Zjawisko sekty

Kultura europejska w dużej mierze jest oparta na wartościach wywodzących się z chrześcijaństwa. Wartości chrześcijańskie czy też sama religia chrześcijańska przez długie wieki kształtowały mentalność Europejczyków.

Jednakże w ostatnim czasie nastąpiło zjawisko które można określić jako demokratyzacja religii- każdy człowiek sam wybiera w co chce wierzyć. Dodatkowo religia uległa przesunięciu ze sfery publicznej w sferę prywatną - w europejskim kręgu kulturowym to jakie wyznanie ktoś przyjmuje jest jego osobistą sprawą.

Tak więc w sferze religijnej powstał klimat sprzyjający poszukiwaniom na własną rękę.

Wiele osób w obecnym czasie poszukuje swojej drogi duchowej w różnych ruchach religijnych czy systemach filozoficznych wywodzących się z dalekiego wschodu. Szczególnie duży wzrost zainteresowania religiami wschodniego kręgu kulturowego nastąpił w latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych XX wieku. Sprzyjała temu zarówno wspomniana wcześniej demokratyzacja religii jak również rozczarowanie tradycyjnymi wartościami wyznawanymi przez kulturę Zachodu (opartymi na chrześcijaństwie). Można powiedzieć, że wartości chrześcijańskie uległy w pewnym stopniu dewaluacji po takich doświadczeniach świata zachodu jak II wojna światowa czy holocaust.

Z drugiej strony odejście od tradycyjnych wartości nie oznacza, że człowiek przestał odczuwać potrzeby duchowe. Zaczął szukać ich zaspokojenia w innych religiach, ruchach religijnych czy duchowych.

Pustka duchowa człowieka, jego tendencja do poszukiwania głębszego sensu stworzyły szerokie pole dla działania sekt. Szczególną popularnością cieszą się te sekty które oferują w swoich programach treningi czy różnego rodzaju terapie mające na celu nauczenie głębokiego i prawdziwego życia, nauczenie przeżywania i poznawania istoty bycia. Ogólnym przesłaniem sekt jest zazwyczaj nawoływanie do zerwania z dotychczasowym życiem, doznanie odnowy czy przemiany duchowej zgodnej z założeniami kultu i dziejącej się zazwyczaj pod wpływem guru (przywódcy sekty).

Generalnie sektę określa się jako pewnego rodzaju społeczność (czy też grupę społeczną) która żyje w izolacji od reszty społeczeństwa, posiada własną hierarchię wyznawanych wartości - wartości te z reguły są realizowane poprzez podporządkowanie się przywódcy. Często jako cechę charakterystyczną sekt o charakterze religijnym wymienia się to, że jej przedstawiciele głoszą zasadę, że zbawienie może nastąpić tylko poprzez przynależność do grupy - kto odejdzie od grupy dozna potępienia. Członkowie sekty poddawani są indoktrynacji która prowadzi do zniewolenia. . Przywódcy sekt stosują różnego rodzaju psychomanipulacje które mają na celu zdobycie nowych członków i utrzymanie ich przy sekcie co następuje poprzez rozluźnienie więzi z dotychczasową grupą społeczną (rodziną, przyjaciółmi) oraz wyuczenie określonych pożądanych przez sektę reakcji : sposobu myślenia, patrzenia na świat.

Na początku nowi członkowie sekt są bombardowani miłością - okazuje im się akceptacje, podziw i wszelkie pozytywne emocje. Pokazuje się jak bardzo ważni są dla grupy. Stosowanie takiej techniki ma związać jednostkę z sektą i utrudnić jej odejście. Stosuje się również "pranie mózgu" - cały system wartości i poglądów jednostki zostaje przeinterpretowany. Często również zmusza się ludzi do ciężkiej pracy - przez kilkanaście godzin dziennie sprzedają oni różnego rodzaju drobiazgi z których dochody oficjalnie mają być przeznaczone na jakieś istotne społecznie cele. Ciężka praca w połączeniu z małą ilością snu i jedzenia dosyć mocno wyczerpuje organizm - ludzie nie mają już ani siły ani ochoty zastanawiać się nad dokonanym wyborem.

