Wpływ powstania CEFTA na dynamikę obrotów w Europie Środkowej

Brak siedziby

CEFTA odgrywa rolę wielostronnej formy liberalizacji wymiany handlowej, która sowim zasięgiem obejmuje siedem państw: Bułgarię, Czechy, Polskę, Rumunię, Słowację, Słowenię oraz Węgry. Współpracę realizuję się w oparciu o ustalenia, które zostały zawarte w umowie międzynarodowej a także o postanowienia, które zapadły na posiedzeniach szefów krajów, rządów a także ministrów spraw zagranicznych. CEFTA nie ma swojej siedziby. Nasze państwo jest depozytariuszem umowy.

Organy

CEFTA nie posiada struktury instytucjonalnej. Powołując tą instytucję chciano stworzyć takie rozwiązania, które przeszkodziłyby w powstaniu kolejnej biurokratycznej instytucji, która ograniczałaby działania swoich uczestników. Pomysł ten przetrwał, choć próbowano utworzyć sekretariat instytucji w Bratysławie. Jedyną jego strukturą formalną jest Wspólny Komitet. W trakcie obrad Komitetu w Budapeszcie, które miały miejsce w czerwcu 1999 r. została utworzona Komisję do spraw rolnych. Do jej kompetencji należało wyjaśnienie trudności, które powstawały w efekcie liberalizacji handlu towarami rolnymi oraz żywnością.

Geneza

Utworzenie strefy wolnego handlu w państwach Europy Środkowej było stymulowane przez Zbigniewa Brzezińskiego i państwa Wspólnot Europejskich (co szczególnie można było odczuć w ostatniej fazie negocjacji Układów Europejskich z pierwszymi państwami Europy Środkowej i Wschodniej). 3 stycznia 1990 r. Z. Brzeziński zaproponować wręcz stworzenie federacji polsko-czechosłowackiej. Pośród państw regionu, który przejawiał największe zainteresowanie współpracą regionalną było nasze państwo, które z wielkim zainteresowaniem odnosiło się do tej inicjatywy. Węgry oraz Czechy z początku za to były dosyć sceptycznie nastawione. Węgry szukały raczej kontaktów z Austria niż z Polską, a Czechy wolały utrzymywać stosunki z Niemcami.

W styczniu 1990 r. wicepremier Węgier Peter Medggess wysunął propozycję o stworzeniu "zintegrowanej grupy gospodarczej" przez trzy państwa, które zmierzają do gospodarki rynkowej, czyli: Czechosłowację, Polskę oraz Węgry. My nie wystąpiliśmy z inicjatywą uwożenia strefy wolnego handlu, bo obawialiśmy się otrzymania złej oceny za tego typu inicjatywę od wiele mniejszych od nas państw. Znaczenie jakie odgrywała w procesie utworzenia CEFTA wynikało z tego, że zapoczątkowała procedurę likwidowania RWPG oraz zajęła się poszukiwaniem rozwiązań, które stymulowały integrację oraz liberalizację w regionie, która oparta była nie na politycznych wytycznych, lecz na zasadach rynkowych. Do rozwiązania RWPG doszło 90 dni po podpisaniu protokołu budapeszteńskiego z 28 stycznia 1991 r. o rozwiązaniu tej instytucji.

Ogólna niechęć w stosunku do nowej inicjatywy integracji regionalnej, która zrodziła się na samym początku w zasadzie wzięła się z dwóch przyczyn. Z jednej strony państwa, które były zainteresowane miały przykre doświadczenia ze współpracy nawiązanej przed rokiem 1989. Z drugiej strony twierdziły, że zawiązanie współpracy z Polska, której gospodarkę oceniono jako najbardziej destabilizowaną w regionie, nie może mieć żadnych pozytywnych impulsów dla ich gospodarek. Dla nas argumentem za utworzeniem strefy był głównie fakt , że wszystkie państwa w regionie, liberalizując swoje gospodarki w stosunku do rynku państw członkowskich Wspólnot Europejskich, nie powinny liberalizować pomiędzy sobą wzajemnych stosunków wyłącznie w oparciu o rozwiązania globalne (GATT/WTO) i bilateralne.

Prezydent Václav Havel nie dostrzegał ani szans ani nawet potrzeb na nawiązanie bliższej współpracy w regionie. Polska znajdowała się w ugrupowaniu bałtyckim, a Czechosłowację w strefie dunajsko-adriatyckiej. Dodatkowo przeciwko współpracy z Polską przemawiały jeszcze dwa zdarzenia, które miały miejsce w historii wzajemnych stosunków, a które na ówczesnym etapie nie były starte nawiązaniem wspólnych interesów. Chodziło o zajęcie przez Polskę Zaolzia w roku 1938 i udział naszego wojska w interwencji Układu Warszawskiego w Czechosłowacji w roku 1968.

Problemy jakie napotkaliśmy podczas realizowania inicjatywy regionalnej nie były w stanie nas zrazić. 26 kwietnia 1990 roku na obradach Sejmu zostały przedstawione priorytety polskiej polityki. Minister spraw zagranicznych Krzysztof Skubiszewski dopiero na trzeciej pozycji wymienił potrzebę stworzenia ugrupowania polsko-czechosłowacko-węgierskiego. W swoim przemówieniu powiedział: "Tutaj interesuje nas powiązanie nowe, przyszłe - w szcze­gól­ności integracja w trójkącie Czechosłowacja - Polska - Węgry (...) jesteśmy tu otwarci na różne związki. Tym bardziej, że nasze położenie jest samo w sobie zaprzeczeniem izolacji".

W okresie od kwietnia do października 1990 r. nie doszło do zbliżenia stanowisk trzech państw regionu. Jesienią roku 1990 Polska wysłała do dwóch pozostałych państw projekt współpracy do skonsultowania. Projekt został opracowany przez Sejm, co zaowocowało spotkaniem trzech ministrów spraw zagranicznych.

Procedura tworzenia strefy

15 lutego 1992 r. w niezwykle symbolicznym mieście zjazdów królów polskich, czeskich oraz węgierskich - Wyszehradzie, prezydenci trzech krajów złożyli swoje podpisy pod deklaracją o współpracy. Za najistotniejsze wyniki tego spotkania trzeba uznać: 1) nawiązanie poro­zumienia w kwestii wspólnych celów, czyli uzyskania całkowitej niezależności, rozwoju demokracji oraz gospodarki rynkowej, które prowadzą do ogólnoeuropejskiej integracji, 2) podpisanie deklaracji w kwestii współpracy gospodarczej, kulturalnej, informacyjnej a także w zakresie ochrony praw mniejszości narodowych; 3) zgranie działań z organizacjami europejskimi, kierowanie konsultacji w kwestiach bezpieczeństwa i rozwój telekomunikacji z Europą Zachodnią. Od szczytu rozpoczął się czas bardzo wzmożonych przygotowań oraz konsultacji pomiędzy trzema państwami. Problemy, które utworzyły się na drodze do wykonania tej inicjatywy, zostały pokonane podczas zebrania krakowskiego, które miało miejsce 6 października 1991 r. Uchwalono podczas niego głównie pierwszoplanowy cel wszystkich trzech państw, tj. stowarzyszenie ze Wspólnotami Europejskimi. Jednocześnie pierwszy raz zapewniono o przyspieszeniu prac nad zlikwidowaniem barier we wspólnych obrotach handlowych.

