POLITYKA HANDLOWA (commercial policy) - sfera działań o charakterze globalnym podejmowanych przez dane państwo, które nastawione są głównie na eksport oraz promocję własnych towarów na rynkach całego świata. W najogólniejszym ujęciu polityka handlowa stanowi pole konfrontacji własnej gospodarki państwa z rynkami światowymi.

ZAGRANICZNA POLITYKA HANDLOWA- jest to określona działalność danego kraju podejmowana

w ramach obrotu zagranicznego. Jej zasadniczym celem jest przede wszystkim uzyskanie konkretnych rezultatów w zakresie obrotu międzynarodowego, jak np. polepszenie bilansu handlowego, jak również wywieranie wpływu na ogólną sytuację gospodarczą państwa, tj. np. zwiększenie tempa wzrostu gospodarczego, polepszenie konkurencyjności gospodarki czy pobudzenie działalności gospodarczej, poprzez różnego rodzaju zmiany dokonywane w ramach obrotu zagranicznego.

Zagraniczna polityka handlowa pozostaje zawsze w wyjątkowo ścisłym związku z ogólną polityką ekonomiczną konkretnego kraju. Metody, jakie polityka ekonomiczna wykorzystuje zwykle dla osiągnięcia odpowiednich rezultatów zewnętrznych, zazwyczaj powodują także pewne skutki wewnętrzne. Taka sytuacja ma również miejsce w odwrotnym przypadku; środki stosowane w wewnętrznej polityce ekonomicznej wywołują zawsze określone konsekwencje na zewnątrz. Przykładowo: polityka, która dąży do zwiększenia rozwoju gospodarczego państwa, może pośrednio przyczynić się do powstania określonych trudności

w zachowaniu równowagi bilansu płatniczego i handlowego. Przyczyny takiego stanu rzeczy należy się wówczas dopatrywać w znacznym zapotrzebowaniu na import oraz problemach z organizowaniem wystarczającej podaży na eksport.

W ramach zagranicznej polityki ekonomicznej prowadzonej przez każdy kraj, wyróżnić można:

  • politykę autonomiczną - która dąży do realizacji określonych założeń wewnętrznych lub zewnętrznych poprzez podejmowanie przez państwo działań o charakterze autonomicznym, czyli bez omawiania stosowanych środków z zainteresowanymi krajami;
  • politykę konwencyjną (umowną)- której celem jest zrealizowanie określonych zamierzeń w zakresie obrotu zagranicznego w wyniku zawierania odpowiednich umów międzypaństwowych z poszczególnymi krajami.

Polityka autonomiczna oraz konwencyjna są ze sobą zwykle dokładnie powiązane. Konkretne działania, jakie dane państwo podejmuje w zakresie autonomicznej polityki handlowej, jak np. wprowadzenie ograniczeń importowych czy samodzielne podwyższenie ceł, mogą być potencjalną przyczyną zawarcia w przyszłości między państwami określonej umowy gospodarczej, która będzie zmierzała do ograniczenia czy wyeliminowania konsekwencji wynikających ze stosowania tego rodzaju autonomicznych poczynań.

Umowa międzypaństwowa, która zostaje zawarta w wyniku przeprowadzonych pomiędzy zainteresowanymi krajami negocjacji, może przyczynić się do niwelowania skutków autonomicznych posunięć, jak również jednoczyć interesy poszczególnych stron umowy. Aby jednak międzynarodowa umowa, zawarta przez klika państw, mogła zacząć powszechnie obowiązywać, niezbędne jest wprowadzenie w życie określonych postanowień podjętych przez umawiające się strony, które dotyczą zwykle podjęcia przez dany kraj konkretnych działań wewnętrznych, jak np. obniżenie ceł o określoną z góry wartość. Odpowiedni przykład stanowi tutaj sprawa związana z General Agreement On Tariffs And Trade -GATT, czyli Ogólnym Układem Taryfowo-Handlowym. Była to umowa wielostronna, zawarta tuż po drugiej wojnie światowej

w 1947 roku, która zobowiązywała biorące w niej udział państwa do ustalonych w ramach tzw. "rund negocjacyjnych" GATT obniżek ceł mających następować sukcesywnie w latach 1947-1993. Ponadto, kraje uczestniczące w umowie zobowiązywały się również do systematycznej rezygnacji ze stosowania ograniczeń ilościowych oraz do całościowej liberalizacji wzajemnej polityki handlowej. Podobna sytuacja miała miejsce

w przypadku państw członkowskich Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej, a obecnie także Unii Europejskiej. Określone umowy, zawarte pomiędzy zainteresowanymi stronami, zobowiązywały poszczególne kraje do podejmowania różnego rodzaju działań liberalizacyjnych, a równocześnie do realizowania wspólnej polityki handlowej względem państw trzecich. Podobnym celom służą także, tworzone w różnych częściach świata, Strefy Wolnego Handlu.

W styczniu 1995 roku została powołana do życia Światowa Organizacja Handlu (World Trade Organization - WTO), która rozpoczęła swoją działalność na skutek zakończenia porozumienia "Rundy Urugwajskiej GATT". Stanowiło to istotne posunięcie z punktu widzenia zagranicznej polityki handlowej prowadzonej przez 130 państw będących członkami WTO, a także odegrało ważną rolę w zewnętrznej polityce handlowej integracyjnych ugrupowań regionalnych, jak Unia Europejska oraz Strefy Wolnego Handlu. Wynikiem rozpoczęcia działalności przez WTO było znaczące zmniejszenie możliwości prowadzenia przez wymienione wyżej jednostki polityki handlowej o charakterze autonomicznym. Równocześnie, została im narzucona konieczność liberalizacji polityki handlowej zgodnie z podjętymi wspólnie ustaleniami, jak również zobowiązano je do zarzucenia wykorzystywania środków polityki handlowej, które są niezgodne z zasadą tzw. rzetelnej konkurencji, tj. fair competition. Zasadniczą podstawę, zarówno polityki handlowej państw oraz regionalnych ugrupowań integracyjnych, jak i samego handlu zagranicznego, stanowią precyzyjnie określone

i opracowane przez zainteresowane strony zasady oraz reguły współdziałania względem siebie nawzajem oraz względem państw trzecich. Jednostką kontrolną, która sprawuje pieczę nad respektowaniem i stosowaniem się do przyjętych ustaleń, jak również nadzoruje rozstrzyganie konfliktów w wyniku negocjacji, jest WTO, czyli Światowa Organizacja Handlu.

Instrumenty wykorzystywane przez zagraniczną politykę handlową:

To, jakie środki zagranicznej polityki ekonomicznej dane państwo będzie wykorzystywało w celu uzyskania zamierzonych efektów gospodarczych, uzależnione jest od systemu gospodarczo-społecznego. Oznacza to, że muszą one być dopasowane do obowiązujących w konkretnym kraju stosunków własnościowych, rodzaju podmiotów gospodarczych, które podejmują decyzje produkcyjne, inwestycyjne, importowe oraz eksportowe, a także do istniejącego w danym państwie mechanizmu gospodarczego. System gospodarki rynkowej, którego podstawę stanowi instytucja własności prywatnej, charakteryzuje się tym, że to konkretne przedsiębiorstwa podejmują wszelkie decyzje ekonomiczne. Rola państwa jest tutaj wyraźnie ograniczona, gdyż nie może ono w sposób bezpośredni zlecić realizacji określonego działania, jak np. zapoczątkowania konkretnych inwestycji, podjęcia eksportu czy też jego zwiększenia, zmniejszenia bądź zmiany struktury, a także rozwoju szczególnego rodzaju produkcji. Między innymi w takich, jak również innych kwestiach decyzje podejmowane są bowiem przez prywatne przedsiębiorstwa, spółki lub zrzeszenia. Jedną z nielicznych możliwych kompetencji państwa, wynikających z działania w ogólnie pojętym interesie społecznym, jest możność zakazania określonej produkcji, która odznacza się np. szkodliwością dla zdrowia

i życia ludzkiego, czy też stanowi istotne zagrożenie dla środowiska naturalnego itp. Państwo może również wprowadzić zakaz, zwykle na określony czas, wywożenia poza granice kraju zasadniczych produktów rolnych, które pełnią podstawową rolę z punktu widzenia wyżywienia państwa, a także surowców deficytowych mających strategiczny charakter. Ponadto, w gestii państwa leży również możliwość zakazania eksportu konkretnych technologii, uzbrojenia, czy też określonych maszyn i urządzeń. Zakaz wprowadzony przez państwo może także dotyczyć wwożenia do kraju pewnych produktów, które wykazują szkodliwe dla zdrowia działanie, jak np. narkotyków, środków farmaceutycznych oraz leków nie spełniających określonych norm i nie mających odpowiednich atestów, roślin oraz zwierząt gospodarskich z państw, które zagrożone są występowaniem konkretnych chorób, a także artykułów żywnościowych nie spełniających wyznaczonych im norm sanitarnych.

W gospodarce rynkowej państwo zazwyczaj stara się jednak w pewnym stopniu oddziaływać na zagraniczna politykę handlową, stosując w tym celu pośrednie metody wpływające na działania podejmowane przez przedsiębiorstwa. Chodzi tu w szczególności o przyczynianie się do zwiększenia czy też zmniejszenia rentowności określonej działalności gospodarczej. W tym celu, jako podstawowe środki wywierające wpływ na obroty gospodarcze z zagranicą, wykorzystywane są różnego rodzaju świadczenia pieniężne, jak podatki, cła, opłaty wwozowe, transportowe itp., które państwo obowiązkowo nakłada na przedsiębiorców zajmujących prowadzeniem działalności handlowej w kraju, jak i handlem zagranicznym.

Od najdawniejszych czasów, jeden z podstawowych środków stosowanych w autonomicznej polityce handlowej stanowią cła. Z kolei polityka celna jest traktowana jako jedna z najstarszych strategii rządowej polityki ekonomicznej. W różnych okresach dziejowych oraz w zależności od aktualnych warunków, polityka celna wykorzystywana była dla osiągania różnych celów. Było to związane ze zmianami konkretnych założeń polityki gospodarczej kraju na poszczególnych poziomach rozwoju. I tak np., w okresie merkantylizmu, polityka celna stanowiła jeden ze sposobów zapewnienia dodatniego bilansu handlowego. Z kolei

w kapitalizmie wolnokonkurencyjnym zmierzała do zniwelowania różnic w możliwościach konkurowania słabszego, dopiero zaczynającego się rozwijać przemysłu krajowego z importem krajów rozwiniętych, których produkcja była zdecydowanie tańsza. Obecnie w rozwiniętych państwach kapitalistycznych zasadniczym celem polityki cen jest przeciwstawienie się i w rezultacie eliminowanie nieuczciwej konkurencji. Poza tym, stanowi ona podstawowy element ochrony rynku oraz poziomu przychodów, jakie uzyskują przedsiębiorstwa krajowe. Politykę cen stosuje się także jako środek wpływania na wielkość obrotów z zagranicą oraz na zależności występujące pomiędzy cenami eksportowo-importowymi, a dzięki temu także na ostateczny bilans handlowy

i płatniczy państwa. W przypadku krajów słabo rozwiniętych, polityka cen zmierza do ochrony dopiero co rozwijającego się przemysłu przed zagraniczną konkurencją, a także jest jednym ze sposobów zabezpieczenia bilansów płatniczych kraju.

