Umowa o pracę jest zgodnym oświadczeniem woli dwóch stron, kreującym stosunek pracy.
Pod względem skuteczności zawarcia umowy o pracę, możliwe są trzy formy: ustna, pisemna i dorozumiana. Z punktu widzenia prawidłowości, prawidłowa jest jedynie forma pisemna. Oznacza to, że możliwe jest zawarcie umowy o pracę w wymienionych formach, ale trzeba mimo wszystko jak najszybciej potwierdzić to na piśmie.
Umowa o pracę zawiera treści formalne i materialne. Treści formalne to: data zawarcia umowy, oznaczenie stron i rodzaj umowy. Treści materialne dzielą się na obligatoryjne i fakultatywne. Obligatoryjne, czyli takie które koniecznie muszą być zawarte w umowie o pracę, a mianowicie rodzaj pracy, miejsce jej wykonywania, wysokość wynagrodzenia w rozbiciu na składniki oraz wymiar czasu pracy. Jeśli termin nawiązania stosunku pracy nie zostanie określony w umowie, to przyjmuje się datę zawarcia umowy.
W umowie można zawrzeć także inne elementy, np. czas, na jaki została zawarta umowa (jeśli jest to umowa na czas określony), szczególne warunki możliwości zwolnienia pracownika, zobowiązanie do zachowania tajemnicy zawodowej, klauzulę zakazu konkurencji. Klauzule te powinny dokładnie zawierać opis czynności, które są zakazane tak, aby nie było nieporozumień. Chroni się w ten sposób know - how i good - will. Jednak w umowie zakazującej konkurencji, nie można zakazać pracownikowi pracy w ogóle, można ograniczyć ją jedynie do branży, regionu lub konkretnych firm konkurencyjnych.
Wyróżnia się cztery rodzaje umów:
- umowy na czas nieokreślony
- umowy na czas określony
- umowy na czas wykonania określonej pracy
- umowy na okres próbny
Umowa na czas nieokreślony charakteryzuje się tym, że nie ma daty rozwiązania, dopóki nie zostanie ona wypowiedziana albo rozwiązana na podstawie przyczyn określonych w Kodeksie Pracy. Jest to najbardziej chroniona forma zatrudnienia (tzn. zasady rozwiązania umowy są najbardziej rygorystyczne) i jest to forma, która w największym stopniu obciąża pracodawcę. Umowa ta może rozwiązana zarówno prze pracodawcę, jak i pracownika, na podstawie przesłanek określonych w Kodeksie Pracy, np. ciężkiego naruszenia odstawowych obowiązków.
Umowa na czas określony może przyjąć dwie formy - może to być normalna umowa na czas określony, tzn. z podaniem czasem trwania umowy i datą jej rozwiązania, ale możne to być także umowa na zastępstwo. Ten drugi rodzaj umowy charakteryzuje się tym, że nie ma podanej konkretnej daty wygaśnięcia umowy, a następuje to po ustaniu przyczyny powodującej nieobecność etatowego pracownika (np. po jego powrocie z urlopu albo choroby).
Umowa na czas określony może być zawarta na dowolnie długi okres czasu. Jedyne występujące ograniczenia dotyczą zawierania kolejnych umów na czas określony z tym samym pracodawcą. Bowiem trzecia umowa na czas określony, zawarta w ciągu miesiąca od wygaśnięcia poprzedniej, jest równoznaczna w skutkach z zawarciem umowy na czas nieokreślony.
Cechą charakterystyczną jest brak możliwości wypowiedzenia takiej umowy, chyba że została ona zawarta na okres dłuższy niż 6 miesięcy i w umowie zawarta jest klauzula dopuszczająca wypowiedzenie. Jeżeli warunki te nie zostaną spełnione, wówczas żadna ze stron (tzn. ani pracodawca ani pracownik) nie mogą wypowiedzieć takiej umowy.
Umowa na czas wykonania określonej pracy - jak sama nazwa wskazuje, zawarta jest jedynie na czas potrzebny wykonaniu danej pracy. Nie ma jednak konkretnej dany jej zakończenia. Zastosowanie takiej umowy może być np. przy pracach sezonowych, na okres wykonania remontu, itp.). Można powiedzieć, że jest to kodeksowy odpowiednik umowy o dzieło (która jest stosunkiem cywilnoprawnym, a nie umową o pracę). Ten rodzaj umowy nie może być wypowiedziany, co gwarantuje stabilność zatrudnienia. Pracownik jest podporządkowany przełożonemu tak jak każdym innym umownym stosunku pracy.
Umowa na okres próbny - może poprzedzać każdy inny rodzaj umowy o pracę. Może być ona zawarta maksymalnie na okres 3 miesięcy. Umowa ta musi zostać potwierdzona na piśmie najpóźniej w ciągu 7 dni od daty faktycznego rozpoczęcia pełnienia obowiązków przez pracownika. Umowa ta ma na celu sprawdzenie predyspozycji przyszłego pracownika oraz obniżenie kosztów jego wdrożenia i adaptacji w nowym miejscu pracy. Umowa ta daje także pracownikowi możliwość zobaczenia, czy dana praca będzie mu odpowiadała i czy pracodawca spełni jego oczekiwania. Ten rodzaj umowy nie powoduje powstania żadnych gwarancji zatrudnienia po ustaniu umowy.