Efektem deklaracji krakowskiej było zebranie ministrów, którzy są odpowiedzialni za zagraniczną współpracę gospodarczą. Odbyło się ono w Warszawie 31 listopada 1991 r. Podjęto wówczas decyzję o rozpoczęciu negocjacji w kwestii liberalizacji handlu produktami przemysłowymi pomiędzy trzema zainteresowanymi państwami.

21 grudnia 1992 r. doszło do podpisania w Krakowie Środkowoeuropejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (CEFTA). 1 marca 1993 r. wprowadzono go w życie po przeprowadzeniu procedury ratyfikacyjnej w uczestniczących w nim państwach.

Charakterystyka umowy

CEFTA była na początku porozumieniem trójstronnym, który zajmował się regulowaniem zasad oraz harmonogramem powoływania strefy wolnego handlu pomiędzy Czechosłowacją, Polską i Węgrami. Liberalizacja tyczyła się barier taryfowych, pozataryfowych oraz parataryfowych. Negocjowano ją na zasadzie bilateralnej: każdy z każdym. Na chwilę obecną CEFTA jest porozumieniem. Jego układ oparty był na tekście Układów Europejskich, które zawarte były pomiędzy tymi państwami a Wspólnotami Europejskimi. Porozumienie składało się z preambuły, 42 artykułów, VII załączników i było porozumieniem symetrycznym (co było równoznaczne z równoczesnym otwieraniem się rynków) w odróżnieniu od Układów Europejskich, które są jedynie umowami asymetrycznymi (wcześniejsze otwieranie się rynków państw członkowskich Wspólnoty Europejskiej aniżeli rynków państw w procesie transformacji). Różnice w przyjętych rozwiązaniach wynikły z różnic rozwojowych pomiędzy stronami układów.

Rozdział I omawia zasady liberalizacji obrotów produktami przemysło­wymi. Zasady te zawarte są w artykułach 2 - 10 oraz załącznikach I - VII.

Rozdział II zajmuje się opisywaniem zasad liberalizacji handlu produktami rolnymi. Zawierają się one w artykułach od 11-15 a także w protokołach bilateralnych, a konkretnie w protokole 4 (Republika Czechosłowacka - Republika Węgierska), protokole 5 (Republika Czechosłowacka - Rzeczpospolita Polska) i w protokole 6 (Republika Węgierska - Rzeczpospolita Polska), w których są wymieniane wspólne licencje ustalone na zasadzie bilateralnej pomiędzy trzema państwami. W artykule 14, które dotyczą swoistych środków ochronnych, zauważono, że jeżeli zrealizowanie umowy doprowadzi do poważnego zakłócenia na rynku którejś strony, lub obu stron, to reszta stron powinna natychmiast zacząć konsultacje w celu odnalezienia rozwiązania. Do momentu odnalezienia tego rozwiązania strony mogą stosować środki, które będą uważały za niezbędne. Zasada niezmienności (stand still) dotyczy regulacji sanitarnych oraz fitosanitarnych (artykuł 15). Interpretując wskazane tu przepisy można stwierdzić, że choć założeniem CEFTA jest nieodwracalna liberalizacja, stwarzane są podstawy do odejścia od takiej zasady w wypadkach, gdy kraj liberalizujący swe kontakty handlowe z partnerem stanie przed problemami gospodarczymi. Działania ochronne mogą być wprowadzone tylko wówczas gdy występuje nierównowaga bilansu płatniczego, żeby ochronić niektóre branże przemysłu, które borykają się z zacofaniem, podwyższenia konkurencyjności albo w wypadku poważnego wzrostu bezrobocia.

W Rozdziale III zostały zawarte przepisy ogólne (artykuły 16 - 42). Przedstawiono w nim prawa oraz obowiązki jakie posiadają strony, jak również uregulowania, które dotyczą konkurencji zakładów, monopolu kraju, pomocy kraju, zamówień rządowych i dopasowań strukturalnych, dumpingu, zasady używania środków ochronnych oraz procedur używanych podczas pojawienia się problemów w bilansie płatniczym. W artykule 34 został utworzony Wspólny Komitet, który składał się z reprezentantów stron, który ponosi odpowiedzialność za realizowanie porozumienia. Uchwalono również, że w celu realizowania porozumienia strony muszą się wymieniać informacjami i na wniosek jednej z nich przeprowadzały konsultacje w obszarze Komitetu. Do obowiązków Komitetu należy podejmowanie decyzji w sytuacjach, które zostały przewidzia­ne w porozumieniu i wydawanie instrukcji w pozostałych.

Główne postanowienia porozumienia

Przygotowując tekst porozumienia planowano, że przez powolne lecz skuteczne likwidowanie ceł oraz barier pozacelnych możliwe stanie się stworzenie do końca 2000 r. strefy wolnego handlu produktami przemysłowymi, która objęłaby Czechosłowację, Polskę oraz Węgry. Produkty, które objęła liberalizacja zostały podzielone na trzy kategorie (A, B, C) które zróżnicowano pod kontem wrażliwości na konkurencję, a jednocześnie z różnym harmonogramem liberalizacji. Stanowiło to odbicie rozwiązań, które zastosowano w negocjowanych w tym samym okresie w Układach Europejskich oraz z EFTA. Wysokość ceł w czasie wchodzenia w życie porozumienia i harmonogram ich likwidowania był zaplanowany w taki sposób:

1) lista A wymieniała produkty, dla których cła były znoszone w czasie wejścia do życia porozumienia (były to materiały, nisko przetworzone artykuły przemysłowe i artykuły nie stanowiące konkurencji dla produkcji państwowej);

2) na liście B wpisano całą resztę artykułów przemysłowych, których nie umieszczono na listach A i C. Cła na te produkty miały zostać zredukowane w trzech rocznych etapach w 1995 r. - do poziomu 2/3 roku wyjściowego (1992); do 1/3 w roku 1996 i do poziomu 0 w roku 1997.