Sposób oddziaływania ceł na gospodarkę narodową i handel zagraniczny:

CŁO (custom duty) - jest to określona opłata lub podatek, który nakłada się na towary stanowiące przedmiot eksportu bądź importu. Państwo nakłada cło na wszelkie towary, które wkraczają w obszar celny danego kraju lub też ten obszar opuszczają. Stąd też można wyróżnić cła importowe oraz cła eksportowe. Ogólnie można powiedzieć, że cło stanowi swoisty rodzaj podatku, którym bezpośrednio obciążany jest importer lub eksporter, a pośrednio także konsument, czyli odbiorca.

Cło importowe - z punktu widzenia importera krajowego oznacza zwiększenie ceny importowanego towaru, co wiąże się w efekcie z podwyższeniem ceny także dla krajowego odbiorcy finalnego.

Cło eksportowe - zwiększa nakłady ponoszone przez eksportera, a co za tym idzie, wpływa także na podwyższenie ceny towaru przeznaczonego na eksport, tj. dla konsumentów zagranicznych.

Z punktu widzenia państwa, cło, które pełni funkcję jednego z podatków, stanowi dość istotne źródło dochodów skarbu państwa. Tak więc istota działania cła zawiera się w tym, że z jednej strony stanowi ono czynnik podwyższający cenę, natomiast z drugiej strony, jest środkiem umożliwiającym zwiększenie wpływów budżetu państwa.

Współcześnie z reguły stosuje się wyłącznie cła importowe, natomiast eksport nie jest poddawany obowiązkowi celnemu. Nałożenie cła na eksport może nastąpić tylko w szczególnych przypadkach i jest to wówczas podyktowane istotną koniecznością, np. potrzebą zagwarantowania państwu dodatkowych wpływów do budżetu.

To, jakie znaczenie będzie miało podwyższenie cła z punktu widzenia ilości oraz wartości importu

w danym kraju, zależy w dużej mierze od reakcji na zmianę ceny spowodowaną zastosowaniem lub zwiększeniem cła, która będzie udziałem popytu krajowego. Wpływ cła na import uzależniony jest także od elastyczności popytu w danym kraju oraz od elastyczności podaży eksporterów, czyli ich reakcji na rynek konkretnego państwa. Gdyby kraj importujący podwyższył swoje cła, wówczas jednostki eksportujące na dany rynek zostałyby postawione przed groźbą konieczności zrezygnowania z eksportu do kraju importującego. Ewentualnie, eksporterzy byliby zmuszeni obniżyć swoje ceny, aby móc się utrzymać na rynku po zwiększeniu ceł w państwie importującym.

W sytuacji, gdy popyt w danym państwie na towary importowane, na które cło zostało podwyższone, jest wyjątkowo elastyczny, wówczas nieznaczne zwiększenie cła oraz właściwy wzrost ceny importowanego towaru przyczyniają się do dość dużego spadku importu. Jednak w przypadku, kiedy zagraniczni importerzy są wyjątkowo zainteresowani danym rynkiem, jak ma to miejsce, gdy importerem jest duże państwo, wtedy,

w celu utrzymania eksportu na dotychczasowym poziomie, powinni oni rozważyć możliwość obniżenia własnych cen eksportowych do wysokości pozwalającej na utrzymanie się na rynku państwa będącego dużym importerem. W takiej sytuacji wielkość importu kraju, który podwyższył cła, zostałaby taka sama, natomiast zmniejszeniu uległaby cena importowa, jaką płaci się zagranicznym eksporterom. Ponadto, doszłoby do obniżenia wartości importu przy identycznych, jak dotychczas, wymiarach fizycznych. Efektem tych działań byłoby również polepszenie się relacji cen importowanych do cen eksportowanych w państwie, które cło podwyższyło. Z kolei kraje eksportujące na dany rynek mogłyby utrzymać wielkość swojego eksportu stosując niższe ceny eksportowe. Spowodowałoby to jednak pogorszenie się relacji ich cen eksportowych do cen importowych, co w znacznym stopniu ograniczyłoby ich wpływy z eksportu.

Jeżeli natomiast popyt w danym kraju importującym charakteryzuje się wyjątkowo niską elastycznością i nawet dość duży wzrost cła nie spowoduje istotnego zmniejszenia się popytu na import, lecz

w wyniku tego wzrosną ceny krajowe dla importerów i odbiorców finalnych, w takiej sytuacji wielkość importu nie zmieni się, tak, jak nie zmieni się również "terms of trade" kraju importującego. Jedyne korzyści osiągnie w takiej sytuacji skarb państwa, który uzyska dzięki temu odpowiednio wyższe wpływy do budżetu.

Zwiększenie ceł w danym państwie może stać się przyczyną podjęcia pewnych działań odwetowych ze strony krajów, których ta podwyżka ceł bezpośrednio dotyczy. Działania te mogą polegać między innymi na podwyższeniu ceł krajów trzecich na towary tego kraju, który w pierwszej kolejności zwiększył cła. Wynik takiego postępowania będzie uzależniony przede wszystkim od reakcji popytu na zmiany ceł, a ostatecznie także cen w konkretnych państwach, jak również od stopnia zainteresowania eksportem ze strony poszczególnych krajów. W dużym uogólnieniu można stwierdzić, że jeśli popyt danego kraju na towary

z zagranicy będzie się charakteryzował większą elastycznością niż ma to miejsce w przypadku odwrotnym, tj. popytu zagranicy na towary tego konkretnego kraju, to wówczas kraj ten może pokusić się o podwyższenie ceł i dzięki temu może tylko zyskać. Taka sytuacja ma jednak miejsce niezmiernie rzadko. Zazwyczaj wszelkie działania w zakresie ceł podejmowane przez poszczególne państwa względem importerów bądź eksporterów stają się przyczyną osiągania znaczących strat przez wszystkie zainteresowane strony. Z kolei taki stan rzeczy prowadzi do podejmowania rozmów i rokowań dotyczących regulacji spraw celnych, czego końcowym efektem jest zazwyczaj zawarcie porozumienia o obniżeniu ceł.

Cła - rodzaje, sposoby ich ustalania i formy pobierania:

Zgodnie z tym, co zostało powiedziane na początku niniejszego opracowania, cła mogą zostać nałożone zarówno na towary importowane, jak i eksportowane. Głównym założeniem poszczególnych krajów nie jest komplikowanie eksportu, lecz jego wspieranie, dlatego też cła eksportowe stosowane są niewspółmiernie rzadziej niż importowe i to zazwyczaj wyłącznie w celach fiskalnych. Cła eksportowe wykorzystywane są przede wszystkim przez państwa słabiej rozwinięte, które eksportują na znaczną skalę, cieszące się dużym zainteresowaniem światowym, surowce mające dość istotny udział w ich eksporcie.

W takich sytuacjach cła eksportowe mogą uchodzić za jedno z najważniejszych źródeł wpływów do budżetu państwa. Z fiskalnego punktu widzenia, cło eksportowe można wykorzystać przejściowo w przypadku wystąpienia trudności w sprawach zaopatrzeniowych w danym państwie. W takim przypadku jego użycie będzie miało na celu zapewnienie rynkowi krajowemu ochrony przed zbyt dużym eksportem. Są to jednak sytuacje zupełnie wyjątkowe i poza nimi ceł eksportowych raczej się nie stosuje. Zdecydowaną większość stosowanych obecnie ceł stanowią cła importowe. Są to cła, które stosuje się w celu zagwarantowania rynkowi krajowemu skutecznego zabezpieczenia przed nadmierną, a przy tym nieuczciwą konkurencją ze strony obcych państw.

Najpowszechniej stosowana klasyfikacja ceł uwzględnia ich podział z punktu widzenia sposobu określania stawki celnej. Na tej podstawie cła można podzielić na:

  • cła "ad walorem" - które pobierane są w postaci określonej stawki procentowej obliczanej od wartości przywożonego towaru, np. 5, 10, 20 czy 30%;
  • cła "specyficzne" - które ustala się jako konkretną stawkę w jednostce monetarnej danego kraju, na przykład w koronach szwedzkich, za jedną jednostkę wagową przywożonego towaru, np. 3 korony szwedzkie za 1 kg danego towaru.

TARYFA CELNA (custom tariff) - uporządkowane zestawienie towarów, które podlegają opłatom celnym oraz stawek celnych, jakie są pobierane przy przewożeniu danego towaru przez granicę celną, zarówno przy jego wwożeniu do kraju, jaki i wywożeniu na zewnątrz. Zbiór ten zawiera następujące elementy obowiązkowe:

  • numer pozycji taryfy celnej;
  • odpowiadająca konkretnemu numerowi pozycji nazwa tej pozycji (szczegółowa nazwa towaru podlegającego ocleniu), np.: zboża, tekstylia, obuwie, samochody, telewizory, mleko przetwory mleczne, mięso i wyroby mięsne, owoce, warzywa, surowce przemysłowe i półfabrykaty, maszyny i urządzenia inwestycyjne itp.;
  • sposób obliczenia cła dla danego towaru (stawka celna);
  • stawkę celną dopłaty;
  • rabaty;
  • nazwy towarów, których nie wolno przywozić bądź wywozić.

Na taryfę celna składa się szereg kolumn, w których podaje się wysokość stawek celnych, jakie obowiązują na poszczególne towary. Obecnie stosowane taryfy celne posiadają bardzo wiele pozycji; może być ich około pięciu tysięcy, a nawet dużo więcej.

Z punktu widzenia polityki celnej, niezwykle istotną rolę pełni, zamieszczana w umowach handlowych zawieranych pomiędzy określonymi państwami, Klauzula Największego Uprzywilejowania (KNU). Na jej podstawie państwa umowne traktowane są na takim samym poziomie, jak kraje uprzywilejowane. Klauzula ta zapewnia, że wszelkie ulgi celne, jakie którykolwiek kraj uzyska, będą również rozciągnięte na pozostałe państwa posiadające w swoich umowach tą właśnie Klauzulę. Zwykle w momencie podpisania określonej umowy handlowej o charakterze międzypaństwowym, poszczególne kraje udzielają sobie wzajemnie Klauzulę Największego Uprzywilejowania.