Sekty są niewątpliwie zjawiskiem groźnym - zniewalają one i wykorzystują ludzi. Członkowie sekt zrywają ze swoimi rodzinami - zaczynają żyć sektą i dla sekty. Jednostka zostaje całkowicie przez sektę zdominowana - traci swoją indywidualność i niezależność. Różnego rodzaju psychotechniki pozwalają przywódcom sekty stopniowo podporządkować sobie jednostkę. Przewodnik duchowy zaczyna kierować życiem członka sekty - wyznacza mu cele i sposób w jaki będzie żył. Cele te najczęściej są związane ze zdobywaniem środków finansowych dla przywódcy sekty. Przykładem takich praktyk mogą być sekta Moona oraz sekta Rajneesha których przywódcy dorobili się niebotycznych fortun wykorzystując pracę i środki finansowe swoich wyznawców.

Dodać tutaj należy , ze członkowie sekt nie czują się wykorzystywani przez swoich przywódców. Każde działanie jest tam odpowiednio umotywowane - np. wciąganie nowych osób jest po prostu przyczynianiem się do zbawienia większej liczby ludzi czy daniem innym szansy aby również dostąpili prawdy.

Ciekawym faktem jest to, że sam źródłosłów słowa sekta bardzo trafnie oddaje istotę sekt współczesnych. W pierwszym znaczeniu słowo sequi (od którego pochodzi słowo sekta) oznacza pójście za kimś ale oznacza także odcięcie się od kogoś.

Nowy wyznawca sekty podąża za prawdą głoszoną przez guru, podąża za przywódcą. Guru naucza w jaki sposób należy żyć aby zostać oświeconym i zbawionym. Sekta stanowi grupę wybranych, elitę która w chwili ostatecznej w chwili nadejścia zagłady przetrwa. Sekta rysuje ostrą granicę między wybranymi a tymi którzy zostaną potępieni - dokonuje polaryzacji społeczeństwa. Inni (ci spoza sekty) są jej wrogami i przeszkadzają w osiągnięciu zbawienia. Tak więc po takim zarysowaniu relacji z zewnętrznym światem społecznym powrót do tego świata jest niezwykle trudny.

Przywódcy grupy to najczęściej osoby niezwykle charyzmatyczne, silne - łatwo znajdują sobie posłuch wśród innych i łatwo wpływają na ich zachowanie.

Opisane wcześniej zmęczenie organizmu spowodowane ograniczaniem snu, ubogą dietą a także nieustanne monotonne modły czy też długotrwała praca wywołują stany zbliżone do transu. Może to dawać wrażenie osiągania mistycznych przeżyć czy obcowania z czymś niezwykłym.

Podczas werbowania nowych uczestników nie udziela się im z reguły informacji o ruchu - podaje się tylko same ogólne rzeczy. Podaje się takie informacje które skłonią osobę do przyjścia na spotkanie. To pierwsze spotkanie jest najważniejsze, stanowi ono tzw. przeżycie kluczowe - tutaj następuje wspomniane wcześniej bombardowanie miłością. Człowiek ma wrażenie ze znalazł swoje miejsce na świecie, że znalazł ludzi którzy go rozumieją i wyznają podobne wartości. Pojawia się atmosfera bezpieczeństwa i zaufania.

Szczególnie podatna na takie oddziaływania jest młodzież - poszukuje ona z reguły swego miejsca w świecie, rozważa egzystencjalne dylematy. Często młodym ludziom towarzyszy poczucie osamotnienia. . Sekty ze swoją strategią działania mogą sprawić wrażenie, że są w stanie odpowiedzieć na pytania i rozterki młodego człowieka.