3) lista C przedstawia produkty, które są wrażliwe (materiały hutnicze, tekstylia, elektronikę, materiały motoryzacyjne), które miały zostać objęte najwolniejszym systemem liberalizacji. Uchwalona na 1995 rok wysokość 10% miała zacząć stopniowo spadać aż do 5% w 2001 r.;

4) osobne uregulowania liberalizacyjne zostały zastosowane w stosunku do naszego rynku motoryzacyjnego, zaczynając od 35% cła w roku 1994 do 5 punktów procentowych w roku 2001.

W trakcie zebrania członków CEFTA, które odbyło się w Poznaniu 26 listopada 1994 r. Komitet Wspólny CEFTA zadecydował o przyspieszeniu liberalizacji czego efektem miało być doprowadzenie do stworzenia strefy wolnego handlu artykułami przemysłowymi pomiędzy państwami członkowskimi CEFTA już od 1 stycznia 1997 r. (z kilkoma drobnymi wyjątkami).

Dodatkowo uchwalono, że:

1) stawką celną, która stanowić będzie podstawę do przeprowadzania redukcji będzie stawka, która obowiązuje od 29 lutego 1992 r. i jest obwarowana największym obszarem uprzywilejowań (KNU);

2) wysokości stawek ustalonych podczas wielostronnych negocjacji handlowych w zakresie GATT miały zostać przyjęte jako stawki podstawowe. Odnosiło się to do stawek, które wynegocjowano w zakresie Rundy Urugwajskiej GATT, która powołała do życia Światową Organizację Handlu (WTO);

3) CEFTA miała używać Zharmonizowanego Systemu Oznaczania i Kodo­wania Towarów - HS (Harmonised System) za wyjątkiem artykułów, które zostały wymienione w załączniku I. Określenie "produkty przemysłowe" odnosi się do towarów wymienionych w działach 25 - 97 HS (artykuł 2).

Od 1 lipca 1994 r. zaczęto podejmować dużo działań, których celem miało być przyspieszenie liberalizacji. Głównie zaczęto przyspieszać likwidowanie barier, które blokowały wzajemny handel a także rozszerzono listy towarów o stawce zerowej, przede wszystkim tych, które nie potrzebowały już ochrony taryfowej albo też nie były objęte wymianą. Już od samego początku bardzo powoli posuwała się liberalizacja pozataryfowa. Z problemami spotkały się również wszystkie inicjatywy, które miały na celu zlikwidowanie różnego typu podatków oraz opłat nakładanych na artykuły będące przedmiotem wzajemnej wymiany. Rozwiązaniem tych problemów miał być szczegółowy monitoring używany w tym obszarze rozwiązań. Realizacja uchwalonych tu postanowień należała do obowiązków ciągle funkcjonującego Wspólnego Komitetu.

Uchwały, które podjęto w Poznaniu ministrowie odpowiedzialni za współpracę gospodarczą zaakceptowali w protokole dodatkowym nr 2 do porozumienia. Protokół ten anulował konkretne decyzje protokołu dodatkowego nr 1 który podpisano 29 kwietnia 1994 r. w Budapeszcie odnosząc się do konfiguracji list towarowych i harmonogramu zmniejszenia ceł. Na ich miejsce wdrążone zostały nowe listy koncesyjne razem z szybszymi harmonogramami zmniejszenia ceł. Od 1 stycznia 1996 r. wszedł w życie protokół dodatkowy nr 3, podpisany 21 grudnia 1995 r., w którym rozszerzono oraz zgłębiono licencje rolne. Trzeba dodać w tym miejscu, że towary rolne oraz produkty spożywcze były najbardziej trudną dziedziną liberalizacji.

Koncesje rolne podzielono analogicznie do koncesji dla produktów przemysłowych:

1) na liście A zostały umieszczone produkty o niskim stopniu wrażliwości na konkurencję (blisko 140 pozycji taryfowych); od 1 stycznia 1996 r. obowiązują na nie zerowe stawki celne;

2) na liście B - znajdują się produkty o średniej wrażliwości na konkurencję (jest ich blisko 120 pozycji taryfowych), na nie także od 1 stycznia 1996 r. zostały użyte preferencyjne stawki celne, których wysokość ustalono na nie więcej niż 0%.

3) na liście C - umieszczono produkty o szczególnej wrażliwości na konkurencję. Koncesje na takie produkty uzgadnia się w trybie dwustronnym. Preferencje sprowadzają się do niższego poziomu ceł, kontyngentów ilościowych albo wartościowych (alkohole, tytoń) z obniżonymi stawkami celnymi.

Liberalizacja dla produktów rolno-spożywczych prowadzona była w trzech etapach: 1 ma­rca 1993 r. - 30 czerwca 1994 r.; 1 lipca 1994 r. - 31 grudnia 1995 r. i od 1 stycznia 1996 r.

Efektem użycia znowelizowanych zezwoleń rolnych poziom protekcji rynku został zmniejszony średnio o ponad 50%. W efekcie koncesje preferencyjne zajmują 90% handlu towarami rolno-spożywczymi. W stosunku do nielicznych artykułów, na przykład jaj suszonych i miodu, nie użyto do tej pory żadnych preferencji.

Po przeszło ośmiu latach od rozpoczęcia obowiązywania nowego porozumienia można zauważyć, że po wstępnym okresie niewielkich rezultatów wymiana uległa wyraźnemu zdynamizowaniu. Wysokie wskaźniki dynamiki może nie są zjawiskiem, które zaskakuje, tym bardziej że w pierwszej fazie przemian rynek dotychczasowych partnerów był praktycznie zamknięty dla produktów z innych państw w procesie transformacji. Było to efektem opóźnień czasowych we wdrążaniu przemian systemowych, których istotną częścią była liberalizacja cen. Brak rozwiązań w obszarze wspólnej liberalizacji w obrotach, który oznaczał bardzo zawężoną konkurencyjność instytucjonalną (traktatowo-umowną).Nie bez znaczenia dla konkurencyjności eksportowanych towarów był,

Po stabilizacji na wysokim poziomie krajów WE w handlu pokomunistycznych państw, które były stowarzyszone, CEFTA osiągnęła status najprężniej rozwijającego się kierunku geograficznego wymiany. W roku 1998 r. największe wzrosty w eksporcie do państw CEFTA zanotowały: Słowenia (47%), Węgry (22,7%) i Rumunia (15%), za to w imporcie Rumunia (93,7%). Reszta państw miała raczej podobne wskaźniki. Najmniejszą dynamikę miał import Węgier (3,6%).

Wysoka dynamika wspólnych obrotów w zakresie Stowarzyszenia uwarunkowana była od dalszej liberalizacji handlu poprzez likwidowanie barier taryfowych oraz pozataryfowych. Istotnymi czynnikami, które zwiększały wzajemne obroty w obszarze CEFTA jest bliskie położenie geograficzne państw członkowskich i ich historyczne powiązania. Czynnikiem, który mógł wpływać hamująco na szanse zwiększenia wzajemnej wymiany jest zbliżony poziom rozwoju, a szczególnie podobne struktury produkcji.

Warunki członkostwa w CEFTA

Podczas ustalania zasad umowy nie sprecyzowano, czy CEFTA może być poszerzana. W Artykuł 33 zawarta była tylko bardzo ogólnikowe obwarowanie ewolucyjne, w którym stwierdzono: "Kiedy jedna ze stron uzna, że w interesie gospodarek stron korzystny byłby rozwój i pogłębienie stosunków, regulowanych niniejszym porozumieniem, przez rozszerzenie ich na nowe obszary nią dotąd nieobjęte, wówczas przedłoży ona swój umotywowany wniosek innej stronie. Strony mogą zwrócić się do Wspólnego Komitetu o zbadanie takiego wniosku, a w uzasadnionych przypadkach o wydanie zaleceń w szczególności odnośnie do podjęcia negocjacji".

25 listopada 1994 r. w trakcie zebrania krajów CEFTA, które odbyło się w Poznaniu określono warunki według których miała być zwiększana liczba członków. Do CEFTA ma prawo wstąpić państwo, które:

1) jest uczestnikiem GATT/WTO;

2) podpisało z UE umowę stowarzyszeniową albo o stworzeniu strefy wolnego handlu dla dóbr przemysłowych;

3) został przyjęty przez resztę uczestników CEFTA.

Określone w ten sposób warunki uczestnictwa w CEFTA pokazują do jakiego celu dąży ta organizacja - jest nim liberalizacja handlu w regionie przeprowadzona w oparciu o decyzje liberalizacyjne w zakresie ustaleń globalnych (GATT/WTO) oraz bilateralnych (państwo- UE i państwo - państwo). Ostatni warunek to wynik obowiązku wytłumaczenia wszystkich problemów, które pochodzą jeszcze z czasu przed transformacją, na przykład regulacji zadłużenia i innych, na przykład sprawy mniejszości narodowych lub też granic itp. Dobre stosunki z sąsiadami z państwami graniczącymi są jednym z warunków podpisania Układu Europejskiego.

Etapy rozszerzenia CEFTA

CEFTA była rozszerzana na dwa sposoby. Pierwszy raz nastąpiło to na skutek podziału Czechosłowacji na dwa państwa: Czechy oraz Słowację, które utworzyły unię celną. To powiększenie ilości członków nie było równoznaczne z poszerzeniem rynku, którego obejmowała liberalizacja. Drugi raz nastąpił podczas przyjmowania nowych członków.

Liberalizacja pomiędzy państwami w procesie transformacji prowadzona była na zasadach bilateralnych oraz w zakresie CEFTA. Obłożenie warunkami członkostwa w CEFTA doprowadziło do tego, że prostszym sposobem okazała się liberalizacja dwustronna niż w obrębie ugrupowania. Pomimo to część państw uznała CEFTA za lepszą od liberalizacji dwustronnej formę liberalizacji. Państwa, które były zainteresowane współpracą w zakresie CEFTA poprosiły o przyjęcie w szeregi tego ugrupowania. Tak więc 1 stycznia 1996 r. do CEFTA przystąpiła Słowenia, 1 lipca 1997 r. Rumunia, a 1 stycz­nia 1999 r. Bułgaria.

Proces akcesji Rumunii oraz Słowenii po uchwaleniu w Poznaniu w 1995 r. warunków rozszerzenia CEFTA przestał już być trudny. Największa ilość kłopotów wystąpiła podczas przyjmowania Bułgarii. Trudności nadeszły razem z rewindykacją zobowiązań sprzed roku 1989. Ciągle wzrastająca ilość członków sprawiała, że proces ustaleń przeprowadzanych w oparciu o zasady bilateralne stawał się bardzo czasochłonny. Stosunkowo prościej osiągano porozumienie w kwestiach liberalizacji wymiany produktów przemysłowych, trudniej natomiast artykułów rolnych oraz spożywczych. Nowi członkowie prowadzili wymianę opierając się na zasadach, które wynegocjowali bilateralnie. W rzeczywistości oznaczało to czasowe opóźnienie liberalizacji w porównaniu ze stanem, który już osiągnięto przez członków którzy byli do tej pory.

Zasady liberalizacji wymiany z nowymi członkami

Po uchwaleniu warunków rozszerzenia wdrążono kilka zmian w warunkach wzajemnej liberalizacji. Liberalizacja w zakresie CEFTA uchwalana jest bilateralnie, co w rzeczywistości oznacza, że państwa, które dołączają się później do organizacji dyktują zasady liberalizacji swoich kontaktów handlowych z resztą państw ugrupowania. Proces ten przebiega raz szybciej a raz wolniej. Rzeczą jasną jest, że szybka liberalizacja jest o wiele skuteczniejsza dla obu partnerów. Jest to efektem korzyści, które niesie za sobą zjawisko przesunięcia oraz kreacji handlu. Państwa założycielskie CEFTA już od 1 stycznia 1997 r. używały stawki celnej "0" na większość produktów przemysłowych. Wyjątek od tego stanowiły samochody na które uchwalono wstępnie osobny harmonogram kasacji ceł, które na dobre miały zostać zlikwidowane w roku 2002. Ustalono, że wcześniejszą liberalizacją będą objęte materiały hutnicze (2000 r. - 0%), benzyny (1999 - 11%, 2000 - 4%), oleje naturalne (1999 - 5%, 2000 - 3%, 2001 - 0%). Warunki liberalizacji z nowymi uczestnikami ugrupowania (Rumunią i Bułgarią) opisane zostały osobnymi porozumieniami.

Przyszłość CEFTA

Przyszłość CEFTA jest zależna od tego, kiedy i na jakich zasadach pierwsze państwa w procesie transformacji zostaną przyjęte do Unii Europejskiej, czy nadal będzie utrzymywało się zainteresowanie członkostwem w CEFTA w krajach trzecich, a także czy CEFTA będzie potrafiła poddać się reformom, dokonując zmian w zasadach liberalizacji. Długo te pytania pozostawały bez jednoznacznej odpowiedzi. W trakcie szczytu, który odbywał się w Budapeszcie została podjęta decyzja, mówiącą o tym że od stycznia 2000 r. państwa członkowskie CEFTA miały stworzyć strefę wolnego handlu towarami przemysłowymi, w myśl artykułu XXIX GATT, co oznaczało zlikwidowanie barier taryfowych oraz pozataryfowych pomiędzy państwami CEFTA.

