MŁODZIEŻ I AGRESJA
Agresja jest zjawiskiem występującym wśród młodych ludzi bardzo często, przy czym do bójek i słownych zaczepek uciekają się zazwyczaj adolescenci. Badacze wyróżniają kilka rodzajów agresji, zależnie od przyjętego kryterium:
- agresję fizyczną, gdy dochodzi do pobicia, uszkodzenia ciała drugiego człowieka, a mimika agresora wyraża gniew oraz "zabawę w bijatykę", gdy zapasom towarzyszy wesołość (Jones, 1967) - te dwa typy zachowań są bardzo podobne, stąd często mylone;
- agresję werbalną (słowną - groźby, obelgi) i fizyczną;
- agresję instrumentalną (chęć uzyskania określonej korzyści), wrogą (chęć wyrządzenia krzywdy) i frustracyjną (niemożność zaspokojenia potrzeby uznania społecznego)
- agresję jednostkową i zbiorową (zależy ilu jest agresorów).
NASILONA AGRESJA - PRZYCZYNY
Każdy z nas przejawia naturalny poziom agresji i asertywności. U niektórych osób jest on wyższy niż przeciętna w populacji; w zachowaniu tych osób stale występują formy agresji wrogiej, przybierające postać znęcania się nad ofiarą. Brak interwencji w chwili, gdy reakcje agresywne są trwałym elementem wzajemnych relacji młodzieży szkolnej może przyczynić się do ukształtowania przyszłych sprawców przestępstw, osobowości antyspołecznych.
Wiele badań podkreśla znaczenie wpływu atmosfery domu rodzinnego na tworzenie się postaw agresywnych, a następnie antyspołecznych. Można określić wzorzec wychowawczy, który sprzyja rozwojowi i utrwaleniu zachowań agresywnych (Patterson, DeBaryshe, Ramsey, 1989). Jest on kombinacją niekonsekwentnej dyscypliny i nadmiernej kontroli aktywności młodzieży oraz braku ciepła w relacjach rodzinnych.
Nastolatki pochodzące z takich rodzin są agresywne, nie radzą sobie w szkole, nie potrafią zdobyć sympatii rówieśników. Dodatkowo, jeżeli kontrola rodziców jest nieudolna, są zagrożone przystąpieniem do grupy propagującej zachowania dewiacyjne lub przestępcze. W tym modelu najważniejszym elementem przeciwdziałającym tworzeniu się postaw antyspołecznych są właściwe postawy rodziców. Przyjmuje się, że należy prowadzić działania interwencyjne, obejmujące edukację rodziców przez prezentowanie odpowiednich materiałów audiowizualnych, lektur itp.
AGRESJA A POPULARNOŚĆ WŚRÓD RÓWIEŚNIKÓW
Zgodnie z zasadami logiki należałoby przyjąć, że agresywnie zachowujące się dzieci nie powinny cieszyć się sympatią wśród rówieśników, ponieważ najczęściej reagują gniewem bez powodu i destabilizują aktywność grupy. Niekiedy jednak takie zachowania nie są odrzucane przez grupę. Dzieje się tak, kiedy dziecko agresywne, prowokujące bójki, jest sprawnym liderem grupy rówieśniczej.
Taki model przywództwa jest kontrowersyjny, nie ulega jednak wątpliwości, że agresja lidera jest dowodem jego skuteczności i umacnia jego pozycję w grupie.
W środowisku dziecięcym istnieją zasadniczo dwie strategie zdobywania przywództwa. Jedna z nich przysparza popularności dzięki posługiwaniu się asertywnością i zaawansowanymi umiejętnościami społecznymi. Druga polega na eksponowaniu dominacji przez zwyciężanie kolejnych przeciwników w różnego rodzaju sprawdzianach fizycznych.
Skuteczniejsza jest pierwsza; druga raczej nie prowadzi do zyskania sympatii grona koleżeńskiego. Jeżeli zaś wysokiemu poziomowi agresji nie towarzyszy zdolność budowania relacji interpersonalnych, taka osoba najpewniej zostanie odrzucona przez grupę.