Sekty bardzo często umieszczają informacje o różnych organizowanych przez siebie spotkaniach w okolicach szkół czy uczelni oraz przy placówkach opiekuńczych. Plakaty takie z reguły zawierają informacje o spotkaniach mających na celu rozwój osobowości czy poszerzenie świadomości, zmianę dotychczasowego trybu życia czy też o spotkaniach poświęconych profilaktyce różnych chorób jak chociażby AIDS.

Docieranie do nowych wyznawców odbywa się także poprzez propagowanie medycyny naturalnej, alternatywnych form leczenia. Na spotkaniach takich mówi się nie tylko o rozwoju osobowości ale także podkreśla się znaczenie ruchu dla rozwoju duchowego - dla pogłębiania życia duchowego.

Częstą praktyką jest poddawanie potencjalnych członków sekty wcześniejszej obserwacji - zorientowanie się w jakiej są oni sytuacji życiowej. Wiedza taka pozwala na opracowanie odpowiednich środków manipulacji.

Poczucie bycia wśród swoich - jakie wytwarzane jest na spotkaniach sprzyja chęci pozostania w grupie. Człowiek stopniowo zaczyna się od grupy uzależniać- zaczyna przyjmować normy panujące w sekcie, z czasem uznaje te zasady za swoje i włącza do systemu wartości. Relacje społeczne z czasem ograniczają się do relacji z wyznawcami kultu - krąg relacji zewnętrznych coraz bardziej się kurczy, w końcu dochodzi do sytuacji, że człowiek definitywnie zrywa kontakty z osobami spoza sekty. Sekta daje poczucie, że dzięki przynależności do niej człowiek rozwiąże swoje kłopoty osobowościowe czy materialne. Wspólne mieszkanie w komunach daje poczucie bezpieczeństwa - nadużycia i wyzysk są maskowane przez różnorodne ideologiczne slogany.

Proces przekształcania życia według nowych wzorców połączony z całkowitym odrzuceniem wzorców poprzednich stopniowo wypacza psychikę człowieka, jednakże adeptowi nowej "wiary" wydaje się, że proces ten jest jedyną możliwą drogą zyskania oświecenia czy też zbawienia.

Przywódca duchowy , który rości sobie prawo do tego aby wskazywać swoim wyznawcom sposoby postępowania we wszystkich dziedzinach życia, zaczyna wyznaczać to jak człowiek ma się zachowywać , co ma myśleć, w jaki sposób ma układać relacje z innymi.

W historii sekt znamy takie przypadki gdzie guru nakłaniał lub tez zmuszał swoich wyznawców do popełnienia masowych samobójstw. Przytoczyć tu można chociażby przypadek sekty Jamesa Jona w Gujanie.

Szczególnie narażone na oddziaływanie sekt są dzieci i młodzież. Burzliwy okres dorastania, częste konflikty z rodzicami oraz brak wiedzy o sektach powodują że stają się one dosyć łatwym celem dla sekt.

Dodatkowo działalności sekt sprzyja brak atrakcyjnych ofert spędzania wolnego czasu, nieumiejętność zorganizowania sobie zajęć - podany w atrakcyjnej formie program sekt może z łatwością przyciągnąć ludzi.

Szczególnie podatne na oddziaływanie sekt są osoby poszukujące odpowiedzi na pytanie o sens życia, osoby zagubione, samotne, które nie potrafią się odnaleźć w zastanej rzeczywistości społeczno -kulturowej.

Sekty powinny stać się celem programów "profilaktycznych" - kampani uświadamiających istnienie zagrożenia, jego istoty i sposobów działania w przypadku gdy ktoś z bliskich przyłączy się do sekty. Zajęcia takie powinny być prowadzone w różnego rodzaju placówkach oświatowych.

Jak wynika z badań nad sektami, głównym problemem społecznym jest niska świadomość społeczna o istocie zjawiska a także o poszczególnych ruchach z kręgu sekt.

Brakuje również informacji o tym gdzie można uzyskać pomoc w wyciągnięciu dziecka (czy innej bliskiej osoby) z sekty, brakuje w ogóle wyspecjalizowanej kadry która zajmowałaby się pomocą w odciąganiu ludzi od sekt a także pomocą w poradzeniu sobie ze skutkami bycia w sekcie. Wychodzenie z sekty to nie tylko proces fizycznego jej opuszczenia - to także odbudowanie na nowo poczucia swojej tożsamości i ponowna integracja ze społeczeństwem. Dla wsparcia ponownej integracji przydałaby się pomoc prawna i socjalna. Wzorce dla organizowania takiej pomocy można czerpać z krajów w których rozwój ruchów sekciarskich nastąpił dużo wcześniej - z krajów które mają duże doświadczenie w radzeniu sobie z tą problematyką (takich jak USA czy Anglia).

Jednym z istotnych punktów w walce ze skutkami działalności sekt może być międzynarodowa współpraca dotycząca poszukiwania osób zaginionych.

Do sekty bardzo łatwo jest się dostać - natomiast droga w drugą stronę jest niezwykle trudna. Chodzi tutaj nie tylko o proces pewnego uzależnienia się od grupy i brak więzi na zewnątrz (więzi które w wyniku oddziaływań sekty zostały zerwane). Członkowie sekty którzy chcą odejść niejednokrotnie spotykają się z zastraszaniem i groźbami.

Różnorakie sekty powstają na różnej podstawie ideologicznej. Niektóre z nich wyrastają z opozycji wobec chrześcijańskiej interpretacji Pisma Świętego, inne są związane z ruchem popkulturowym New Age. Wśród tych ostatnich często spotykamy sekty nawiązujące do myśli Dalekiego Wschodu i promujące ideologie z tamtego kręgu kulturowego. Oczywiście sama ideologia Dalekiego Wschodu nie jest niczym groźnym (jest równorzędna wobec innych tradycji kulturowych)- groźny jest sposób w jaki różnego rodzaju sekty się nią posługują.

Pośród sekt można również spotkać ruchy odwołujące się do kultów pogańskich czy też propagujące powrót do pierwotnych religii.

Czynnikami które sprzyjają rozwojowi sekt (pozyskiwaniu przez nich nowych członków) jest kryzys w jakim w obecnym czasie znajduje się rodzina, konsumpcyjny styl życia, zagubienie i ubożenie znacznej części społeczności.

Istotne jest aby w powrocie osoby z sekty do społeczeństwa poddać oddziaływaniom terapeutycznym całą rodzinę tak żeby jednostka uzyskała silne oparcie społeczne, aby rodzina zaczęła spełniać swe podstawowe funkcje.

Szczególnie trudnym zagadnieniem w przypadku sekt jest terapia osób które urodziły się i wychowały w sekcie - dla których sekta jest niejako naturalnym środowiskiem. Właściwie wpływ sekty kształtował rozwój takich osób - ich tożsamości, światopoglądu. W przypadku takich osób psychoterapia będzie miała niezwykle złożony charakter - będzie obejmowała także socjalizację - nauczenie takiej osoby życia w normalnym środowisku społecznym.

Omawiajac zagadnienie sekt należy podkreślić że to, w jakim stopniu dana osoba będzie pokrzywdzona przez sektę zależy czasami od stopnia jaki zajmowała w hierarchii społecznej sekty. Najbardziej poszkodowane z reguły są osoby które zajmowały najniższy szczebel hierarchii - osoby które mają najmniej przywilejów a najwięcej obowiązków. Jest to najliczniejsza grupa w sektach - grupa niezwykle zaangażowana bowiem wierzy ona w doktrynę głoszoną przez sektę. Osoby z najwyższego szczebla to osoby w największym stopniu wtajemniczone w mechanizmy działania sekty - sterujące jej życiem i czerpiące z tego zyski, one rzadko bywają ofiarami częściej są sprawcami nadużyć.