Przyjęcie tego typu rozwiązania mogło być równoznaczne z odejściem od sposobu bilateralnych ustaleń oraz zaakceptowanie modelu integracji używanego w UE,. co z kolei byłoby jednoznaczne z objęciem nowych uczestników panującym poziomem wzajemnej liberalizacji. Do tej pory dopuszczalne były wybrane okresy dostosowawcze (Rumunia, Bułgaria). Należy uważać, że pomimo zapadłych decyzji zasada ta w dalszym ciągu będzie obowiązywała. Przypuszczenia te są o tyle uzasadnione, że brakuje w ustalonych decyzjach brakuje wiążącej formuły. Odpowiedzialna jest za to formuła zobowiązań oraz zaleceń i brak kar w przypadku niedotrzymania ich w rzeczywistości.

Zainteresowanie uczestnictwem w CEFTA pośród państw w procesie transformacji raczej się utrzyma, ponieważ pozostaje ona jedną z bardziej skutecznych form liberalizowania wzajemnych obrotów pomiędzy państwami na zasadach bilateralnych, lecz w obszarze grupy państw. Przyszłość CEFTA jest także w dużym stopniu zależna od tego jak wypadną wyniki rundy milenijnej WTO, która będzie miała wpływ na poziom liberalizacji globalnej. Jeżeli stopień liberalizacji będzie stosownie głęboki, istnieje prawdopodobieństwo, że CEFTA utraci szanse na dalsze istnienie. Ale jest również druga strona medalu, która zakłada, że obszar liberalizacji wymiany w ramach CEFTA zostanie ograniczony do stworzenia strefy wolnego handlu artykułami przemysłowymi. CEFTA daje możliwość tworzenia wzajemnych więzi pomiędzy przyszłymi uczestnikami UE jeszcze w trakcie przygotowań do przystąpienia. Dodatkowo jest to czynnik, który biorą pod uwagę inwestorzy zagraniczni przy lokowaniu się na rynkach państw Europy Środkowej.

W myśl decyzji, która została podjęta w Budapeszcie nowi uczestnicy CEFTA mają zostać objęci etapem liberalizacji wzajemnej, który osiągnięto pomiędzy dotychczasowymi uczestnikami. Podjęcie takiej decyzja spowodowało utrzymanie przy życiu CEFTA chociaż przez kilka najbliższych lat, choć państwa, które zasilą szeregi UE, prawdopodobnie będą wychodzić tak z CEFTA jak i EFTA, jak również i umów, które mają charakter bilateralny, a kształtowaniem ich polityki handlowej zajmie się UE.

Dotychczasowe osiągnięcia

Oficjalnie Umowę wprowadzono do życia 1 lipca 1994 r. po ratyfikowaniu jej przez cztery kraje. od 1 marca 1993r. używano jej już jednak tymczasowo. W swojej pierwotnej wersji Umowa zakładała, że - poprzez stopniową likwidację ceł oraz barier pozataryfowych - na terenach krajów-sygnatariuszy do 1 stycznia 2001 r. zostanie utworzona strefa wolnego handlu artykułami przemysłowymi i że nastąpi pewna liberalizacja obrotów towarami rolno-spożywczymi. Podpisanie Umowy nie przyniosło jednak ożywienia w wymianie handlowej, powstrzymało tylko jej spadek. 29 kwietnia 1994 r. doszło do podpisania przez Wspólny Komitet w Budapeszcie Protokołu Dodatkowego do Umowy, który zmieniał obszar oraz skracał harmonogramy realizowania wzajemnych koncesji. Protokół ten miał znaczny wpływ na wzrost wymiany handlowej (tablica 1).

Tablica 1. Obroty handlowe Polski z państwami CEFTA w latach 1992-1998

(w mln dol.)

Lata	1992	1993	1994	1995	1996	1997	1998 a
Eksport do CEFTA
Czechy	498b	342,5	456,1	698,2	840,8	912,2	465,5
Słowacja		166,7	183,3	279,4	280,0	313,0	154,4
Węgry	171	174,3	183,6	267,3	309,8	383,0	209,3
Słowenia	-	-	-	-	43,0	49,5	27,5
Rumunia	-	-	-	-	-	79,4	49,1
Razem	669	683,5	823,0	1244,9	1473,6	1737,1	905,8
Import z CEFTA
Czechy	503b	350,3	501,7	891,7	1149,2	1318,8	709,5
Słowacja		161,5	196,2	380,8	432,5	519,3	291,2
Węgry	143	165,5	220,6	352,3	425,0	572,6	291,9
Słowenia	-	-	-	-	150,3	174,4	95,1
Rumunia	-	-	-	-	-	67,2	56,1
Razem	646	677,3	918,5	1624,8	2157,0	2652,3	1443,8
Obroty
Czechy	1001b	692,8	957,8	1589,9	1990,0	2231,0	1175,0
Słowacja		328,2	379,5	660,2	712,5	832,3	445,6
Węgry	314	339,8	404,2	619,5	734,8	955,6	501,2
Słowenia	-	-	-	-	193,3	223,9	122,6
Rumunia	-	-	-	-	-	146,6	105,2
Razem	1315	1260,8	1741,5	2869,6	3630,6	4389,4	2349,6
Saldo obrotów
Czechy	-5b	-7,8	-45,6	-193,5	-308,4	-406,6	-244,0
Słowacja		_5,2	-12,9	-101,4	-152,5	-206,3	-136,8
Węgry	+28	+8,8	-37,0	-84,9	-115,2	-189,6	-82,6
Słowenia	-	-	-	-	-107,3	-124,9	-67,6
Rumunia	-	-	-	-	-	+12,2	-7,0
Razem	_23	+6,2	-95,5	-379,8	-683,4	-915,2	-538,0

^a pierwsze półrocze, ^b Czechy i Słowacja łącznie

25 listopada 1994 r. miało miejsce w Poznaniu pierwsze zebranie premierów krajów CEFTA. Została wówczas zaakceptowana przez nich Deklaracja Poznańska, która zapoczątkowała proces dynamizowania współdziałania sygnatariuszy CEFTA. Pierwszym oficjalnym dokumentem implementującym decyzje tejże Deklaracji był Protokół Dodatkowy nr 2 do CEFTA , który został podpisał Wspólny Komitet w dniu 18 sierpnia 1995 r. Tyczył się on następnego, tym razem już bardziej zdecydowanego zwiększenia tempa zmniejszania ceł na artykuły przemysłowe a wprowadzono go do życia w dniu 1 stycznia 1996 r. Premierzy krajów CEFTA w czasie drugiego zebrania w Brnie w dniu 11 września 1995 r. zaakceptowali Deklarację Brneńska. Żeby ją zrealizować Wspólny Komitet podpisał dnia 21 grudnia 1995 r. Protokół Dodatkowy nr 3. Protokół ten ustalił, nowe bardziej poszerzone oraz zgłębione zezwolenia w obszarze wymiany towarów rolno-spożywczych.

