W dzisiejszych czasach bezrobocie jest jednym z najistotniejszych problemów współczesnych gospodarek. O ile z inflacją potrafimy skutecznie walczyć w stosunkowo krótkim czasie, o tyle z bezrobociem nie potrafimy sobie poradzić.

Bezrobocie jest problemem społeczno - gospodarczym, o rozległych skutkach zarówno w zakresie społecznym, ekonomicznym, jak i politycznym.

Stopa bezrobocia - to wyrażony w procentach stosunek liczby osób bezrobotnych do liczby osób aktywnych zawodowo (a więc bezrobotnych i zatrudnionych).

W Polsce wskaźnik ten należy do jednych z najwyższych w Europie, choć nie tylko my borykamy się z problemem bezrobocia. W roku 1998 bezrobocie w Polsce (10,4 %) było zbliżone do średniej unijnej (11%). Stopa bezrobocia od 1993 roku bardzo powoli spadała aż do roku 1998. Później jednak ponownie zaczęła się zwiększać i w lutym 2006 roku bezrobocie rejestrowane według GUS wyniosło 18%.

Problem bezrobocia pojawił się w Polsce dopiero na początku lat dziewięćdziesiątych, ponieważ wcześniej, w systemie komunistycznym, bezrobocie było ukryte (było przeludnienie w miejscu pracy). Kiedy weszliśmy na drogę reform w kierunku gospodarki rynkowej, konieczna była racjonalizacja zatrudnienia i pojawili się bezrobotni.

Dane EUROSTAT: Harmonized unemployment rates, -/+ 25 years, yearly averages[1]

Date of extraction: Fri, 16 Jun 06 09:31:23

Last update: Fri Jun 16 09:53:07 MEST 2006

Time / Geo

1993

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

EU 15

10,1

10,5

10,1

10,2

9,9

9,3

8,6

7,7

7,3

7,6

8,0

8,1

7,9

PL

15,0

16,5

15,2

14,3

10,9

10,2

13,4

16,1

18,2

19,9

19,6

19,0

17,7

Należy w tym miejscu zwrócić uwagę, że na terytorium Polski występuje duże zróżnicowanie stopy bezrobocia. Są więc regiony, na których stopa bezrobocia znacznie przekracza średnią krajową i sięga nawet 30%. Z kolei w dużych miastach, takich jak Warszawa, Gdańsk, Poznań, stopa bezrobocia jest znacznie niższa niż średnia krajowa i wynosi około 6%.

Trudno jest jednoznacznie powiedzieć jakie są główne przyczyny bezrobocia w naszym kraju, wówczas bowiem łatwo można by było wyeliminować i zmniejszyć bezrobocie. Nie jest to jednak wcale takie łatwe i dlatego bezrobocie stanowi tak poważny problem. Na pewno przyczyną pojawienia się bezrobocia była zmiana systemu. Jednak to nie system rynkowy jest zły, transformacja jedynie ujawniła problem istniejący już od dawna, a ukrywany przez władze komunistyczne. Racjonalizacja zatrudnienia spowodowała zwolnienie znacznej ilości pracowników, zwłaszcza tych nieefektywnych, którzy z powodu swojego zachowania i postawy, mają trudności ze znalezieniem nowego miejsca pracy. Dodatkowo w tym czasie zamknięto wiele nierentownych przedsiębiorstw, co dodatkowo uwolniło następne zasoby siły roboczej. Oczywiste jest, że powstawał i rozwijał się sektor prywatny, jednak następowało to stopniowo, a nierentowne przedsiębiorstwa zostały zamknięte praktycznie z dnia na dzień. Wskaźnik bezrobocia malał systematycznie od 1993 roku aż do roku 1998. Po tym okresie ponownie zaczął wzrastać.