Sekty posługują się różnego rodzaju technikami manipulacyjnymi. W przypadku każdej techniki da się wyróżnić cztery obszary które są poddawane manipulacji : zachowanie, myśli, uczucia, informacje.

Manipulacja przebiega powoli, etapami . Na początku dochodzi do tzw. rozmrażania - podważenia dotychczasowych przekonań dotyczących samego siebie i świata, manipulator wprowadza element zwątpienia.. Kolejnym etapem jest tzw. rewaloryzowanie - wytwarza się wówczas taki model zachowania, czy sposobu myślenia który jest pożądany z punktu widzenia sekty. Osobie niejako zostaje "podana" nowa tożsamość. Ostatnim etapem jest utrwalenie tej nowej tożsamości - czyli tzw. zamrażanie. Czyli proces manipulacji odbywa się poprzez rozbicie starej osobowości i stworzenie nowej.

Teraz przedstawię kilka ruchów o charakterze sekty.

Powszechnie znaną sektą jest sekta Świadków Jehowy. Wywodzi się ona z sekty Badaczy Pisma Świętego założonej przez Charlesa Taze Russema. Sekta ta powstała pod koniec XIX wieku i od tego czasu uległa licznym podziałom na kolejne odłamy. Członków tej sekty spotykamy właściwie na całym świecie. Wyznawcy tej sekty prowadzą intensywną akcję misyjną - ich program może wydawać się atrakcyjny ze względu na głoszone zasady życia - sprzeciwianie się nałogom. Szokującym może wydawać się fakt obowiązującego w sekcie zakazu transfuzji krwi - nawet wówczas gdy zagrożone jest życie. Osoba która zakaz taki złamała zostaje wykluczona ze zboru gdyż staje się nieczysta.

Innym powszechnie znanym ruchem jest Międzynarodowe Towarzystwo Świadomości Kryszny (powszechnie znane jako ruch Hare Kryszna). Powstało ono w latach 60 w Stanach Zjednoczonych (jego założycielem był Bhaktivedanta Swami Prabhupaba) i uległo popularyzacji na fali ruchu hipisowskiego. Wspólnota oparta jest na podziale kastowym, wyznawcy przynależą do poszczególnych grup - każda z kast spełnia powierzone jej zadania dla dobra sekty. Kobiety w sekcie tej są uznawane za istoty niższego gatunku i całkowicie są uzależnione od mężczyzn. Wyznawcy tego ruchu są wegetarianami, nie mogą oni również korzystać z żadnych używek łącznie z kawą i herbatą. Zakazany jest również udział w różnego rodzaju rozrywkach - gdyż przeszkadza to w rozwoju duchowym. Celem seksu jest prokreacja - to kiedy akt będzie miał miejsce określa guru, poprzedzony on jest okresem medytacji. Dzień wyznawców tego ruchu składa się z głównie z pracy i kilkugodzinnych medytacji.

Obecnie bardzo popularna sektą jest Kościół Nauki o Wiedzy, zwany inaczej kościołem scjentologicznym. Ruch ten stał się głośny głównie dlatego że przynależy do niego wiele sławnych osób zarówno ze świata biznesu jak i rozrywki (np. Tom Cruse, Nicol Kidman, Olivier Stone).

Nowych członków sekty rekrutuje się poprzez pewnego rodzaju rozmowę rekrutacyjną oraz wypełnianie ankiety. Jeśli kandydat przejdzie pozytywnie ten etap zaczyna uczestniczyć w kursach poznawania siebie.

Jedną z praktyk tego ruchu jest spowiedź która odbywa się z równoczesnym stosowaniem wykrywacza kłamstwa.