Zmiany jakie w CEFTA wprowadziły Protokoły Dodatkowe nr 2 oraz 3 sprawiły, że od 1 stycznia 1996 r. jakość ochrony celnej w handlu towarami żywnościowymi spadła na terenie CEFTA o blisko 50%. Za to 1 stycznia 1997 r. została utworzona strefa wolnego handlu artykułami przemysłowymi. Ochronie celnej są poddawane jedynie nieliczne wyjątki, dla których zostały przygotowane osobne listy. Ich wartość nie przekracza 2-3% całej wartości handlu między krajami CEFTA.

W stosunku do harmonogramów, które zostały zaakceptowane w Umowie liberalizację handlu w Europie Środkowej w znacznym. Wyprzedziła ona harmonogramy likwidowania ceł na produkty przemysłowe, które były przyjęte w Układach Europejskich podpisanych 16 grudnia 1991 r. między Wspólnotami Europejskimi a Polską, Czechosłowacją oraz Węgrami. Dodatkowo - w porównaniu z tymi Układami - okazało się, że jest głębsza w obrębie towarów rolno-spożywczych. Ponieważ obniżenie od 1 stycznia 1996 r. ochrony celnej tych produktów średnio o około 50% było krokiem bardziej radykalnym niż decyzje zawarte w wymienionych Układach. Wspólnoty nakazywały w nich bardzo trudny system ceł, opłat wyrównawczych, cen minimalnych, kontyngentów ilościowych oraz taryfowych i innych utrudnień, które w istotny sposób ograniczyły dostęp krajów CEFTA do rynku żywnościowego Unii Europejskiej. System ten stawia sobie za cel ochronę "godziwych i stabilnych" warunków unijnego sektora rolnego.

Tablica 2. Dynamika obrotów Polski z państwami CEFTA w latach 1993-1997

(rok poprzedni = 100)

Lata	1993	1994	1995	1996	1997
Eksport do CEFTA
Czechy	102,9a	133,2	153,1	120,4	108,5
Słowacja		110,0	152,4	100,0	111,8
Węgry	101,9	105,3	145,6	115,9	123,6
Słowenia	-	-	-	143,1	115,1
Rumunia	-	-	-	-	107,6
Razem	102,1	120,4	151,3	114,9	112,5
Import z CEFTA
Czechy	101,6a	143,2	177,7	128,9	114,8
Słowacja		121,5	194,1	113,6	120,1
Węgry	115,0	133,3	159,6	120,7	134,7
Słowenia	-	-	-	168,1	116,0
Rumunia	-	-	-	-	95,2
Razem	104,6	135,6	176,9	123,5	119,8

^a Czechy i Słowacja łącznie

Przeróbki Umowy w znacznym stopniu polepszyły warunki handlu między partnerami CEFTA. Szczególnie widoczne jest to na przykładzie Polski. W roku 1997 - porównując z rokiem 1992 - wartość handlu Polski z jej partnerami wzrosła z 1,3 mld dol. do 4,4 mld dol. (tablica 1). Wzrost nastąpił szczególnie w roku 1995 , dynamika obrotów (tablica 2). O ile udział obrębu CEFTA w wymianie międzynarodowej Polski w roku 1994 r. wynosił 4,5% i sprawił, że plasował się za Wielką Brytania - szóstym partnerem Polski (4,9%), o tyle w roku 1996 kraje CEFTA z posiadając udział 5,9% były już na czwartym miejscu w obrotach naszego państwa z zagranicą, uklasowując się za Niemcami, Włochami oraz Rosją, natomiast przed Holandią - czwartym partnerem Polski. W 1997 r. udział obrębu CEFTA w naszym handlu zagranicznym uległ wzrostowi do 6,4%, a w pierwszej połowie roku 1998 do 6,6%. Faktem dosyć prawdopodobnym wydaje się, że w roku 1998 - na skutek spadku obrotów polsko-rosyjskich - obręb CEFTA awansował na trzecie miejsce na liście partnerów naszego handlu zagranicznego.

W miarę liberalizacji handlu zaczął się proces podmiotowego poszerzania zakresu CEFTA. Chęć wstąpienia do CEFTA na krótko po stworzeniu strefy zgłosiły Słowenia, Rumunia, Bułgaria oraz kraje bałtyckie. W 1996 r. o swojej woli współdziałania ze strefą poinformowała Rosja oraz Ukraina, natomiast w roku 1997 r. - Chorwacja z Macedonią. W trakcie Poznańskiego szczytu CEFTA uchwalono warunki, na których przyjmowani byli nowi członkowie. Obowiązkowe dla nowych członków są zawarte umowy stowarzyszeniowe z Unią Europejska, muszą być uczestnikami Światowej Organizacji Handlu (WTO) i muszą otrzymać akceptację sygnatariuszy CEFTA. Warunki te zostały spisane w Porozumieniu Uzupełniającym do CEFTA, który podpisał Wspólny Komitet w dniu 11 września 1995 r. W oparciu o to Porozumienie, umowy akcesyjne ze Wspólnym Komitetem podpisały następujące kraje: 25 listopada 1995 r. Słowenia (weszła w życie od 1 stycznia 1996 r.), 12 kwietnia 1997 r., Rumunia (funkcjonuje od 1 lipca 1997 r.) i 17 lipca 1998 r. Bułgaria (w życiu od 1 stycznia 1999 r.). Zakres CEFTA stanowi więc na chwilę obecną siedem krajów, w których mieszka blisko 98 mln konsumentów.

Aktualne kontrowersje

W CEFTA mamy do czynienia z trzema bardzo istotnymi problemami. Pierwszy z nich to efekty częściowej liberalizacji handlu żywnością. Liberalizacja ta jak się okazało była dla nas niekorzystna. Nie trudno obliczyć, korzystając z tablicy nr 3, że udział obrębu CEFTA (bez Rumunii oraz Słowenii) w globalnym eksporcie żywności z Polski wynosił w roku 1995 2,8%, w 1996 r. 2,8%, 1997 r. 4,4%, a w globalnym imporcie - adekwatnie 7,7%, 5,8% oraz 7,3%. Za to w ujemnym globalnym saldzie naszych obrotów żywnością obręb CEFTA partycypował w 29,1% w 1995 r., w 11,8% w 1996 r. i w 28,3% w roku 1997. Niezwykle niekorzystny dla naszego państwa jest handel żywnością z Węgrami. W tym handlu w roku 1997 r. ujemne saldo wyniosło 27% wartości globalnego polskiego deficytu w obrotach płodami rolnymi.

Tablica 3. Polski eksport i import żywności w latach 1993-1997. Wielkości globalne i relacje z państwami CEFTA (w mln dol.)