Sposób działania Klauzuli Największego Uprzywilejowania nakłada na konkretny kraj konieczność wzięcia pod uwagę w swoich działaniach celnych, iż obniżenie przez ten kraj stawki celnej względem określonego, pojedynczego państwa, przyczyni się do rozciągnięcia tej zniżki także na inne kraje, które dostały Klauzulę od państwa wprowadzającego cło, co z kolei spowoduje określone konsekwencje. Istnieją jednak pewne sytuacje, które wykluczają zastosowanie Klauzuli Największego Uprzywilejowania. Tak jest na przykład w przypadku krajów, które staja się współzałożycielami Unii Celnej lub też decydują się na stworzenie Strefy Wolnego Handlu. Te bowiem działania powodują automatyczne wyeliminowanie możliwości rozciągania przydzielonych wzajemnie zniżek celnych na państwa trzecie. Pewnym ustępstwem od działania Klauzuli Największego Uprzywilejowania jest także stosowanie przez kraje wysoko rozwinięte tzw. preferencyjnego traktowania względem państw słabo rozwiniętych, które polega na wprowadzaniu dla nich niższych stawek celnych niż stawki generalne. W takich sytuacjach żadne ulgi celne, które są przyznawane krajom słabiej się rozwijającym nie mogą być dzięki Klauzuli przenoszone na państwa wysoko rozwinięte.

Kraje wysoko rozwinięte decydują się zazwyczaj na stosowanie uprzywilejowanej polityki celnej wobec tych słabo rozwiniętych państw, z którymi w przeszłości łączyła je jakaś specyficzna więź czy określone stosunki, np. dany słabo rozwinięty kraj stanowił kolonię kraju wysoko rozwiniętego. Tak jest obecnie w przypadku Francji oraz Wielkiej Brytanii, które stosują określone preferencje celne w stosunku do krajów należących aktualnie do grupy państw słabo rozwiniętych, które w przeszłości były ich koloniami. Zdarza się również, że niektóre państwa, szczególnie te o znaczących rozmiarach, jak np. Stany Zjednoczone, z powodów politycznych wykluczają określone kraje ze sposobności korzystania na ich rynkach z Klauzuli. Objawia się to zazwyczaj zdecydowanie gorszym traktowaniem, które polega np. na wprowadzaniu dla nich wyższych stawek celnych. Przykładem z praktyki gospodarczej może być okres tzw. "zimnej wojny", kiedy to Stany Zjednoczone oraz inne państwa będące członkami NATO nie zgodziły się na Klauzulę dla ZSRR, a także innych państw bloku radzieckiego. Odmówiono wówczas także Chinom Ludowym oraz Kubie. Z kolei Polska straciła Klauzulę po wybuchu wojny koreańskiej, tj. w 1950 roku, a z powrotem odzyskała ją w 1960 roku po tzw. polskim październiku 1956. Czechom oraz Węgrom przywrócono Klauzulę Największego Uprzywilejowania w latach siedemdziesiątych.

Odwołanie, czasowe wstrzymanie lub też odmówienie przyznania określonemu krajowi Klauzuli Największego Uprzywilejowania jest najczęściej traktowane jako swoista forma kary, którą stosuje się

z powodów ekonomicznych bądź politycznych. Stanowi to pewnego rodzaju rewanż za prowadzenie przez ten kraj nieprzychylnych działań czy też działań, które były niezgodne z określonymi, powszechnie obowiązującymi normami międzynarodowymi. Taki sposób postępowania polegający na gorszym odnoszeniu się do danego państwa niż ma to miejsce w przypadku pozostałych krajów, nosi nazwę traktowania dyskryminacyjnego. Jakiekolwiek wyłączenie spod działania Klauzuli jest więc uważane za przejaw dyskryminacji celnej. Z kolei traktowanie zgodnie z zasadą Klauzuli uważa się za niedyskryminacyjne. Często mówi się w takim przypadku o traktowaniu preferencyjnym. Bycie objętym Klauzulą daje gwarancję jednakowego traktowania pod względem celnym na terenie tego państwa, które Klauzuli udzieliło. Istnieją jednak pewne wyjątkowe sytuacje, kiedy import z państwa posiadającego Klauzulę może zostać obciążony dopełniającym cłem. Może się tak zdarzyć, gdy dany kraj chce wejść ze swoim eksportem na rynki innych państw, stosując w tym celu tzw. ceny dumpingowe, czyli zaniżone w stosunku do cen fabrycznych powiększonych o tradycyjny, przeciętny zysk, który zwykle wynosi około 10%. Jeżeli dumping zostanie udowodniony, tj. jeśli wykaże się, że określony eksporter zbywa na danym rynku swój towar po cenie dumpingowej, a sprzedaż ta stwarza pewne trudności i zakłócenia, czyli działa on ze szkodą dla rynku kraju importera, wówczas kraj importujący ma możliwość, po przeprowadzeniu odpowiedniego dochodzenia, nałożyć na eksportera uzupełniające cło, nazywane cłem anty-dumpingowym. Dumping jest w praktyce gospodarczej traktowany jako swoista forma nierzetelnej konkurencji, której należy się odpowiednio przeciwstawiać i zwalczać ją.

Jedyna realna możliwość stosowania dumpingu występuje tylko wówczas, gdy eksporter danego kraju wspiera swoją działalność eksportową stosując określony system dotowania eksportu przez państwo. Jednak

w takim przypadku, kraje chroniące swoje rynki przed dumpingiem oraz nierzetelną konkurencją wprowadzają dodatkowe zabezpieczenia przeciwko subwencjonowanym eksporterom. Stosowane przez nie środki obrony przejawiają się poprzez nakładanie na importera dodatkowego cła, które nazywane jest cłem wyrównawczym,

a jego wysokość równa jest wartości subwencji. Chcąc nałożyć cło wyrównawcze, dane państwo jest zobowiązane przeprowadzić odpowiednie postępowanie, którego celem jest potwierdzenie subwencjonowania eksportu w określonym przypadku. Konieczność stwierdzenia występowania subwencjonowania eksportu wynika z faktu, że stosowanie tego typu praktyk zazwyczaj jest ukryte i ma charakter pośredni, a przez to jest trudne do wyłapania. Subwencje eksportowe przybierają najczęściej postać: zwrotów ceł, ulg podatkowych, mniejszych stawek przewozowych, odpisów dewizowych, niższych stóp procentowych kredytów itp.

Cła nie są jednak jedyną forma obciążenia importu. Do równie często stosowanych należą także różnego rodzaju dodatkowe podatki, opłaty wyrównawcze oraz dopłaty do ceł. Wszystkie te środki można stosować trwale lub też wprowadzać je na z góry określony czas. Zarówno ich wprowadzanie, wartość, jak

i sposób wymierzania oraz pobierania, są dokładnie sprecyzowane we właściwym akcie prawnym. Istota działania tych środków jest zbliżona do specyfiki ceł, co oznacza, że podobnie jak cła, służą one obciążeniu importu poprzez jego podrażanie. W związku z pełniona funkcją, środki te nazywane są "parataryfowymi".

Wszystkie środki stosowane w celu obciążenia importu, jak cła, podatki oraz wszelkie inne opłaty, przyczyniają się do powstania znaczących utrudnień przy wejściu eksporterów na rynek danego kraju. Bardzo często są one więc podstawowym przedmiotem negocjacji międzypaństwowych, których celem jest złagodzenie konsekwencji stosowania tych środków oraz ich ograniczanie. Instytucjami, które zajmują się rozwiązywaniem tego typu problemów są: Międzynarodowy Układ o Taryfach i Handlu-GATT oraz Światowa Organizacja Handlu WTO.

W zagranicznej polityce handlowej, oprócz środków taryfowych i parataryfowych, wykorzystuje się również tzw. środki "pozataryfowe". Zalicza się do nich przede wszystkim zakazy bądź też ilościowe ograniczenia zarówno przywozu, jak i wywozu, ograniczenia dewizowe, jak również obowiązywanie rozlicznych norm technicznych oraz sanitarnych, które nierzadko powodują znaczne utrudnienia w imporcie czy eksporcie. Dość znacznym problemem jest także skomplikowana procedura umożliwiająca w efekcie otrzymanie określonych pozwoleń czy też ustalenie wymiaru ceł.

Ograniczenia ilościowe wywozu i przywozu:

Wprowadzanie ograniczeń ilościowych ma na celu określenie przez państwo realnych fizycznych rozmiarów możliwego eksportu bądź importu. Państwo może w ten sposób bezpośrednio ograniczać wielkość zarówno przywożonych, jak i wywożonych towarów. Ponadto, rząd danego państwa ma możliwość wydania zakazu na przywóz określonego towaru z zagranicy, aby potem wyrazić zgodę na jego wwiezienie w ściśle wyznaczonych ilościach. Praktycznie identyczne ograniczenia mogą być także stosowane w odniesieniu do eksportu.

W międzynarodowej wymianie handlowej, ograniczenia ilościowe stosowano nawet w czasach merkantylizmu. Zaczęto odchodzić od nich dopiero w okresie kapitalizmu wolnokonkurencyjnego, aby wreszcie znieść je całkowicie. Ograniczenia ilościowe zastąpiono wówczas cłami, które stały się podstawową formą wpływania przez państwo na obroty z zagranicą. Jednak okres międzywojenny, który przyniósł ze sobą znaczny kryzys, przyczynił się do ponownego zastosowania ograniczeń ilościowych. Lata międzywojenne były okresem ujawnienia się dość istotnych trudności płatniczych w wielu krajach, co z kolei było bezpośrednią przyczyną wprowadzania przez te państwa środków ograniczających przywóz towarów z zagranicy. Trudności płatnicze nie były jednak jedynym powodem wznowienia ograniczeń ilościowych. Wpływ na to miały również inne czynniki, a wśród nich m.in. potrzeba zabezpieczenia rynków krajowych przed konkurencją napływającą

z zagranicy.

Okresem stosowania ograniczeń ilościowych w dość szerokim zakresie i to nawet przez państwa wysoko rozwinięte Europy Zachodniej, były lata tuż po II wojnie światowej. Zasadniczym celem stosowania wówczas ilościowych ograniczeń przywozu było dążenie do ochrony bilansów płatniczych, ale także zabezpieczenie własnego rynku oraz rodzimej produkcji, ze szczególnym uwzględnieniem produkcji rolnej.

Z kolei celem wprowadzania ograniczeń ilościowych w eksporcie jest głównie zapewnienie danemu państwu wystarczającej podaży produktów rolnych oraz żywności, jak również surowców i półfabrykatów przemysłowych mających strategiczny charakter. Większość ograniczeń eksportowych znoszono sukcesywnie po wojnie, w miarę jak następowała odbudowa gospodarcza oraz polepszała się sytuacja zaopatrzeniowa. Pozostawiono natomiast, a wręcz nawet spotęgowano ograniczenia eksportu w zakresie technologii, maszyn

i urządzeń, jak również surowców oraz materiałów produkcyjnych o istotnym znaczeniu strategicznym.

Ograniczenia ilościowe wykorzystywane były głównie przez państwa zachodnie będące członkami NATO w stosunku do eksportowania technologii do ZSRR oraz pozostałych państw bloku radzieckiego.