Sekta ta powstała w latach 50 dwudziestego wieku, jej założyciel Laffayete Ronald Hubbard uważał że droga do wolności i szczęścia wiedzie poprzez pracę, dyscyplinę i posłuszeństwo.

Równie często opisywaną w ostatnich czasach sektą jest Kościól Zjednoczeniowy - czyli tzw. sekta moona. Jej założyciel San Myung Moon . Członkowie tej sekty zajmują się głównie pracą na rzecz ruchu. Sekta ta jest sektą niezwykle niebezpieczną - na zachodzie opisane są przypadki stosowania przez nią wszystkich omawianych metod manipulacji w celu pozyskania zwolenników. W Stanach Zjednoczonych pojawiły się również informacje o zaangażowaniu przywódców tego ruchu w nielegalne przedsięwzięcia. Sekta ta działa również w Polsce - adeptów szuka głównie poprzez takie organizacje jak Federacja Kobiet na Rzecz Pokoju Światowego czy Akademickie Stowarzyszenie Urzeczywistniania Wartości Uniwersalnych. Sekta ta szuka adeptów głównie pośród ludzi wykształconych - tacy ludzie bowiem mają wpływy a także mogą zapewnić sekcie wyższe dochody.

Dosyć znaną sektą aczkolwiek mającą raczej zasięg tylko lokalny jest Kościół Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich (potocznie znany jako mormoni). Według wyznawców tego ruchu po zmartwychwstaniu Chrystus przeniósł się do Stanów Zjednoczonych wraz z trzema żonami - Marią Magdaleną, Martą i Marią. Tym samym przekazał swoim wiernym poligamiczny wzorzec rodziny. Mormoni kultywują wielożeństwo. Pozycja kobiet w tym ruchu jest niska - są one podporządkowane mężczyźnie, ich zadaniem jest rodzenie dzieci i posłuszeństwo. W USA mormoni stanowią dosyć silną grupę polityczną i gospodarczą - słyną także z pracowitości i przedsiębiorczości.

Również powszechnie znaną sektą, spopularyzowaną przez podkulturę jest sekta satanistyczna. W 1966 roku Anton Szandor La Vey założył kościół szatana, napisał również biblię satanistyczną. O ile na zachodzie ruch ten stanowi sektę o tyle w Polsce jest raczej ruchem o charakterze subkulturowym. Ruch ten pozostaje w opozycji wobec chrześcijaństwa .W myśl idei tego ruchu człowiek odchodzi od boga by sam dla siebie stał się bogiem. Głównym rytuałem satanistów są tzw. czarne msze które stanowią jakby parodie, czy zbezczeszczenie mszy chrześcijańskiej. W Polsce ruch ten zaistniał na fali muzyki black metalowej . Teksty utworów muzycznych z tego gatunku często odwołują się do motywów szatana czy zła. O satanistach najczęściej mówi się w Polsce po incydentach związanych z bezczeszczeniem cmentarzy czy kapliczek.

Oczywiście sekty to nie tylko ruchy oparte na religii czy duchowości - swoistego rodzaju sektami są również grupy które działają na podobnych zasadach jak sekty religijne jednak ich celem jest rozwój ekonomiczny. Sekty te w pozyskiwaniu nowych członków nie odwołują się do kwestii duchowych ale wskazują jakie możliwości rozwoju kariery czy zdobycia środków materialnych daje przynależność do danej grupy. Najbardziej znaną firmą z kręgu "sekt ekonomicznych" jest Amway. Firma ta w swojej działalności odwołuje się do potrzeby przynależności grupowej i możliwości odniesienia dużego sukcesu. Osoby współpracujące z tą firmą uczy się jak wykorzystywać psychomanipulację aby pozyskać nowych członków którzy będą się również poświęcać dla dobra grupy - czyli firmy.

Bibliografia:

"Wybrane problemy patologii społecznej i resocjalizacji"

Adam Stankowski

Natalia Stankowska