Eksport i import Polski	1993	1994	1995	1996	1997
Eksport globalny	1645,5	2084,7	2511,2	2758,3	3307,2
Import globalny	2306,9	2512,0	3081,9	4106,3	3766,6
Saldo	-660,4	-427,3	-570,7	-1348,0	-459,4
Eksport do Czech	17,3	24,4	41,3	53,1	83,0
Import z Czech	29,4	25,7	93,4	75,7	76,6
Saldo	-12,1	-1,3	-52,1	-22,6	+6,4
Eksport na Słowację	6,7	10,9	15,4	8,8	18,1
Import ze Słowacji	15,7	7,7	48,4	25,8	30,6
Saldo	-9,0	+3,2	-33,0	-17,0	-12,5
Eksport na Węgry	29,6	15,5	13,6	15,9	43,8
Import z Węgier	47,1	53,7	94,5	135,4	167,6
Saldo	-17,5	-38,2	-80,9	-119,5	-123,8
Eksport do CEFTA a	53,6	50,8q70,3	77,8	144,9
Import z CEFTA a	92,2	87,1	236,3	236,9	274,8
Saldo	-38,6	-36,3	-166,0	-159,1	-129,9

^a bez Rumunii i Słowenii

Tablica 4 pokazuje, że w strukturze naszego eksportu w okresie 1993-1997 udział wartości towarów rolno-spożywczych, które wywożono do strefy CEFTA był ciągle niższy niż udział wartości tych samych towarów w globalnym eksporcie naszego kraju. Zupełnie na odwrót za to - z wyjątkiem 1994 r. - przedstawiały się te same układy w naszym imporcie. Należy przy tym pamiętać, że tak partnerzy Polski w CEFTA, jak również ona sama od dziesiątek lat ma nadprodukcję żywności.

Tablica 4. Udział żywności w eksporcie i imporcie Polski w latach 1993-1997.

Wielkości globalne i relacje z państwami CEFTA (w %)

Wyszczególnienie	1993	1994	1995	1996	1997
Udział żywności w eksporcie
globalnym	11,6	12,1	11,0	11,3	12,8
do Czech	5,1	5,4	5,9	6,3	9,1
do Słowacji	4,0	5,9	5,5	3,1	5,8
na Węgry	17,0	8,4	5,1	5,1`	11,4
razem do CEFTA a	7,8	6,2	5,6	5,4	9,0
Udział żywności w imporcie
globalnym	12,2	11,6	10,6	11,1	8,9
z Czech	8,4	5,1	10,5	6,6	5,8
ze Słowacji	9,7	3,9	12,7	6,0	5,9
z Węgier	28,5	24,4	26,9	31,8	29,3
razem z CEFTA a	13,6	9,5	14,5	11,8	11,4

bez Rumunii i Słowenii

Ministrowie rolnictwa krajów CEFTA, w trakcie negocjacji w 1995r. ustaleń do Protokołu Dodatkowego nr 3, planowali wstępnie całkowitą liberalizację handlu produktami rolno-spożywczymi na terenie CEFTA od dnia 1 stycznia 1998 r. Jednak już w trakcie szczytu, który odbywał się w Jasnej w dniach 13 - 14 września 1996 r. premier Włodzimierz Cimoszewicz zwrócił partnerom uwagę na dotowanie w ich państwach rolnictwa oraz eksportu żywności, które jego zdaniem działało na niekorzyść naszego rolnictwa.

Efekty wymiany Polski z obrębem CEFTA w roku 1996 (nie dużo lepsze niż w 1995 r.) w tym szczególnie rosnące w bardzo szybkim tempie ujemne saldo w obrotach z Węgrami, zmusiły Polskę do zatrzymania w roku 1997 dalszej liberalizacji handlu towarami rolnymi. Nasz rząd przyjął stanowisko, że różny obszar subwencjonowania oraz dofinansowywania rolnictwa oraz eksportu żywności a także bariery pozataryfowe nie tworzą jednakowych warunków konkurencji. Propozycja, żeby całkowicie wzajemnie otworzyć rynki rolne w dniu 1 stycznia 1998 r., którą próbowała przeforsować Słowacja a popierały ją Czechy, podczas zebrania ministrów rolnictwa krajów CEFTA odbywającego się w dniach 22 - 23 sierpnia 1997 r. w Lublanie, strona polska odrzuciła.

Podając uzasadnienie swojego stanowiska podczas szczytu w Portorożu, które miało miejsce 12 - 13 września 1997 r. nasz premier zasłonił się generalną koniecznością koordynacji polityki rolnej krajów CEFTA, bo różne podejścia do handlu żywnością to efekt różnego traktowania sektorów rolnych przez sygnatariuszy Umowy.

Żeby obronić się przed zbytnim importem, Polska zmuszona była do zawieszenia preferencyjnych stawek celnych na towary skrobiowe (nastąpiło to w dniu 15 czerwca 1997 r.), kukurydzę oraz koncentrat pomidorowy (w dniu 1 stycznia 1998 r.), natomiast dnia 6 sierpnia 1998 r. - na skutek całkowicie uzasadnionych protestów rolników - wniosła dodatkowe opłaty celne na pszenicę. Wcześniej tego typu opłaty zostały wprowadzone tylko w Rumunii oraz Słowenii. Były to działania całkowicie legalne, które wykorzystywały uchwały artykułów 14 (Specyficzne środki ochronne rynków rolnych), 27 (Ogólne zabezpieczenia), 28 (Dostosowanie strukturalne) CEFTA a także artykułu 5 (Specjalne zabezpieczenia) Porozumienia WTO w sprawie rolnictwa. Podczas następnego zebrania ministrów rolnictwa krajów CEFTA, które odbyło się 24 sierpnia 1998 r. w Pradze strona polska postawiła warunek dalszych rozmów o liberalizacji handlu żywnością. Było nim zharmonizowanie w CEFTA sposobów wspierania rolnictwa, w tym głównie eksportu rolnego, który korzystał w państwie importera ze stawek preferencyjnych.

Premier Jerzy Buzek stanowisko przedstawił identyczne zdanie podczas szczytu CEFTA w odbywającego się w Pradze w dniach 11 - 12 września 1998 r. Szukaniem kompromisów w handlu żywnością miał się w przyszłych latach zajmować Podkomitet do spraw Handlu Produktami Rolnymi, który - jak wynikało to z ostatniego stwierdzenia premierów - na żądanie Polski zostanie utworzony przez Wspólny Komitet CEFTA.