Z ograniczeń tych korzystano aż do 1991 roku, czyli do momentu zlikwidowania Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich i przekształcenia go w Rosję. Dzięki przekształceniom, jakie dokonały się w Europie Środkowej, a zwłaszcza w Polsce, na Węgrzech oraz w Czechosłowacji na przełomie lat 1989-1990, jak również po zjednoczeniu Niemiec, zniesiono ograniczenia ilościowe w stosunku do krajów Europy Środkowej, a częściowo złagodzono względem Rosji oraz pozostałych wcześniejszych republik byłego ZSRR, które obecnie mają status niepodległych państw.

Z formalnego punktu widzenia, stosowanie ograniczeń ilościowych czy też tożsamych im "dobrowolnych ograniczeń" lub "umów o uporządkowanym zbycie", jest zabronione przez WTO, jednak

w rzeczywistości gospodarczej są one stosowane w dalszym ciągu jako środki zabezpieczenia rynku, a także produkcji krajowej. Narzędzia te wykorzystują z równym powodzeniem zarówno państwa wysoko rozwinięte, jak Stany Zjednoczone czy Japonia, jak również kraje należące do Unii Europejskiej, a także kraje mniej rozwinięte. Te ostatnie maja na celu głównie ochronę rodzimej produkcji oraz bilansów płatniczych.

W najbardziej ogólnym ujęciu, stosowanie ograniczeń ilościowych przywozu polega na określaniu przez jednostki administracji gospodarczej w danych państwach tzw. kontyngentów ilościowych na podstawowe towary lub grupy towarów, które objęte są ograniczeniami ilościowymi. W ramach tych kontyngentów ustalana jest górna granica, tj. maksymalna ilość poszczególnych towarów, jaka może być przywieziona z zagranicy. Importerzy, którym zależy na przywozie określonych towarów, mają obowiązek starania się u odpowiednich władz administracyjnych o wydanie właściwego pozwolenia czy też licencji przywozowej.

Kontyngent, jaki określa się dla konkretnego towaru, może mieć charakter globalny i wówczas dotyczy on wszystkich państw wspólnie bądź też może odnosić się do danego kraju i ustalać wielkość importu tylko

i wyłącznie dla tego właśnie kraju. Pierwsza opcja polega na rozpatrywaniu kolejnych wniosków przedsiębiorców aż do momentu wyczerpania kontyngentu globalnego przeznaczonego na określony rok.

Z kolei w drugiej sytuacji, wnioski przedsiębiorców rozważane są jedynie w zakresie kontyngentu przywozowego, jaki został ustalony dla konkretnego kraju. Prowadzi to zatem do konkluzji, iż może zaistnieć taka sytuacja, w której wnioski przedsiębiorców dotyczące importu z jednego kraju nie zostaną w całości zrealizowane, podczas gdy kontyngent innego państwa nie zostanie w pełni wykorzystany, gdyż popyt na jego produkcję będzie niewystarczający.

Rozdzielenie kontyngentów na konkretne państwa może się odbyć na dwa sposoby. Jednym z nich jest podział proporcjonalny w stosunku do wspólnie ustalonego podstawowego okresu, który wybrany został

z czasów przed zastosowaniem ograniczeń ilościowych. Natomiast drugi sposób polega na podziale kontyngentów w sposób indywidualizujący konkretne kraje. Rozdział kontyngentów zgodnie z pierwszym sposobem traktowany jest jako niedyskryminacyjny, natomiast drugi sposób, który różnicuje poszczególne kraje, uważany jest za dyskryminacyjny. Pewnym problemem może się okazać w praktyce ustalenie okresu bazowego, podstawowego, gdyż z punktu widzenia jednych krajów może on być korzystny, podczas gdy inne państwa będą go uważały za niedogodny. Jako niedyskryminacyjne, traktowane jest również określenie wyłącznie globalnego kontyngentu przywozowego bez przeprowadzania podziału na poszczególnych eksporterów. W takiej sytuacji wybór państw, które będą nabywcami pozostaje w gestii poszczególnych przedsiębiorstw importowych aż do momentu wyczerpania się kontyngentu globalnego.

Ograniczenia ilościowe uznawane są za niezbędne w przypadku wystąpienia trudności płatniczych.

W związku z taką argumentacja stosowania tych ograniczeń, należy wziąć pod uwagę ich efektywność

z punktu widzenia zabezpieczenia bilansu płatniczego. Stwierdzone jest, iż ograniczenia ilościowe związane są wyłącznie z ilością przywożonych towarów, a nie z ich wartością. Może zaistnieć sytuacja, gdzie ograniczenie ilości przywożonych towarów nie będzie jednoznaczne z równoczesnym zmniejszeniem się wartości importowanego towaru. Przykładowo: pewien kraj "A" importował z zagranicy 1,5 miliona ton danego towaru rocznie. Jednak po wprowadzeniu ograniczeń ilościowych, kraj ten zmniejszył swój import tegoż samego towaru do 1 miliona ton tocznie. Ograniczenie przywozu może jednak być wynikiem właściwego zmniejszenia globalnej podaży tego konkretnego towaru na rynku danego państwa. Jeżeli popyt się nie zmieni, to wówczas konsekwencją będzie wzrost ceny danego towaru. W przypadku mało elastycznego popytu, może zaistnieć sytuacja, gdy zagraniczni dostawcy podwyższać będą cenę eksportową. Wówczas wysoka cena może przyczynić się do wzrostu globalnej wartości importu, mimo że ilość importowanych towarów będzie mniejsza. I tak: jeżeli przy imporcie wynoszącym 1,5 miliona ton, cena kształtowała się na granicy 10 dolarów za tonę,

a po zmniejszeniu się podaży na rynku pewnego kraju "B" do 1 miliona ton, cena towaru zwiększyłaby się do 18 dolarów za tonę, to całkowita wartość przywozu nie uległaby zmniejszeniu, lecz jeszcze wzrosłaby z 15 milionów dolarów do 18 milionów dolarów. Przedstawiona sytuacja sugeruje, że wprowadzenie ograniczeń ilościowych nie w każdym przypadku może przyczynić się do osiągnięcia zamierzonych efektów. Wręcz przeciwnie, w określonych sytuacjach, gdy np. dostawca z zagranicy jest monopolistą na danym rynku, a jego popyt jest mało elastyczny, wówczas ograniczenia ilościowe mogą spowodować konsekwencje zupełnie odwrotne do początkowo zakładanych. Jeżeli ograniczenia ilościowe przywozu wykorzystuje się w celu zabezpieczenia rynku krajowego, to zazwyczaj wpływają one także na wzmocnienie się pozycji producenta krajowego jako monopolisty. Może to w efekcie powodować dość duże podwyżki cen towarów, na które ustalany jest kontyngent.

Specyficznymi odpowiednikami jednostronnie wprowadzanych ograniczeń ilościowych importu, które kraje wysoko rozwinięte zaczęły stosować w latach siedemdziesiątych, są tzw. "ograniczenia dobrowolne". Tego rodzaju porozumienia, które mają charakter dwustronnych umów z krajami eksportującymi, nazywane są także "porozumieniami o uporządkowanym zbycie".

Ograniczenia dewizowe:

Z powodu niewielkiej skuteczności ograniczeń ilościowych jako narzędzia służącego ochronie bilansu płatniczego, pojawiła się konieczność wprowadzania ograniczeń dewizowych. Potrzeba ta wynikała także

z faktu, że ograniczenia ilościowe dotyczą wyłącznie obrotów towarowych, natomiast dane państwo może posiadać ujemny bilans płatniczy na skutek licznych płatności, jak np. procenty i dywidendy od kapitałów, obowiązek zwrotu zaciągniętej pożyczki czy też z powodu odejścia znacznej części zagranicznego kapitału. Stosowanie ograniczeń dewizowych polega na wprowadzaniu przez rząd zakazu dokonywania nieograniczonych i swobodnych operacji dewizowych na rynku finansowym. Eksporterzy zostają jednocześnie przymuszeni do odsprzedaży zagranicznych środków płatniczych we właściwych bankach. Tak samo również wywożenie, zarówno własnej waluty, jak i obcych środków płatniczych, zmusza do posiadania odpowiedniego pozwolenia dewizowego udzielanego przez uprawniony do tego bank. Dzięki takiemu postępowaniu, rząd ma możliwość sprawdzania łącznej sumy zobowiązań finansowych z wszystkich możliwych tytułów w stosunku do zagranicy, jak również dostosowywania tych zobowiązań do wpływów dewizowych.

Ograniczenia dewizowe są niekiedy uznawane za ostateczny środek ochrony bilansu płatniczego, stosowany wówczas, gdy z powodu wystąpienia znacznego deficytu płatniczego zawodzą wszystkie pozostałe środki polityki handlowej. Prowadzenie polityki ograniczeń dewizowych związane jest jednak z koniecznością posiadania efektywnego aparatu administracyjnego oraz sprawnego aparatu ścigania. Wynika to z faktu występowania przy ograniczeniach dewizowych tzw. czarnego rynku na waluty obce, gdzie kurs tych walut jest zdecydowanie wyższy. Jeżeli ze strony importu nie będzie występowała odpowiednia konkurencja, wówczas stosowanie ograniczeń dewizowych, podobnie jak miało to miejsce w przypadku ograniczeń ilościowych, może powodować istotne zwiększenie cen towarów produkowanych w kraju.

Ożywienie kursu walutowego:

Kolejnym czynnikiem, który z punktu widzenia gospodarki rynkowej ma wyjątkowo duże znaczenie dla kształtowania się polityki wpływania państwa na obroty zagraniczne, jest polityka kursu walutowego. Najbardziej optymalnym założeniem jest usiłowanie zachowania stabilnego kursu waluty, co jest najbardziej wskazane i korzystne z punktu widzenia rachunku ekonomicznego oraz wspierania eksportu. Ponadto, stabilny kurs waluty sprzyja również prowadzeniu różnorodnych inwestycji w kreślonym kraju przez zagranicznych inwestorów.

Utrzymanie stabilnego kursu waluty nie jest jednak sprawą prostą, zwłaszcza w przypadku występowania w danym państwie przez dłuższy czas znaczących trudności płatniczych. W takiej sytuacji istnieje jednak możliwość przeprowadzenia dewaluacji waluty, czyli zmniejszenia jej wartości w odniesieniu do kreślonego miernika, którego przyjmuje się za podstawę. Jednym z ważniejszych argumentów przemawiających za przeprowadzeniem dewaluacji waluty, jest niska konkurencyjność eksportu danego kraju w porównaniu do towarów, które wytwarzane są za granicą. Stwarza to sytuację, w której wpływy uzyskiwane z eksportu są zbyt małe w stosunku do popytu tego państwa na import. Dzięki zastosowaniu w takim przypadku ewaluacji waluty o pewien określony procent, efektem będzie zniżkowanie eksportu tego kraju dla zagranicy. Ceny określonych towarów w państwie, które ogłosiło dewaluację, obliczane z punktu widzenia walut innych krajów, okazują się być w ostatecznym rozrachunku niższe, a przez to bardziej konkurencyjne. Z kolei ceny towarów pochodzących z importu, które ustalane są z punktu widzenia waluty krajowej, odpowiednio się zwiększają. W efekcie wynikiem takiej sytuacji może się okazać zwiększenie eksportu oraz zmniejszenie importu, co z kolei doprowadzi do polepszenia bilansu handlowego i płatniczego.

