Rozwój człowieka, wedle psychologii, to seria etapów, przez które przechodzi jednostka, aby osiągnąć pełnię rozkwit. U człowieka rozwój jako taki nie sprowadza się jedynie do wzrostu, ale także do pojawianie się nowych form funkcjonowania - zazwyczaj warunkowanych fizjologicznie. Zmiany zachodzące podczas tego procesu z reguły mają określony kierunek - od braku do coraz lepszej regulacji stosunków społecznych z otoczeniem. Każda jednostka charakteryzuje się właściwym sobie rytmem rozwoju - występują tu okresy wzmożonego rozwoju lub przyrostu danej strefy funkcjonowania a niekiedy także przerwy lub nawet regres do poprzednich faz.

Rozwój jednostki dotyczy tak fizycznej, jak i psychicznej sfery, i co ważne - tempo wzrostu obu sfer nie zawsze się pokrywa. Ponadto szybkość zmian czy też jego rytmy, a także akceleracja (czyli wzmożenie tempa rozwoju charakterystyczne dla nowych pokoleń) zmieniają się wraz z otaczającym nas światem oraz w zależności od jednostki - każdy człowiek bowiem charakteryzuje się indywidualnym i właściwym sobie rytmem rozwoju.

Istnieje kilka podstawowych kierunków rozwoju. Przede wszystkim pod wpływem warunków fizjologicznych pojawiają się nowe formy funkcjonowanie - np. niemowlę kieruje się wyłącznie zasadą przyjemności a dorosły człowiek już wymogami rzeczywistości. Wraz z wiekiem postępuje także coraz większe zróżnicowanie reakcji oraz coraz większe uniezależnienie od uwarunkowań zewnętrznych. Jedno z niezmiennych praw rozwojowym mówi o osi "głowa-stopy" charakteryzującym rozwój układu nerwowego.

Psychologowie rozróżniają cztery rodzaje zmian rozwojowych. Są to:

  • Nabywanie nowych cech (np. rozwój nowych potrzeb w sferze psychicznej czy też zmiana uzębienia w ramach zmian fizycznych),
  • Zanikanie pewnych właściwości (np. zanik gaworzenia czy raczkowania na rzecz rozwoju mowy oraz chodzenia),
  • Zmiany wielkości pewnych cech - z reguły mają one charakter ilościowy (wzrastanie fizyczne),
  • Zmiany proporcji ciała oraz psychiki (np. zmiany ilościowe i jakościowe tak psychiki jak i cech fizycznych).

Na rozwój jednostki, oprócz oczywistych czynników biologicznych, które w przeważającej mierze sprowadzają się do wyposażenia genetycznego, jakim dysponuje człowiek liczy się także własna aktywność człowieka, która zasadniczo nieraz modyfikuje psychikę a co za tym idzie iśrodowisko jako takie (kwestie społeczne, kulturowe, geograficzne oraz ekonomiczne). Czwartym czynnikiem jest niewątpliwie wychowanie, które ma na celu planowe i zamierzone przekształcenie osobowości człowieka w kierunku przystosowanych społecznie kanonów.

Najlepsze warunki dla prawidłowego, a co za tym idzie, harmonijnego rozwoju człowieka to prawidłowa higiena, ciepły klimat rodzinny oraz serdeczna opieka.

W ramach rozwoju człowieka wyróżniamy kilka etapów, z czego każdy z nich charakteryzuje się typowymi dla siebie właściwościami i cechami. Poszczególne etapy wyróżniona na podstawie zmian aktywności człowieka oraz zmian w jego świadomości. I tak w ciągu życia jednostki wyróżniamy:

  • okres prenatalny (poczęcie - narodziny),
  • okres niemowlęcy (0-12 miesięcy),
  • wiek poniemowlęcy (1-3 r.ż.),
  • wiek przedszkolny (3-7 r.ż.),
  • młodszy wiek szkolny (7 - 11-12 r.ż),
  • wiek dorastania (12-13 do 17-18 r.ż),
  • wiek dojrzały (18-65 r.ż),
  • wiek starszy (od 65 lat).

WIEK

okres prenatalny

okres niemowlęcy

wiek poniemowlęcy

§ wiek przedszkolny

młodszy wiek szkolny

dorastanie

wiek dojrzały i starszy

PRZEDZIAŁ CZASOWY

poczęcie - narodziny

pierwsze 12 miesięcy

1 - 3 r.ż

3 - 7 r. ż.

7 r.ż. - 11/12 r.ż.

12/13 r.ż - 17/18 r.ż.

18 - 65 r.ż oraz powyżej 65 lat

CHARAKTERYSTYKA CZASU

1. Zapłodnienie (przekazanie genów, ciąża pojedyncza/mnoga, kolejność urodzenia w rodzinie).

2. Rozwój psychiczny (6 tydz.: spontaniczne ruchy nie stymulowane żadnym bodźcem (zalążek własnej aktywności), 12 tydz.: praca mięśni niezbędnych do oddychania, ssania i wydawania dźwięków, 6 m-c: pierwsze oznaki zadowolenia i niezadowolenia, rozróżnialne stany snu i czuwania); wysoka aktywność w łonie może skutkować nadpobudliwością psychoruchową po urodzeniu).

3. Rozwój zmysłów (7 tydz.: wrażliwość na dotyk, 4 m-c: odruchy błędnikowe, 14 tydz.: zmysł smaku, 26 tydz: reakcja na światło, 4-5 m-c: rozpoznawanie bodźców słuchowych, w tym głosu matki).

4. Poród (szok spowodowany zmianą środowiska, możliwość uszkodzeń okołoporodowych -> porody naturalne).

3.Rozwój polega przede wszystkim na przystosowaniu do samodzielnego życia poza ciałem matki (3 tydz: odruch ssania, aktywność sprowadzona głównie do nieskoordynowanych reakcji odruchowych).

a) Rozwój ruchowy (3 m-c: unoszenie głowy, 7 m-c: samodzielne siedzenie, 11-12 m-c: samodzielne stanie),

b) Ruchy lokomocyjne (7 m-c: pełzanie, 9 m-c: raczkowanie, 12 m-c: próby chodzenia przy pomocy),

c) Manipulacje różnymi przedmiotami (4-5 m-c: świadome chwytanie przedmiotu, 12 m-c: sięganie po przedmioty i celowe ich upuszczanie),

d) Sfera poznawcza (po urodzeniu: zdolność odbierania wszelkich bodźców, łączenie wrażeń w spostrzeżenia, nabywanie orientacji w otoczeniu, manipulacje niespecyficzne), e) Emocje (po urodzeniu: zadowolenie i niezadowolenie, 12 m-c: podstawowe emocje: strach, gniew, wstręt, przywiązanie do matki)

f) Rozwój społeczny (reakcja ożywienia, silna więź z matką)

g) Rozwój mowy (gruchanie, gaworzenie, 12 m-c: pierwsze słowa i polecenia)

Początek rozwoju sfery emocjonalnej i poznawczej - istotna rola oddziaływań wychowawczych.

1.Rozwój bardzo szybki we wszystkich sferach:

a) Motoryka (równowaga, schylanie się po przedmioty, 18 m-c: samodzielne chodzenie, 24 m-c: samodzielne pokonywanie wzniesień, 3 r.ż: jazda na rowerze, bieganie, stanie na jednej nodze, pomoc w ubieraniu się),

b) Sfera poznawcza (zaawansowane badanie środowiska, procesy wyobrażeniowe oraz rozwój mowy, poznanie skutków danych działań),

c) Mowa (18 m-c: pojedyncze wyrazy lub zlepek słów, 3 r.z: znajomość ok. 1000 słów),

d) Zabawy (początkowo manipulacyjne, potem naśladowanie dorosłych)

e) Sfera emocjonalna (liczne kontakty towarzyskie, umiejętność porozumiewania się, zróżnicowanie ekspresyjne, słaba kontrola reakcji).

1. Nadal bardzo dynamiczny rozwój - pierwsze problemy wychowawcze.

a) Motoryka (wzrost koordynacji, szybkości i precyzji ruchów, samodzielne nawyki higieniczne oraz ubieranie się)

b) Procesy poznawcze (rozwój spostrzeżeń - ale charakterystyczne problemy z analizą i syntezą danych, rozwój zdolności rozumowania, rozwiązywanie prostych zagadek, myślenie konkretno-obrazowe, początki rozumowanie przyczynowo-skutkowego),

c) Mowa (słownictwo: 1000 do 4000 słów, bogacenie treści słów, gramatyzacja mowy, coraz bogatsza komunikacja choć nadal emocjonalna)

d) Sfera emocjonalna (niestałe i bogate emocje, werbalizacja emocji, obawa przed wyobrażeniami, pojawienie się oceny moralnej i estetycznej, kontakty z rówieśnikami, pierwsze nastawienia i postawy wobec ludzi i zdarzeń),

e) Zabawy - rodzaj działalności bez praktycznego użycia, pozwala poznawać świat, stosunki społeczne oraz zaspokaja potrzebę aktywności i ekspresji (zabawy tematyczne, konstrukcyjne, ruchowe, dydaktyczne),

f) Twórczość dziecięca - pierwsze trwałe produkty (rysowanie, klejenie itp.),

"Jest to swoiste i samodzielne kształtowanie przez dziecko materiału plastycznego" M. Parnowska-Kwiatkowska

2. Kryteria dojrzałości szkolnej:

- ilość wiadomości o świecie i zasób słownika,

- zdolności pamięciowe i uczenia się,

- rozumienie symboli graficznych,

- zdolność koncentracji uwagi i wytrwałość w wykonywaniu różnych zadań,

- koordynacja wzrokowo-słuchowa,

- współpracowanie z innymi,

- umiejętność podporządkowania się poleceniom i obowiązkom.

1. Silny rozwój:

a) fizyczny (poczucie zwiększonej sprawności),

b) psychiczny (nauka oraz ocenianie)

c) struktur poznawczych (dokładniejsze spostrzeżenia, dokładniejsze procesy analizy i syntezy, rozwój pamięci bezpośredniej, dominowanie pamięci mimowolnej)

d) rozumowania (początek wyodrębniania szczegółów, synteza, dedukcja, brak metarozumowania - wglądu we własne procesy),

e) mowy (wzrost o 700 słów na rok, swoboda w mowie potocznej, rozwój zdolności do logicznego wypowiadania się)

f)) sfery społecznej (tworzenie i funkcjonowanie w grupie),

g) osobowości (pierwsze stałe cechy zachowania na wskutek: identyfikacji z rodzicami, internalizowania wymagań kulturowych, kontaktów z rówieśnikami)

h) zabaw (bardziej skomplikowane, jasno określone zasady, pierwsze współzawodnictwo, wzrost zainteresowania zabawami umysłowymi, zróżnicowani zabaw i zainteresowań w stosunku do płci).

1.Rozwój:

a) biologiczny (nagły przyrost masy ciała i wzrostu, uzyskiwanie dorosłych proporcji ciała, dojrzewanie płciowe, wcześniejsze dojrzewanie dziewcząt)

b) poznawczy (spowolnienie wzrostu, myślenie abstrakcyjne, wzrost krytycyzmu, metarozumowanie),

c) osobowości (krystalizowanie się zainteresowań - zawodowych, osobistych, pojawienie się samooceny),

d) kontaktów społecznych (wewnątrzrodzinnych, rówieśniczych, komplikowanie się stosunków z otoczeniem związanych z różnicami pokoleniowymi oraz z różnicami płciowymi, pojawia się silna potrzeba samodzielności, pod koniec tego okresu pojawia się coraz silniejsze zainteresowania erotyczne odwrotnie proporcjonalnie do związków wewnątrzrodzinnych), e) emocjonalny (intensyfikacja przeżyć emocjonalnych, duża zmienność, częsta drażliwość - zwłaszcza na własnym punkcie, oraz wstyd. Dla dziewcząt charakterystyczna jest apatia i drażliwość a dla chłopców zbyt wysoka samoocena oraz poczucie mocy. Powoli kształtują się emocje wyższe - miłość, duma oraz empatia i współczucie).

1. Rozwój:

a) osobowości (następuje pewnego rodzaju unifikacja zainteresowań - z wiekiem mężczyźni coraz bardziej zainteresowani są poczuciem wspólnoty, a kobiety z kolei coraz bardziej są egocentryczne oraz władcze; ponadto następuje identyfikowanie się ze społecznymi stereotypami dla osób starszych),

b) poznawczy (osłabienie myślenia abstrakcyjnego na rzecz umiejętności rozwiązywania rzeczywistych problemów zawodowych oraz osobistych, następuje coraz lepsze tolerowanie sprzeczności oraz rozwiązania kompromisowe),

c) fizyczny (w przeważającej większości ten okres życia charakteryzuje się spadkiem wszelkich parametrów fizycznych),

d) aktywności (rezygnacja z manipulacji na rzecz współpracy i kooperacji, nabywanie coraz większego dystansu wobec niepowodzeń).