Jakie mogą być przyczyny takiego zjawiska? Na pewno wpływ na tą sytuację miało dość powolne tempo rozwoju polskiej gospodarki. Przyczyną zastoju z kolei może być brak możliwości pozyskania środków finansowych na inwestycje, zahamowanie procesów prywatyzacyjnych. Jest też wiele czynników utrudniających tworzenie nowych miejsc pracy. Z pewnością można w tym miejscu wymienić wysokie koszty pracy, w szczególności pozapłacowe koszty pracy. Także podatki nie zachęcają do poszerzania działalności gospodarczej. Restrykcyjność banków w udzielaniu kredytów i wysokie stawki oprocentowania utrudniają bardziej dynamiczny rozwój gospodarki. Z kolei samodzielne zgromadzenie kwoty umożliwiającej rozpoczęcie inwestycji wiąże się z wieloletnim gromadzeniem kapitału. Konieczne są także zmiany w przepisach prawa. Dzięki akcesji naszego kraju do Unii Europejskiej, dużo zmian w zakresie prawa sprzyjających rozwojowi gospodarki, już się dokonało. Np. w ostatniej nowelizacji Kodeksu Pracy dodano informacje na temat nowoczesnych form zatrudnienia, takich jak telepraca czy samozatrudnienia.

Z powodu silnej złotówki, bardziej opłacalne staje się sprowadzenie towarów z zagranicy niż ich wyprodukowanie w kraju. Przyczynia się to oczywiście spadku produkcji w kraju i redukcji zatrudnienia.

Ważną kategorią bezrobocia jest tzw. bezrobocie strukturalne - jest to bezrobocie spowodowane niedopasowaniem strukturalnym podaży pracy do popytu na pracę. Chodzi o niedopasowanie takich elementów, jak kwalifikacje, wykształcenie, doświadczenie zawodowe. Najczęściej jako przyczynę tego rodzaju bezrobocia wymienia się upadek całych branż czy gałęzi produkcji, np. górnictwa. Trudności z przekwalifikowaniem się siły roboczej powodują, że pracownicy z takich zlikwidowanych gałąź czy dużych przedsiębiorstw mają trudności ze znalezieniem nowego zajęcia i najczęściej zasilają zasoby długotrwale bezrobotnych.

Oczywiście podejmowane są przez państwo kroju mające na celu z jednej strony złagodzenie skutków bezrobocia, z drugiej strony ograniczenie jego wielkości. Politykę państwa w tym zakresie można podzielić na aktywną i pasywną.

Pasywna polityka w zakresie bezrobocia skupia się na pomocy finansowej, doraźnej osobom bezrobotnym. Przyjmuje ona formę różnego rodzaju zasiłków - dla bezrobotnych, socjalnych i innych.

Polityka aktywna jest tym elementem, który nie próbuje rozwiązać problem bezrobocia w kraju. Aktywna polityka na rynku pracy obejmuje różnego rodzaju programu pomocowe, skierowane do osób bezrobotnych. Są to różnego rodzaju szkolenia, pożyczki dla bezrobotnych zakładających własną działalność gospodarczą, prace interwencyjne, zatrudnienie subwencjonowane, usługi publicznych służb zatrudnienia - doradztwo, pośrednictwo pracy, praca tymczasowa, programy dla absolwentów (program "pierwsza praca") i inne.

Jednak te działania nie są wystarczające. Świadczy o tym mała skuteczność wszystkich tych programów. Konieczne są bardziej zdecydowane działania, takie jak prozatrudnieniowe zmiany w systemie podatkowym, zmniejszenie kosztów pracy, szczególnie tych pozapłacowych, umożliwienie łatwiejszego dostępu do kapitałów na inwestycje i spadek ceny pieniądza (niższe oprocentowanie kredytów). Wskazane byłoby też uelastycznienie prawa pracy i odbiurokratyzowanie procedur zakładania i prowadzenia działalności gospodarczej. Zmiany muszą dotyczyć także systemu szkolnictwa. Powinien być to system łączony - teoretyczno - praktyczny. Szkoły powinny także uczyć elastyczności na rynku pracy i otwartości na zmiany (także zawodu).

[1] Dane dla Polski w bazie Eurostat dostępne są od 1997 roku, wcześniejsze lata uzupełnione są na podstawie danych GUS