Efektywność dewaluacji waluty niestety nie zawsze jest tak pewna i oczywista. Zazwyczaj na jej skuteczność wpływ ma wiele różnych czynników. Jednym z nich jest np. określona reakcja popytu zagranicznego na zniżkowanie eksportu konkretnego państwa. Jeżeli popyt za granicą charakteryzuje się odpowiednią elastycznością, to wówczas nawet nieznaczny poziom dewaluacji może spowodować znaczące zwiększenie się popytu za granicą na towary konkretnego kraju. Z kolei, jeśli ten dany kraj będzie posiadał wystarczającą podaż na eksport, to może dojść do wzrostu jego wywozu. Rezultatem będzie tu poprawa bilansu płatniczego oraz handlowego danego państwa. W przypadku zbyt niskiej elastyczności popytu na towary danego państwa za granicą, polityka dewaluacji może okazać się zawodna i nie przynieść spodziewanych efektów. Skuteczność dewaluacji jest uzależniona nie tylko od popytu zagranicy, lecz również od elastyczności podaży w kraju na eksport.

Innym czynnikiem, od którego uzależniona jest efektywność polityki dewaluacji z punktu widzenia importu, jest reakcja popytu rodzimego na zmieniające się ceny towarów obcych, które to ceny liczone są po walucie krajowej. Jeśli popyt ten charakteryzuje się znaczną elastycznością, w takiej sytuacji nawet nieznaczny poziom dewaluacji, który stanowi o niewysokim podrożeniu eksportu, spowoduje jego znaczący spadek. Skoro natomiast popyt na import jest dość nieelastyczny, to w celu obniżenia importu konieczny byłby stosunkowo wysoki poziom dewaluacji. To, jaki wpływ będzie miała dewaluacja na obniżenie importu, jest zatem zależne od sytuacji na rynku wewnętrznym. Jeżeli na rynku będzie akurat zła koniunktura, wówczas elastyczność popytu na zmiany cen będzie większa i przy dość niewielkim poziomie dewaluacji możliwe będzie uzyskanie określonych skutków. Z kolei w okresie znacznego rozkwitu na rynku i dobrej koniunktury, gdy dodatkowo rośnie stopa inflacji, równoczesne zwiększenie się cen importowych może nie spowodować obniżenia importu w takim stopniu, aby doprowadziło to do polepszenia bilansu płatniczego. W takiej sytuacji wskazany byłby wyjątkowo wysoki stopień dewaluacji. Efektem takiego posunięcia byłyby niższe ceny eksportowe, a co za tym idzie, również wpływy dewizowe okazałyby się mniejsze jak przed dewaluacją. Natomiast zarówno ceny importowe, jak i wydatki dewizowe byłyby sukcesywnie większe.

W omówionej sytuacji terms of trade, czyli stosunki pomiędzy cenami eksportowymi a cenami importowymi zmieniłyby się na niekorzyść państwa, które przeprowadziło ewaluację waluty, co w rezultacie spowodowałoby zmniejszenie wpływów dewizowych tego państwa oraz uniemożliwiało poprawę bilansu płatniczego.

Ostatecznie można zatem dojść do konkluzji, że polityka dewaluacji nie w każdym przypadku może prowadzić do osiągnięcia założonych celów. Jeżeli nawet przyniesie ona spodziewane rezultaty, to zwykle można je odczuć dopiero po jakimś czasie. Zazwyczaj opóźnienie to wynosi mniej więcej kilka miesięcy. Dewaluacja nie jest jednak procesem stałym i jej efekt z upływem czasu zostaje przytłumiony, a nawet całkowicie wygasa. W takim przypadku bilans płatniczy raczej nie ulegnie poprawie.

Jako pewnego rodzaju alternatywę względem dewaluacji waluty, można traktować tzw. płynny kurs waluty krajowej w stosunku do waluty obcej. Zjawisko to polega na tym, że państwo nie dąży za wszelką cenę do stabilizacji kursu swojej waluty, lecz pozwala na jej deprecjację, tj. obniżenie się kursu waluty proporcjonalnie do pogarszającego się bilansu płatniczego. Następstwa tego typu działania są identyczne, jak

w przypadku dewaluacji waluty: dochodzi do potanienia eksportu dla zagranicy oraz podrożenia importu zarówno dla importerów, jak i odbiorców rodzimych. Zasadniczym celem płynności zmian kursu jest zapobieganie tworzeniu się zbyt dużych deficytów lub też nadwyżek w bilansie płatniczym. Skuteczne osiągniecie tego zamierzenia uzależnione jest jednak od elastyczności popytu oraz podaży w danym państwie,

a także za granicą. W przypadku, gdy odpowiednie władze planują utrzymanie wahań kursu w określonych granicach, to są one zmuszone do podjęcia odpowiednich działań na rynku dewizowym, w wyniku których rynek ten zostanie uzupełniony o dewizy zagraniczne. Działania te polegają głównie na oferowaniu do sprzedaży przez władze dewiz pochodzących z ich rezerw, który to zbyt następuje po odpowiednio mniejszym kursie lub też na skupowaniu dewiz po kursie odpowiednio zwiększonym. Stosowanie tego typu rozwiązań jest uzależnione od posiadanych przez państwo rezerw oraz od możliwości ich uzupełniania ze źródeł zagranicznych, takich jak np. Międzynarodowy Fundusz Walutowy.

Pozostałe metody oddziaływania rządu na obroty z zagranicą:

Władze rządzące w państwach kapitalistycznych mają możliwość wpływania na zagraniczny obrót towarowy, a także na bilans płatniczy również przy wykorzystaniu ogólnych narzędzi polityki fiskalnej

i pieniężnej. Jednym z takich środków oddziaływania o charakterze ogólnym jest nakładanie na towary importowane podatku wewnętrznego, co powoduje identyczne konsekwencje, jak wprowadzanie cła, czyli przyczynia się do podrożenia przywożonego towaru. Innym sposobem wpływania państwa na handel zagraniczny jest wspieranie produkcji krajowej poprzez udzielanie określonych dotacji. Subwencjonowanie produkcji rodzimej, która przynajmniej w niewielkiej części przeznaczona jest na eksport, może przyczynić się do potanienia eksportu. Zarówno obciążenie towarów importowanych podatkiem wewnętrznym, jak

i posługiwanie się subwencjami eksportowymi stanowią w połączeniu środki alternatywne w stosunku do polityki dewaluacji. Narzędzia te, mimo iż z założenia zawierają się w wewnętrznej polityce fiskalnej, czyli polityce podatków oraz wydatków danego państwa, to jednak w bezpośredni sposób oddziałują na handel zagraniczny. Środki polityki fiskalnej mogą mieć również pośredni wpływ na obroty handlowe z zagranicą. Określona polityka podatkowa może pełnić funkcję czynnika mobilizującego do podejmowania działań zmierzających do podwyższenia skali produkcji, lub też do tego zniechęcać. Połączenie polityki podatkowej

z polityką wydatków rządowych może mieć istotny wpływ na wyraźną poprawę koniunktury w kraju. To

z kolei może stanowić przyczynę zwiększenia się presji inflacyjnej. Sposobem na przeciwstawienie się presji inflacyjnej na rynku rodzimym jest niewątpliwie ograniczenie wydatków rządowych. Prowadzi ono także do "ostudzenia" koniunktury gospodarczej w danym państwie. Przeprowadzenie takich działań spowoduje po jakimś okresie czasu określone zmiany strumieni pieniężnych przychodów oraz wydatków społeczeństwa na rynku krajowym. Działania te będą miały również wpływ nie tylko na sytuację wewnętrzną kraju, ale także na sytuację zewnętrzną, czyli przyczynią się do zmiany bilansu płatniczego i handlowego. Jeżeli sytuacja gospodarcza w kraju charakteryzuje się wysoką koniunkturą i wzrasta przez to nacisk skutecznego popytu na rynek, wówczas zazwyczaj zwiększa się import, a równocześnie pewna ilość towarów, które wcześniej przeznaczane były na eksport, teraz jest wykorzystywana na zaspokojenie wzrastającego popytu rodzimego. Dodatkowo, w przypadku presji inflacyjnej, zwiększenie cen krajowych będzie skutkowało spadkiem konkurencyjności eksportu krajowego oraz podwyższeniem konkurencyjności produktów przywożonych, aby w efekcie spowodować ograniczenie eksportu, a z drugiej strony zwiększenie importu. W przypadku zastosowania wówczas określonych środków polityki antyinflacyjnej, może dojść do zmniejszenia napięcia

w handlu zagranicznym, czyli do polepszenia bilansu płatniczego. Z kolei te narzędzia, które mają na celu zwiększenie wydatków rządowych mogą, poprzez aktywizację popytu na rynku krajowym, prowadzić do wzrostu popytu na import oraz stwarzać pewne określone problemy w bilansie płatniczym i handlowym.

Chcąc zachować równowagę płatniczą, odpowiednie organy rządzące w danym państwie mają możliwość posługiwania się nie tylko środkami polityki fiskalnej, ale mogą w tym celu wykorzystywać również politykę monetarną, na którą składa się głównie polityka stopy procentowej banku centralnego oraz polityka uproszczeń czy trudności stosowanych przy udzielaniu przez banki kredytów poszczególnym przedsiębiorcom.

Polityka stopy procentowej banku centralnego może oddziaływać na bilans płatniczy w sposób pośredni lub bezpośredni. Z jednej strony bowiem, zwiększenie stopy procentowej może przyczynić się do werbowania kapitałów z zagranicy i poprzez polepszenie bilansu obrotów kapitałowych powodować poprawę bilansu płatniczego. Ponadto, wzrost stopy procentowej może też spowodować pewne ograniczenie aktywności gospodarczej. Jeżeli to ograniczenie będzie przyczyną zmniejszenia się dochodu oraz popytu krajowego, może dojść do obniżenia się popytu na import. Z kolei, gdy ograniczenie aktywności gospodarczej wywoła w dalszej kolejności zmniejszenie się cen w kraju do poziomu niższego niż ma to miejsce za granicą, taka sytuacja może mieć istotny wpływ na aktywizację eksportu oraz spadek importu, a dzięki temu także na poprawę bilansu handlowego i w efekcie - również płatniczego. W większości przypadków polityka stopy procentowej nie stanowi jednak na tyle mocnego środka, aby mogła samodzielnie przyczynić się do uzyskania takich rezultatów. W związku z tym, najczęściej stosuje się ją wspólnie ze środkami polityki fiskalnej.

Międzynarodowe umowy gospodarcze:

Jak już wcześniej wspomniano, do realizacji zagranicznej polityki ekonomicznej poszczególnych państw wykorzystuje się z jednej strony określone środki autonomiczne, natomiast z drugiej strony - różnego rodzaju umowy i porozumienia gospodarcze, które zawierane są pomiędzy zainteresowanymi krajami. Umowy lub porozumienia gospodarcze mogą mieć dwojaki charakter, który uzależniony jest od ilości biorących w nich udział krajów. Mogą one być zatem dwustronne, gdy uczestniczą jedynie dwa państwa lub też wielostronne, gdy liczba krajów uczestniczących jest większa. Do czasu drugiej wojny światowej, najczęściej zawieranymi umowami o charakterze gospodarczym były umowy dwustronne, które nazywa się również bilateralnymi. Umowy wielostronne, czy też inaczej multilateralne, zaczęto stosować zdecydowanie częściej i powszechniej dopiero po drugiej wojnie światowej.

Oprócz zastosowania tradycyjnego podziału umów, uzależnionego od liczby państw uczestniczących

w zawieraniu danej umowy, można również dokonać klasyfikacji umów międzynarodowych ze względu na rodzaj spraw, jakie określone umowy podejmują. Z tego punktu widzenia międzypaństwowe umowy gospodarcze dzielą się na:

  • umowy handlowe;
  • umowy o współpracy gospodarczej, technicznej i kapitałowej;
  • umowy finansowe - w tym m.in.: umowy płatnicze oraz umowy kredytowe;
  • umowy komunikacyjne - mogą dotyczyć m.in.: komunikacji kolejowej lub lotniczej;
  • umowy osiedleńcze;
  • umowy w sprawie rybołówstwa na wodach, które należą do strefy ekonomicznej innych państw;
  • umowy morskie.

Umowy handlowe - stanowią najstarszy rodzaj międzynarodowych umów gospodarczych. Na początku były one zawierane wyłącznie w sprawach dotyczących ochrony statku, towaru oraz samego kupca. Jednak wraz

z rozwojem powszechnej wymiany handlowej, która miała miejsce szczególnie w okresie kapitalizmu, głównym czynnikiem popularyzującym tą formę umowy międzypaństwowej zaczęła być potrzeba zagwarantowania optymalnych warunków wejścia na rynki zbytu dla eksporterów, jak również umożliwienia rozwoju działalności gospodarczej przez kapitał danego państwa na obszarach innych krajów. Wśród najważniejszych rodzajów umów handlowych wyróżnić można:

  • traktat handlowy;
  • konwencja handlowa;
  • układ handlowy;
  • porozumienie handlowe;
  • protokół handlowy.

Najpowszechniejszym, a przy tym najpoważniejszym rodzajem dwustronnej umowy handlowej jest traktat handlowy. W najbardziej ogólnym ujęciu stanowi on umowę o charakterze długotrwałym, najczęściej wieloletnią, która reguluje wszystkie stosunki i relacje handlowe, czy też nawet gospodarcze pomiędzy dwoma różnymi krajami. Długoterminowy charakter traktatu oznacza w praktyce, że może on być zawarty na okres dziesięciu, a nawet większej ilość lat, z dodatkową możliwością przedłużenia go o kolejne lata lub też na czas nieograniczony. Wymiana handlowa między państwami uczestniczącymi w traktacie warunkowana jest zwykle przydzieleniem sobie wzajemnie przez te kraje Klauzuli Największego Uprzywilejowania.

Klauzula zapewnia krajom podpisującym traktat, z punktu widzenia obciążeń celnych, możliwie uprzywilejowany sposób odnoszenia się do ich towarów na terytorium przeciwnego państwa. Oznacza to, że kraje te będą traktowane na równi w kwestiach obciążeń celnych. W traktacie handlowym powinno się także poświęcić uwagę zagadnieniu traktowania osób fizycznych oraz prawnych, które zamierzają prowadzić działalność gospodarczą na obszarze drugiego państwa. W takich sytuacjach najczęściej gwarantowana jest tzw. Klauzula Narodowa, która mówi o uważaniu osób oraz przedsiębiorców kraju podpisującego traktat za swoich rodzimych obywateli i za własne przedsiębiorstwa.

Umowy handlowe posiadają zwykle również odpowiednie klauzule, które chronią inwestycje kapitałowe jednego z państw na obszarze tego drugiego oraz gwarantują zabezpieczenie tzw. własności intelektualnej, czyli praw autorskich do wynalazków i dzieł autorstwa członków społeczności drugiego państwa. Z kolei klauzule osiedleńcze umieszczone w traktatach zawierają wytyczne dotyczące możliwości osiedlania się osób

z jednego państwa na terytorium przeciwnego kraju. Zagadnienia te precyzuje zwykle Klauzula Narodowa.

Traktaty handlowe mogą również regulować kwestie związane z szeroko pojętą komunikacją. W związku

z tym w traktacie mogą zostać umieszczone odpowiednie klauzule morskie, które mówią o sposobie traktowania statków z floty jednej strony w portach należących do drugiego państwa. Również tutaj sprawy te regulowane są przez Klauzulę Narodową, która dodatkowo uzupełniana bywa przez Klauzulę Największego Uprzywilejowania. Powyższe ustalenia nie dotyczą jedynie żeglugi przybrzeżnej oraz rybołówstwa, gdyż ich kwestie dotyczące działalności na wodach określonego państwa regulowane są zwykle odrębnymi umowami.

Pod koniec traktatu umieszcza się zazwyczaj tzw. Klauzulę Ucieczki, która w określonych sytuacjach umożliwia odstąpienie lub wstrzymanie wykonania na określony czas podjętych zobowiązań. Jest to możliwe głównie wtedy, gdy ich realizacja niesie ze sobą niebezpieczeństwo poniesienia przez państwo znaczących strat. Umowa traktatowa powinna się kończyć oznaczeniem czasu, na jaki dany traktat jest podpisywany. Ponadto, w końcowej części należy również zamieścić odpowiednie informacje dotyczące możliwości wcześniejszego wypowiedzenia umowy przez jednego z uczestników traktatu. Odstąpienie od traktatu przed upływem terminu, na jaki został on zawarty, wymusza konieczność wypowiedzenia tego traktatu przez jedną ze stron, które musi nastąpić na pół roku przed planowanym terminem wycofania się.

Inną formą umowy handlowej jest konwencja handlowa. Dokument ten może regulować zagadnienia

w podobnym zakresie jak traktat handlowy, jednak stanowi formę nieco mniej podniosłą.

Z kolei układ handlowy dotyczy zazwyczaj pewnej określonej części spraw odnoszących się do wymiany handlowej pomiędzy dwoma różnymi państwami, które to zagadnienia regulowane są układzie handlowym

w sposób wyjątkowo szczegółowy. Przedmiotem precyzyjnych regulacji w układzie handlowym może być między innymi obustronne odnoszenie się do siebie poszczególnych krajów pod względem celnym czy też szczegółowa regulacja wykorzystywanych ograniczeń ilościowych.

Jeszcze inną formę umowy handlowej stanowi porozumienie handlowe. Jest to umowa, która zazwyczaj ma na celu uregulowanie zdecydowanie mniejszej ilości szczegółowych zagadnień dyskusyjnych o węższym zakresie tematycznym.

Kolejnym, podobnym do porozumienia, rodzajem umowy handlowej jest protokół handlowy. Jest to forma mogąca stanowić załącznik do bardziej ogólnej umowy lub też mogąca obejmować pewne regulacje dodatkowe i być dopełnieniem umowy, np. układu handlowego, który został zawarty wcześniej. Ponadto, protokół

z rozmów może być podstawą do sporządzenia właściwej umowy, czyli może stanowić pisemne potwierdzenie faktu, że dwie strony wyrażają chęć zawarcia umowy, jak również może przedstawiać wstępne stanowiska poszczególnych stron, które będą stanowiły punkt wyjścia do dalszych rozmów i negocjacji.

Dla zachowania ważności, takie umowy handlowe, jak: traktaty, konwencje i układy, wymagają ratyfikacji ze strony rządu. Z kolei protokoły oraz porozumienia są dokumentami handlowymi niewymagającymi ich ratyfikowania przez parlament.

Układ Ogólny o Taryfach i Handlu (GATT) stanowi wielostronną umowę, która została zawarta tuż po drugiej wojnie światowej, tj. w 1947 roku. Umowa ta dotyczyła głównie ograniczania ceł oraz powszechnej liberalizacji handlu. Zgodnie ze swoim podstawowym założeniem, prowadziła ona do znaczącej liberalizacji handlu światowego, a także przyczyniła się do sprecyzowania najważniejszych zasad i reguł obowiązujących

w obustronnych relacjach handlowych państw członkowskich. Postanowienia umowy GATT obowiązywały do momentu powołania Światowej Organizacji Handlu WTO (World Trade Organization) Organization w 1995 roku. Światowa Organizacja Handlu nie jest jedynie wielostronną umową, lecz uważa się ją za formalną organizację międzynarodową posiadającą statutowe władze, którymi są:

  • Komisja Ministerialna Państw Członkowskich - uznawana jest za najważniejszy organ WTO posiadający najwyższe kompetencje;
  • Rada Generalna - przejmuje zadania i obowiązki Komisji pomiędzy jej sesjami; pełni ponadto funkcje: organu Rozstrzygania Sporów oraz organu Przeglądu Polityki Handlowej;
  • Sekretariat - osobą zarządzającą jest Dyrektor Generalny, którego mianuje Komisja Ministerialna.

Z merytorycznego punktu widzenia, Światowa Organizacja Handlu WTO posiada zdecydowanie obszerniejszy zakres funkcjonowania niż Układ Ogólny o Taryfach i Handlu GATT. Do podstawowych kompetencji WTO należą nie tylko wszelkie kwestie dotyczące polityki handlowej w zakresie handlu towarami, lecz także sprawy związane z międzynarodowym obrotem w odniesieniu do usług oraz handlowymi aspektami Praw Własności Intelektualnej. Do rozstrzygania spraw w ramach poszczególnych zakresów, w WTO zostały powołane odpowiednie Rady. Światowa Organizacja Handlu gwarantuje odnoszenie się do wszystkich państw członkowskich w oparciu o Klauzulę Największego Uprzywilejowania. Dodatkowo, WTO jest uważane za dogodny punkt wyjścia czy też podstawę do kontynuowania wszelkich rozmów oraz negocjacji, a także dalszej liberalizacji handlu. Umożliwia także konsekwentne pertraktowanie w takich sprawach, jak: systematyczne redukowanie ceł, likwidowanie graniczeń ilościowych itp. WTO nakłada na państwa w nim uczestniczące konieczność zrezygnowania ze stosowania subwencji eksportowych, a także innych taryfowych

i pozataryfowych środków polityki handlowej, które mają charakter restrykcyjny. Ponadto, Światowa Organizacja Handlu wprowadza pewne ograniczenia dotyczące możliwości korzystania z "porozumień

o uporządkowanym zbycie" oraz "dobrowolnych ograniczeń eksportowych".