AGRESJA W ŚRODOWISKU RODZINNYM I SZKOLNYM
Badania z dziedziny socjologii wychowania wykazują, że polska młodzież polska styka się w szkole z wieloma formami przemocy jawnej i ukrytej, w tym z przemocą symboliczną.
Wg Ireny Pospiszyl przemoc w polskiej szkole to popularna metoda wychowawcza, pozwalająca wymuszać pożądane zachowania. Dla Pospiszyl: "Przemoc i przymus należą do tego samego wymiaru, różni je jednak stopień brutalizacji". Wymienia ona szereg praktyk wychowawczych będących na porządku dziennym polskiej placówki oświatowej, które przybierają formę agresji nauczycielu skierowanej przeciw dzieciom: wymierzanie policzka, szarpanie, poszturchiwanie, potrząsanie, popychanie, kopanie, rzucanie przedmiotami. Należałoby jednak zastanowić się, czy obecnie te akty przemocy nie są częściej dziełem dzieci, wyżywających się na ciele pedagogicznym i rówieśnikach (patrz: Polityka 45/2005).
Jednakowoż, agresja szkolna jest poważnym problemem, z którym oświata ma do czynienia od początku XX wieku, kiedy w Europie powstały pierwsze szkoły publiczne. Wtedy najczęściej przeciwdziałano przemocy angażując młodzież w różnorodne ruchy społeczno-edukacyjne: w Wielkiej Brytanii Robert Baden Powell założył organizację skautowską; we Francji stworzono sieć "auberges de la jeunesse" (schroniska młodzieżowe), propagującą ideę życia we wspólnocie, bez przemocy i w zgodzie z naturą.
W końcu XX i na początku XXI wieku towarzyszy nam powracająca fala agresji szkolnej w szkołach. Kazimierz Żygulski podaje przykład niemieckich szkół, w których działają gangi szkolne, zastraszające nauczycieli - 2/3 pedagogów chce zrezygnować z pracy, która stała się dla nich "przerażającym zajęciem".
W wielu szkołach, także polskich, prawdziwym wyzwaniem wychowawczym staje się problem maltretowania uczniów młodszych, słabszych przez starszych, silniejszych. Zastraszona ofiara nie potrafi obronić się przed kolejnymi aktami terroru, boi się prosić o pomoc dorosłych - nauczycieli lub rodziców, którzy zwykle nie wiedzą co się dzieje, zwłaszcza gdy występuje przeciw niej grupa, nie jednostka. Znęcanie się może przybierać różne formy przemocy fizycznej takie, jak uderzanie, popychanie, wymuszanie pieniędzy albo "niefizycznej", np. ubliżanie, szkalowanie, ostracyzm grupowy.
Trzeba podkreślić, że szkoła nie może czuć się bezradna wobec aktów agresji, powinna im przeciwdziałać, prowadząc skuteczniejszy nadzór nad uczniami w trakcie pauz, organizując lekcje na temat przyczyn, przejawów i zapobiegania przemocy, pracują z jednostkami lub grupami, które mają problem z opanowaniem swoich negatywnych emocji. Oczywiście, taki program interwencyjny powinien uwzględniać współdziałanie szkoły z rodzicami i innymi organizacjami wychowawczymi oraz wykorzystywać wszystkie aspekty funkcjonowania placówki oświatowej.
TELEFONY ZAUFANIA
Policyjny Telefon Zaufania: 0-800 120 226
Stowarzyszenia Przeciwko Zbrodni im. Jolanty Brzozowskiej: 0-501 100 420 (całą dobę)
Niebieska Linia - infolinia Ogólnopolskiego Pogotowia dla Ofiar Przemocy w Rodzinie:
0-801 120 002 (10-22, w niedziele i święta 10-16, płatny tylko pierwszy impuls)
Młodzieżowy Telefon Zaufania: 988 (dni powszednie)
Dla dzieci i nastolatków zaniedbanych, seksualnie wykorzystywanych, których rodzice piją - telefon Stowarzyszenia OPTA: 827 61 72 (dni powszednie 15-18)
Dla dzieci i młodzieży dorastającej i dorosłej - telefon Fundacji Lepszy Świat: 672 52 26
Anonimowy Przyjaciel - internetowy telefon zaufania Towarzystwa Pomocy Telefonicznej:
