niego "oświecenie", czy też "przebudzenie". Doszedł do wniosku, iż wszystko czego człowiek doświadcza jest cierpieniem.
Podjął decyzję o opuszczeniu domu, porzuceniu godności i bogactwa. Rozpoczął wędrowne życie pustelnicze, aby szukać wyzwolenia. Stał się "przebudzonym", czyli Buddą. Pewnego dnia, medytując pod drzewem figowym doznał trzech wizji i zobaczył wszystkie etapy swoich poprzednich istnień. W pierwszej zrozumiał, że życie to nie kończąca się seria narodzin i śmierci.
Druga wizja dotyczyła świata. W zależności od popełnionych czynów następuje u człowieka wznoszenie bądź upadek - jest to związane z teorią reinkarnacji zaczerpniętą z hinduizmu. Trzecia wizja obejmowała przyczyny cierpienia i sposoby uwalniania się od niego. Budda poznał "cztery szlachetne prawdy o cierpieniu", które stały się tematem słynnego "kazania z Benares".
"Cztery szlachetne prawdy o cierpieniu" to:
- Prawda o istnieniu cierpienia: wszelkie istnienie ze względu na swoją niestałość jest cierpieniem.
- Prawda o powstawaniu cierpienia: wszelkie pragnienie, także istnienia lub nieistnienia, jest źródłem cierpienia
- Prawda o usunięciu cierpienia: do usunięcia cierpienia dochodzi się poprzez stłumienie wszelkich pożądań i pragnień życia.
- Prawda o drodze prowadzącej do usunięcia cierpienia: usunięcie cierpienia jest możliwe na drodze tzw. "ośmiorakiej ścieżki", na którą składają się słuszna wiara, słuszne postępowanie, słuszna mowa, słuszny czyn, słuszny zawód, słuszne dążenie, słuszne skupienie, słuszna medytacja.
Dzięki zrozumieniu tych prawd Budda wszedł w stan błogiego spokoju, czyli "nirwany".
Budda nie jest raczej założycielem nowej religii, bardziej jest reformatorem braminizmu. W buddyzmie nie ma bogów, składania ofiar, a więc nie ma potrzeby istnienia kapłanów. Ukazał drogę człowieka do doskonalenia się i wyzwolenia, którą człowiek może sam pokonać.
Budda nie wyznaczył swojego następcy, toteż po jego śmierci doszło do wielu rozłamów, w wyniku których powstałe liczne szkoły.
Najważniejsze z nich są:
- Theravada (Hinajana) , czyli tzw. "mały wóz" - uznawana za pierwotną i najbardziej ortodoksyjną formę buddyzmu. Oznacza tzw. drogę mniejszą, ekskluzywną. Rozwijała się głównie w ośrodkach życia monastycznego, gdyż tylko tam istniały najdogodniejsze warunki do spełnienia podstawowego wymogu tej szkoły tzn. samotnego życia w izolacji od świata, według ścisłych norm życia zakonnego i osobistej troski o swoje wyzwolenie, czyli nirwanę
- Mahajana, tzw. "wielki wóz". Droga ta jest łatwiejsza. Dostępna każdemu. Daje możliwość wyzwolenia dzięki pomocy drugiego człowieka. Człowiek, który rezygnuje czasowo z własnego szczęścia nirwany, by nieść pomoc innym, nosi nazwę "bodhi-sattwy", czyli "pośrednika", "mistrza". Charakterystyczną cechą tego kierunku jest również mistyczne nastawienie do całej rzeczywistości i odrzucenie wyraźnego podziału między tym, co transcendentne, a tym, co ziemskie.
- Tantryzm -to szkoła zmierzającą do połączenia surowych zasad hinajany z mahajaną. Środkami prowadzącymi do wyzwolenia są: recytacje formuł magicznych, techniki ćwiczeń metapsychicznych i magia.
- Zen - szkoła powstała i rozwinęła się w Chinach. Obejmuje specyficzną praktykę medytacji, na której części składają są: silna wiara, uczucie silnego wątpienia, stan intensywnego zapytywania samego siebie, determinacja dążąca do rozwiania wątpliwości