Z drugiej jednak strony, organizacja ta daje swoim członkom możliwość ochrony przed wejściem subwencjonowanego eksportu na ich rynki, a także przed dumpingiem. Zabezpieczenie to jest możliwe dzięki oferowanej przez WTO pomocy w postaci ceł wyrównawczych oraz anty-dumpingowych. Organizacja dąży jednocześnie do ograniczania ilości postępowań prowadzonych w celu udowodnienia zaistnienia zjawiska subwencjonowania eksportu lub dumpingu. W tym celu WTO precyzuje zasady, zgodnie z którymi postępowania takie powinny być przeprowadzane. Istotne jest w tej kwestii to, że oprócz potwierdzenia wystąpienia subwencjonowania czy dumpingu, niezbędne jest również udowodnienie, że zjawiska te

w znacznym stopniu przyczyniły się do powstania wielu trudności oraz szkód na rynku kraju pełniącego w tym przypadku funkcję importera.

Istotnym z punktu widzenia działalności WTO wydarzeniem była tzw. "Milenijna Runda" negocjacji handlowych, która została zapoczątkowana decyzją Komisji Ministerialnej WTO w listopadzie 1999 roku. Głównym założeniem podjęcia tych rozmów było uczynienie kolejnego posunięcia w zakresie liberalizacji handlu na świecie. Jednak z racji niezgodności, jakie wystąpiły w interesach krajów Europy Zachodniej oraz takich państw, jak Stany Zjednoczone i Japonia, na specjalnie w tej sprawie zorganizowanej sesji Komisji Ministerialnej ostatecznie nie doszło do podjęcia decyzji o terminie rozpoczęcia Rundy Milenijnej.

Tendencje liberalizacyjne międzynarodowej polityki handlowej po II wojnie światowej:

W ramach międzynarodowej polityki ekonomicznej, która zazwyczaj traktowana jest jako polityka handlowa, występuje możliwość dokonania rozróżnienia dwóch koncepcji:

Polityka wolnego handlu - ma na celu pozbywanie się wszelkich trudności, ograniczeń oraz problemów występujących w relacjach ekonomicznych z zagranicą, ze szczególnym uwzględnieniem wymiany towarowej. Ponadto, polega ona również na zmierzaniu do maksymalnie pełnego liberalizowania stosunków ekonomicznych z zagranicą oraz optymalnego zmniejszenia kontroli państwa nad tymi stosunkami.

Polityka protekcyjna - ma na celu rozległe zastosowanie pomocy otrzymanej ze strony państwa, aby rozwinąć krajową produkcję oraz zabezpieczyć rynek wewnętrzny przed zagraniczną konkurencją. Ponadto, polega ona na wspomaganiu własnego rozprzestrzeniania się na rynki zagraniczne przy pomocy różnych środków.

Część ekonomistów jest zdania, że polityka handlowa powinna sukcesywnie zmierzać do osiągnięcia ideału, jakim jest według nich wolny handel. Z czysto teoretycznego punktu widzenia polityka liberalna przyczynia się do osiągnięcia znacznych korzyści i możliwości, które wykraczają daleko poza usuwanie występujących w zakresie produkcji oraz konsumpcji nieprawidłowości i zaburzeń. Z kolei na podstawie przeszłościowej praktyki gospodarczej można wywnioskować, iż efektem polityki protekcjonistycznej jest zazwyczaj obniżenie aktywności gospodarczej państw, które biorą udział w wymianie handlowej.

Okresem, kiedy uświadomiono sobie konieczność eliminowania ograniczeń i trudności w wymianie handlowej na całym świecie, były lata po drugiej wojnie światowej. W tym czasie liberalizacja polityki handlowej doszła do skutku dzięki skutecznie prowadzonym przez poszczególne państwa negocjacjom. Rozmowy te polegały na podpisywaniu przez rządy zainteresowanych krajów określonych umów o kolejnych obniżkach bądź likwidacjach ceł. W okresie powojennym wielostronne zmniejszanie lub usuwanie ceł odbywało się zgodnie ze strukturą instytucjonalną Układu Ogólnego w Sprawie Ceł i Handlu (General Agreement on Tariffs and Trade).

Układ Ogólny w Sprawie Ceł i Handlu - GATT (General Agreement on Tariffs and Trade):

Układ Ogólny w Sprawie Ceł i Handlu GATT (General Agreement on Tariffs and Trade) został zawarty 30 października 1947 roku w Genewie przez 23 kraje. Wszedł on w życie z dniem 1 stycznia 1948 roku. Układ obowiązywał do 15 kwietnia 1994, kiedy to zastąpiono go Światową Organizacją Handlu WTO (World Trade Organization), która została utworzona na konferencji w Maroko, a oficjalnie zaczęła obowiązywać 1 stycznia 1995 roku. Zgodnie z założeniem, układ miał na celu doprowadzić do systematycznego zmniejszania się stawek celnych oraz do zlikwidowania pozostałych ograniczeń i trudności

w handlu zagranicznym. GATT ma swoją siedzibę w Genewie.

Działalność GATT wynika z czterech określonych zasad, które pełnią funkcję kodeksu właściwego postępowania w handlu międzynarodowym. Największe znaczenie ma zasada niedyskryminacji, która oparta jest na Klauzuli Największego Uprzywilejowania. Zgodnie z tą zasadą, jakiekolwiek korzyści i uprawnienia handlowe, których dane państwo będące członkiem GATT udzieli innemu krajowi, mają obowiązek zostać samorzutnie rozciągnięte na wszystkie pozostałe państwa, które są członkami układu. Jest to z reguły zasada nienaruszalna, jednak w przypadku zaistnienia wyjątkowych sytuacji GATT może pozwolić na pewne ustępstwa od zasady niedyskryminacji. Do tych okoliczności należą m.in.: strefy wolnego handlu, unie celne czy też systemy preferencyjne dla państw słabo rozwiniętych itp. Początkowo GATT nie poświęcał zbyt wiele uwagi krajom rozwijającym się, z którymi związany był zaledwie jeden artykuł układu. Chodzi tu mianowicie o artykuł 18, który daje państwom rozwijającym się możliwość podwyższenia opłat celnych, jeżeli ma to służyć zabezpieczeniu przybierającego na znaczeniu przemysłu. Ponadto, dzięki temu artykułowi kraje rozwijające się mogły wprowadzać pewne ograniczenia importu, które w efekcie prowadziły do osiągnięcia równowagi bilansu płatniczego.

Zgodnie z decyzją podjętą przez GATT, od 1971 roku kraje będące jego członkami miały możliwość prowadzenia, w odniesieniu do państw rozwijających się, takiej polityki, która odchodziła od Klauzuli Największego Uprzywilejowania. Oznacza to, że państwa członkowskie mogły stosować preferencyjne systemy taryfowe.

Następną zasadą wyznaczającą działania GATT jest tzw. "traktowanie narodowe". Zasad ta stanowi, iż towary będące przedmiotem importu do danego państwa nie mogą wejść na jego rynek na gorszych warunkach, niż identyczne towary krajowe, czyli wyprodukowane w danym państwie.

Według kolejnej zasady, która nazywana jest zasadą wzajemności, wszystkie kraje będące członkami GATT zobligowane są do zlikwidowania ograniczeń celnych bądź też do przyznania określonych uprawnień lub pozwoleń w sytuacji, gdy od swojego partnera uzyskają one dokładnie identyczne korzyści.

Z kolei czwarta zasada stanowi, że działania ochronne w handlu mogą być podejmowane tylko przy wykorzystaniu w tym celu ceł, gdyż zastosowanie jakichkolwiek innych środków polityki handlowej jest niedozwolone.

Wszelkie decyzje wynikające z działalności GATT były podejmowane na skutek rokowań

i pertraktacji, które nazywane są rundami. Do tej pory w wyniku rund podjęto m.in. decyzję o redukcji stawek celnych na znaczną część towarów przemysłowych, z której wyłączono jednak produkty rolne. W okresie obowiązywania GATT przeprowadzono osiem rund negocjacyjnych:

- w Genewie (1947, 1956);

- w Annecy (1949);

- w Torquay (1951);

- tzw. Runda Dillona (1960-1962);

- tzw. Runda Kennedy'ego (1964-1967);

- tzw. Runda Tokajska (1973-1979);

- tzw. Runda Urugwajska (1986-1994).

Największa ilość przekształceń i zmian dokonała się w czasie ostatnich negocjacji, tj. na skutek Rundy Urugwajskiej. Rokowania te przyniosły m.in. takie efekty, jak częściowa liberalizacja w zakresie wymiany usług w ramach Układu Ogólnego o Handlu Usługami - GATS. Dopiero w czasie ostatniej rundy negocjacyjnej pierwszy raz wzięto pod uwagę w pertraktacjach GATT prawa własności intelektualnej. Rezultat tej rundy stanowiła umowa międzynarodowa, w której w ramach jednego dokumentu wyszczególniono wszelkie kategorie prawa własności intelektualnej, czyli: prawa autorskie i prawa pokrewne, znaki firmowe, nazwy oryginalne, rysunki i modele przemysłowe, patenty, oprogramowanie. Ponadto, wynikiem ustaleń Rundy Urugwajskiej było podjęcie decyzji o zmniejszeniu stawek celnych na artykuły przemysłowe do wysokości około 3,9%.

Światowa Organizacja Handlu - WTO (World Trade Organization):

Zgodnie z początkowymi ustaleniami, które podjęto już w 1948 roku w ramach tzw. Karty Hawańskiej, Światowa Organizacja Handlu miała pierwotnie nosić nazwę Międzynarodowa Organizacja Handlu. Miała to być organizacja mająca postać instytucji ONZ. Pomysł ten spotkał się jednak z dezaprobatą m.in. Kongresu Amerykańskiego i nie został przyjęty do realizacji. Uznano bowiem, iż jest to inicjatywa zbyt rygorystyczna.

W związku z odrzuceniem projektu, zastępcza rola platformy, na której miała się dokonywać liberalizacja handlu zagranicznego przypadła w udziale Układowi Ogólnemu w Sprawie Ceł i Handlu GATT (General Agreement on Tariffs and Trade). GATT prowadził jednak swoją działalność nie w charakterze organizacji międzynarodowej, lecz stanowił specyficzne porozumienie.

Utworzenie Światowej Organizacji Handlu WTO (World Trade Organization) było wynikiem porozumienia zawartego pomiędzy 117 ministrami handlu zagranicznego tyluż państw. Do podpisania porozumienia, które stanowiło jednocześnie dokument końcowy Rundy Urugwajskiej GATT, doszło

15 kwietnia 1994 roku w Marakeshu w Maroko. W początkach swojej działalności organizacja WTO koncentrowała w swoich szeregach kraje, które łącznie reprezentowały sobą ponad 90% potencjału handlu światowego. Jednym z najistotniejszych efektów funkcjonowania WTO było stworzenie specjalnego systemu zasad oraz odpowiednich procedur związanych z prowadzeniem i organizacją zagranicznej wymiany handlowej pomiędzy państwami członkowskimi. System ten miał na celu również umożliwienie: sprawowania kontroli nad realizowaniem ustalonych porozumień, stosowania określonych środków zabezpieczania rynków, a także rozstrzygania zaistniałych kwestii spornych.

