Występowanie agresywnych zachowań w szkole, tak u uczniów, jak u nauczycieli, to jeden z najbardziej nurtujących problemów współczesnej edukacji. Co sprzyja powstawaniu agresji u dzieci, młodzieży i dorosłych? Jakie środki należy przedsięwziąć, by temu zaradzić?

Istnieje wiele przyczyn stosowania przemocy. Najogólniej rzecz biorąc, możemy podzielić je na przyczyny instytucjonalno-organizacyjne, psychologiczne, pedagogiczne i wychowawcze. Przyjrzyjmy się bliżej każdej z tych grup.

Do najważniejszych powodów instytucjonalno-organizacyjnych, sprzyjających powstawaniu agresywnych zachowań młodzieży i kadry pedagogicznej należą:

- przepełnione klasy,

- niewystarczająca ilość ćwiczeń indywidualnych i tych sprzyjających twórczemu myśleniu,

- zła organizacja strukturalna szkoły (przerwy między lekcjami, łączenie klas, zmieniające się grono pedagogiczne),

- niewłaściwa aranżacja wnętrz szkolnych pomieszczeń.

Wśród psychologicznych podstaw podnoszenia poziomu agresji należy wymienić:

- frustrację powstającą w wyniku nieporozumień z rodzicami i nauczycielami,

- niedowartościowanie idące w parze z brakiem akceptacji rodziców i opiekunów,

- promowanie przemocy w radio, telewizji, Internecie, środowiskach młodzieżowych i domach rodzinnych,

- niezrozumiałe regulaminy szkół,

- bezradność wobec gwałtownych przeżyć, zwłaszcza gniewu,

- nieumiejętne radzenie sobie z nieporozumieniami,

- zdenerwowanie wywołane niepokojem o przyszłość.

Pedagogiczne podstawy agresji to:

- niedostateczne przygotowanie nauczycieli i uczniów do radzenia sobie z nieporozumieniami,

- brak porozumienia na linii nauczyciele-młodzież sprzyja powstawaniu agresywnych zachowań (ośmieszanie, negatywne podejście),

- brak odporności na stres i niezdolność do panowania nad emocjami związanymi z pracą w szkole,

- wyładowywanie stresu na podopiecznych.

Do warunków sprzyjających powstawaniu agresywnych zachowań u dzieci należy także zaliczyć niewłaściwe postępowanie rodziców:

- liczne przypadki agresywnych zachowań w środowisku rodzinnym,

- brak silnych fundamentów rodzinnych,

- brak rodzinnego ciepła i pozytywnych relacji w domu, głównie w początkowym etapie życia dziecka,

- brak precyzyjnych reguł, do których dziecko powinno się odnosić w kontaktach z opiekunami i innymi dziećmi,

- niewłaściwe reakcje na postępowanie dziecka,

- stosowanie przemocy wobec dzieci.

Wymienione powyżej czynniki sprawiają, że dzieci, nie potrafią panować nad emocjami, niezdolne do opanowywania niepokoju, skłonne do nagłych, nieprzewidywalnych zachowań, reagują w agresywny sposób. Przekonane o tym, że silniejszy zawsze zwycięża, naśladują negatywne wzorce. Spożywanie napojów alkoholowych i przyjmowanie środków odurzających, które niewątpliwie utrudniają panowanie nad sobą i zaburzają zdolność do racjonalnego postępowania, sprzyja powstawaniu agresji u nieletnich. Kult siły i agresji lansowany przez media, ingeruje w rozwój psychiczny dzieci, powodując generowanie zjawisk przemocy, ograniczenie zdolności odróżniania dobra od zła, przyswajanie niebezpiecznych wzorców. By temu zaradzić konieczne jest zaangażowanie zarówno szkoły, rodziców, jak i samej młodzieży.

Do głównych zadań szkoły związanych z przeciwdziałaniem powstawaniu agresywnych zachowań należą:

- prowadzenie badań mających na celu ocenę skali problemu,

- organizowanie zajęć na temat mobbingu w środowiskach edukacyjnych,

- uważna obserwacja zachowań uczniowskich,

- tworzenie kółek zainteresowań zgodnych z preferencjami uczniów,

- stworzenie infolini dotyczącej agresji wśród młodzieży,

- organizowanie spotkań wszystkich opiekunów młodzieży,

- ułatwianie nauczycielom rozwoju osobistego i zawodowego,

- zacieśnienie więzi rodzice- nauczyciele.

Przedsięwzięcia, jakie należy realizować w środowiskach klasowych to:

- przygotowanie umowy określającej zasady zachowania, system kar i nagród, pozwalający na uniknięcie mobbingu,

- organizowanie lekcji wychowawczych,

- wprowadzanie ćwiczeń pozbawionych negatywnych przesłanek, skłaniających do agresji,

- nadzorowanie pracy zespołowej, służącej wzmacnianiu więzi między wychowankami,

- organizowanie grupowych i indywidualnych spotkań z opiekunami młodzieży.

Zadania dotyczące poszczególnych jednostek:

- indywidualne spotkania ze sprawcami aktów przemocy, ofiarami i ich rodzicami, mające na celu szukanie właściwych rozwiązań zarówno przez opiekunów, jak i nauczycieli,

- specjalistyczna pomoc psychologiczna dla uczniów dotkniętych problemem oraz ich rodziców,

- zmiana otoczenia,

- profilaktyczne rozmowy z uczniami, którzy nie wykazują przejawów agresji, ich aktywne uczestnictwo w rozwiązywaniu problemów innych kolegów.

Przemoc i agresja to niepokojące zjawiska, z jakimi niejednokrotnie spotykamy się w szkołach i w środowiskach młodzieżowych. Czynników sprzyjających powstawaniu agresywnych zachowań jest wiele, od czynników instytucjonalno-organizacyjnych, poprzez powody psychologiczne i pedagogiczne, aż do przyczyn wychowawczych. Choć przedstawiona powyżej lista tych uwarunkowań jest zatrważająco długa, to należy pamiętać, że istnieje szereg środków zaradczych, które podejmowane w obrębie szkoły, klasy i w pojedynczych przypadkach, pomagają w rozwiązaniu lub uniknięciu problemu.