WTO jest organizacją, która administruje i zarządza umową ogólną GATT, umową o usługach (GATS), umową o własności intelektualnej (TRIP), a także kodeksami i procedurami rozwiązywania sporów.

GATT, WTO a Polska:

Polska uzyskała status członka WTO po zakończeniu czynności związanych z ratyfikowaniem wszelkich postanowień Rundy Urugwajskiej, tj. 1 lipca 1995 roku. Zasadniczym obowiązkiem Polski wynikającym z jej przynależności do WTO jest konieczność respektowania wszelkich zasad, jakie panują

w ramach tej organizacji. Ponadto, Polska ma również obowiązek ujednolicić oraz dopasować swoje wewnętrzne przepisy handlowe tak, aby były one zgodne z wytycznymi Rundy Urugwajskiej.

Największą korzyścią, jaką Polska osiąga dzięki uczestnictwu w wielostronnym systemie współpracy międzynarodowej, którym jest WTO, okazuje się być zdecydowany wzrost stabilności polityki zagranicznej państwa polskiego.

Negocjacje w sprawie usług finansowych - stan po zakończeniu Rundy Urugwajskiej GATT:

Jednym z ustaleń podjętych w trakcie trwania Rundy Urugwajskiej było postanowienie mówiące, że: "Członkowie będą przystępowali do kolejnych rund negocjacji, rozpoczynając je nie później niż w ciągu pięciu lat począwszy od wejścia w życie Porozumienia WTO, a następnie okresowo w celu osiągnięcia coraz wyższego poziomu liberalizacji. Negocjacje takie będą zmierzać do ograniczenia lub zniesienia środków niekorzystnie oddziaływujących na handel usługami, celem zapewnienia skutecznego dostępu do rynku."

Pierwsze lata działalności Układu Ogólnego w Sprawie Ceł i Handlu GATT pokazały, że konieczne jest przedłużenie trwania rokowań mających na celu sprecyzowanie zasad i reguł, jakie przewodzą liberalizacji

w dziedzinie usług. Chodzi tu przede wszystkim o ustalenia dotyczące m.in. klauzul zabezpieczających, możliwych subsydiów oraz zakupów publicznych. Ponadto, powinny być także kontynuowane negocjacje sektorowe odnoszące się do takich zagadnień, jak np.: telekomunikacja, transport morski czy też usługi finansowe. Wszelkie pertraktacje prowadzi się odrębnie w każdym z obszarów.

Udział oraz znaczenie Stanów Zjednoczonych z punktu widzenia negocjacji:

Tuż przed zakończeniem Rundy Urugwajskiej, 76 państw postanowiło okazać specjalne listy zawierające zobowiązania w zakresie usług finansowych. Jednak niektóre wysoko rozwinięte gospodarczo kraje członkowskie zgłosiły swoje wątpliwości, że część zobowiązań, jakie podjęło kilka państw okaże się niedostatecznych dla efektywnego zakończenia negocjacji. Stany Zjednoczone postawiły ultimatum stanowiące, że jeśli listy te nie zostaną skorygowane, wówczas one, czyli Stany, zastosują określone ustępstwa od Klauzuli Największego Uprzywilejowania w odniesieniu do pewnych dziedzin usług finansowych.

W praktyce gospodarczej przejawiałoby się to dyskryminowaniem przez Stany Zjednoczone zagranicznych dostawców usług uczestniczących w rokowaniach, poprzez proponowanie znacznie rozleglejszego dostępu do rynku tym kontrahentom, którzy otwierają swoje rynki stosując przy tym regułę wzajemności. Postanowiono jednak ustrzec się przed takim rezultatem pertraktacji i w tym celu, w kwietniu 1994 roku, podjęto decyzję, że negocjacje dotyczące usług finansowych będą dalej prowadzone przez okres sześciu miesięcy od momentu, gdy zacznie oficjalnie obowiązywać porozumienie ustanawiające Światową Organizację Handlu WTO.

Rokowania zaczęto kontynuować tuż po zakończeniu Rundy Urugwajskiej, tj. wiosną 1994 roku. W tym czasie liczne korekty i zmiany do list zobowiązań oraz ustępstw od Klauzuli Największego Uprzywilejowania zostały przedstawione przez 32 państwa członkowskie. Jednak po paru dość energicznych i obfitych w efekty rundach, pod koniec czerwca 1995 roku, Stany Zjednoczone ostatecznie oznajmiły, iż rezultaty negocjacji nie spełniają ich oczekiwań i nie są z nich zadowolone. Jednocześnie zadeklarowały w takim przypadku konieczność rezygnacji z większości zobowiązań umieszczonych w ich liście koncesji oraz poczynienia ustępstw od Klauzuli Największego Uprzywilejowania w ramach całego sektora usług finansowych. Poinformowały ponadto, że ich oferta nie będzie się odnosiła do nowych jednostek wstępujących na amerykański rynek czy też nowych zakresów działalności wprowadzanych przez przedsiębiorstwa, które już prowadzą określoną działalność gospodarczą. Mając przed sobą wizję dość poważnego zagrożenia wynikającego z zaistniałej sytuacji, państwa członkowskie Unii Europejskiej wystąpiły z propozycją przesunięcia terminu zakończenia negocjacji z 30 czerwca na 28 lipca 1995 roku, gdyż chciały tym samym zyskać na czasie, aby po rozważeniu wszystkich opcji móc stwierdzić, czy jest możliwe zastosowanie w praktyce osiągniętych rozwiązań bez uczestnictwa w tym Stanów Zjednoczonych. Tak też zrobiono i w efekcie każdy kraj biorący udział

w rokowaniach rozpatrzył swoją ofertę. Wszystkie te państwa, które uczestniczyły w negocjacjach, zostały włączone do Drugiego Protokołu GATT.

Drugi Protokół GATT:

Drugi protokół przyjęto 21 lipca 1995 roku. Z kolei 28 lipca tego samego roku Komitet Usług Finansowych ostatecznie zatwierdził listy zobowiązań oraz odstępstw od Klauzuli Największego Uprzywilejowania sporządzone przez poszczególne państwa. Ich ratyfikowanie miało nastąpić do 30 czerwca 1996 roku. Zarówno sam Protokół, jak i dołączone do niego listy weszły w życie 1 września 1996 roku, natomiast termin ich obowiązywania minął 1 listopada 1997 roku. Swoje zobowiązania w zakresie finansów przedstawiło wówczas 97 państw, w tym Wspólnota Europejska traktowana jest jako jedno państwo. Spośród 32 krajów, które skorygowały swoje listy poprzez wprowadzenie do nich odpowiednich poprawek, aż 29 państw zliberalizowało wymianę usług finansowych oraz dokonało ratyfikacji Protokołu, natomiast pozostałe trzy kraje, w tym Kolumbia, Mauritius i Stany Zjednoczone, znacząco obniżyły efektowność swoich początkowych ofert poprzez zastosowanie większych odstępstw od Klauzuli Największego Uprzywilejowania. Dodatkowo 13 państw przekształciło własne listy ustępstw od Klauzuli na rzecz szerszej liberalizacji.

Piąty Protokół:

Kolejna runda rokowań dotyczących liberalizacji usług finansowych została zapoczątkowana

w kwietniu 1997 roku. Wszystkie państwa członkowskie miały ponad miesiąc czasu, od 1 listopada do 12 grudnia 1997 roku, aby skorygować, zmienić lub też odwołać precyzyjne zobowiązania, które dotyczyły usług sektora finansowego, jak również przeprowadzić ustępstwa od Klauzuli. W negocjacjach uczestniczyło 56 państw będących członkami WTO. Wynik prowadzonych do 12 grudnia1997 roku rozmów stanowi Piąty Protokół do GATT razem z odpowiednimi załącznikami. Protokół ten ratyfikowało do 30 września 1999 roku 46 krajów członkowskich, dla których jest on wiążący. Wszystkie inne państwa obowiązują te zobowiązania, które podjęły one we wcześniejszych negocjacjach. W ramach Piątego Protokołu pięć krajów, w tym Kostaryka, Sri Lanka, Boliwia, Mauritius oraz Senegal, po raz pierwszy przedstawiło własne oferty w zakresie usług finansowych. W dniu ratyfikowania Piątego Protokołu, którego dokonały wszystkie biorące udział

w rokowaniach państwa, łączna ilość krajów członkowskich WTO posiadających zobowiązania w sektorze usług finansowych zwiększyła się w porównaniu z rokiem 1997 z 97 na 104. Zobowiązania, które zostały zadeklarowane w grudniu 1997 roku, dotyczą przede wszystkim podstawowych dziedzin usług finansowych, jak: bankowość, ubezpieczenia oraz papiery wartościowe, ale także i innych, takich jak: zarządzanie aktywami czy też pozyskiwanie i udzielanie informacji finansowej.

Polskie oferty liberalizacyjne:

Polska jest krajem, który brał udział w Rudzie Urugwajskiej od 1986 roku, czyli od samego jej początku. Praktycznie cały okres prowadzenia rokowań stanowi dla naszego państwa szczególny czas z punktu widzenia Polskiej sytuacji wewnętrznej, gdyż właśnie w tym okresie dokonywały się w kraju istotne przekształcenia systemu politycznego, gospodarczego oraz społecznego. Mimo licznych napięć w kraju, Polsce udało się jednak sprostać stawianym jej wymaganiom. Oznacza to, że w ramach negocjacji wywalczyła sobie odpowiednią ofertę, która w dalszej kolejności została zamieniona na krajową listę zobowiązań, aby wreszcie uzyskać status wiążącego załącznika do tekstu Układu Ogólnego w Sprawie Ceł i Handlu. W pełni uprzywilejowanym członkiem GATS została Polska z dniem 1 lipca 1995 roku. Zobowiązania dotyczące sektora finansowego, które znalazły się na polskiej liście, zostały zdefiniowane wyjątkowo ostrożnie. Dla Polski wiążące są obecnie te zobowiązania, które zostały przedstawione, a następnie przyjęte w 1995 roku

w ramach Drugiego Protokołu GATT, mimo iż Polska była także jednym z państw uczestniczących

w rokowaniach, które odbyły się w 1997 roku i zakończyły ustanowieniem Piątego Protokołu. Taka właśnie sytuacja jest wynikiem braku ratyfikacji Piątego Protokołu ze strony państwa polskiego, na co wpływ miały pewne kreślone względy proceduralne. Zgodnie z podjętymi zobowiązaniami finansowymi, w zakresie usług ubezpieczeniowych Polska dokonała liberalizacji w takich branżach, jak: ubezpieczenia bezpośrednie, asekuracja oraz pośrednictwo ubezpieczeniowe. Z kolei w dziedzinie bankowości liberalizacją objęte zostały następujące obszary: przyjmowanie depozytów, wszelka działalność kredytowa, przeprowadzanie płatności oraz dokonywanie przekazów środków pieniężnych.