Drugim z grupy kontrowersyjnych problemów w CEFTA są świadectwa jakości artykułów przemysłowych oraz produktów rolno-spożywczych. Kraje CEFTA w dużej części nie uznają na wzajem swoich wyników badań i certyfikatów. Przez takie postępowanie sami stwarzają sobie problemy w dostępie do swoich rynków a jednocześnie zwiększają koszty takiego dostępu - bronią interesy swoich producentów. Na przykład Węgry przed wpuszczeniem artykułu na swój rynek domagają się drogiego poświadczenia jego jakości przez dwa instytuty węgierskie - Instytut Badania Jakości Towarów i drugi instytut, który ma do tego upoważnienia (jeden z kilkunastu), który wybierany jest w zależności od typu artykułu (w wypadku artykułów rolnych jest to Instytut Badania Żywności). Bardzo ostre normy prawne oraz standardy jakościowe, które obowiązują w Czechach są w kilku przypadkach wyższe od podobnych warunków, które stawiane są przez kraje Unii Europejskiej.

Rozmowy w kwestii wzajemnego uznawania wyników badań oraz certyfikatów prowadzone są od roku 1994. W trakcie drugiego szczytu w Brnie premierzy krajów CEFTA ustalili, że trzeba przyspieszyć obrady w tej sferze. Zbieżne decyzje zostały zapisane w Deklaracji z Jasnej, a potem w Deklaracji, którą przyjęto w Portorożu. W tym ostatnim dokumencie premierzy wyrazili stanowisko, że porozumienia dwustronne w kwestii wzajemnego uznawania wyników badań oraz certyfikatów muszą być zawarte "możliwie w roku 1998". Rozmowy w tych sprawach długo nie przynosiły pomyślnych efektów, z racji tego, że w Pradze w dniach 11 - 12 września 1998 r. premierzy po raz kolejny "uzgodnili" (...) wzmocnienie dwustronnych negocjacji w kwestii wzajemnego uznawania wyników badań oraz certyfikatów, a za cel tych rozmów postawiono sobie zawarcie porozumień bilateralnych możliwie do końca 1999 r.".

W roku 1996 w CEFTA powstał trzeci bardzo istotny problem. Były nim kontrowersje, które narosły wokół jednoznacznego interpretowania szeregu decyzji CEFTA. W różnicach, które wynikają z interpretacji dopatruje się konfliktów, które mają ujemny wpływ na współpracę, Tego typu nieporozumienia zaczęły wypływać szczególnie po użyciu przez wybrane kraje, również Polskę, wymienionych wyżej środków ochronnych w stosunku do niektórych towarów rolno-spożywczych z zakresu CEFTA. Szczyt mający miejsce w Jasnej podjął decyzję o konieczności udoskonalenia przez Wspólny Komitet "procedur dyskutowania postanowień i interpretacji Umowy CEFTA". Deklaracja premierów przyjęto w Portorożu. Mówiła ona o kontynuowaniu współpracy ażeby osiągnąć przez Wspólny Komitet "wzajemnej interpretacji niektórych artykułów CEFTA". Efekty tej współpracy były jednakże bardzo słabiutkie. W trakcie ostatniego szczytu CEFTA, który zorganizowano w Pradze premierzy po raz kolejny uzgodnili "kontynuowanie (...) wysiłków w celu osiągnięcia wspólnej interpretacji postanowień niektórych artykułów Środkowoeuropejskiej Umowy o Wolnym Handlu i przygotowanie nowej wersji Procedur Działania Wspólnego Komitetu CEFTA".

Niezrealizowane zamierzenia integracyjne

W Deklaracji Poznańskiej premierzy krajów CEFTA ustalili "wzbogacenie współpracy o tematykę objętą Układami Europejskimi", czyli o tematykę, która wykracza poza handel produktami. Następna deklaracja wypowiadała się już dobitnie o objęciu tematem rozmów "handlu usługami i swobodnego przepływu kapitału. Strona czeska - według Deklaracji Brneńskiej - przyjęła odpowiedzialność za grupę ekspertów zajmującą się handlem usługami, a delegacja polska - za ekspertów zajmujących się swobodnym przepływem kapitału i odpowiednimi przyszłymi strukturami finansowymi". W tej ostatniej kwestii chodziło o utworzenie środkowoeuropejskiego banku, który miałby się zajmować rozliczaniem rosnących obrotów towarowych, obsługą finansową wspólnych inwestycji, upraszczaniem przepływów kapitałowych i współpracą z europejskimi i światowymi urzędami finansowymi, takimi jak Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju a także Międzynarodowy Fundusz Walutowy. W Brnie z naszej strony wyszła dodatkowa propozycja poruszenia tematu uregulowania przepływu siły roboczej.

Efektem tych wszystkich składanych projektów było dostosowanie się gospodarcze krajów CEFTA do funkcjonowania w warunkach otwartej gospodarki i dostosowania się do zasad zintegrowanego rynku Europy Zachodniej. Plany te posiadały bez wątpienia podłoże polityczne. Ich zadaniem miało być podkreślenie rosnącej dojrzałość krajów CEFTA do działalności w strukturach Unii Europejskiej oraz przyspieszenie uzyskania jej członkostwa.

Jaki efekt dały negocjacje, które dotyczyły głębszej integracji krajów CEFTA? Podczas szczytu, który odbywał się w Jasnej premier Włodzimierz Cimoszewicz zauważył, że "podjęte w bieżącym roku (1996) prace nad liberalizacja usług i swobodnym przepływem kapitału dowiodły znaczącego zaawansowania (...) i osiągnięcia dużego stopnia otwarcia, co między innymi dało pozytywne rezultaty w stosunkach z OECD". W Deklaracji z Jasnej premierzy krajów CEFTA "postanowili (...) kontynuować wzajemną współpracę w liberalizacji handlu usługami oraz na polu swobodnego przepływu kapitału". Ta współpraca przynosiła jednak słabe wyniki. Minął rok i okazało się, że słowa Włodzimierza Cimoszewicza zawierały jednak sporo przesady. Na szczycie CEFTA zorganizowanym w Portorożu nasz premier wypowiadał się już dosyć enigmatycznie, że "prace nad ewentualnym poszerzeniem przedmiotowym CEFTA (...) napotkały pewne bariery o charakterze merytorycznym czy tez technicznym". Nie poruszył już tematu banku środkowoeuropejskiego, a z porządku obrad zniknęły także sprawy dotyczące przepływu siły roboczej, czym jeszcze wcześniej zaciekle interesowała się głównie Polska. W Portorożu premierzy krajów CEFTA po raz kolejny przecież "uzgodnili (...) kontynuowanie dyskusji na temat możliwości współpracy w handlu usługami oraz kontynuowanie wzajemnej współpracy w dziedzinie swobodnego przepływu kapitału".

Na ostatni szczycie CEFTA, który odbył się w Pradze problem "głębszej integracji" został poruszony w rozmowach. O konieczności takiej integracji wypowiadali się między innymi premierzy Polski Jerzy Buzek oraz Czech Miloš Zelman. Rozmowy w kwestiach swobodnego handlu usługami oraz przepływu kapitału skończyły się jednak całkowitym niepowodzeniem, ponieważ plany, które dotyczyły "głębszej integracji" zostały całkowicie pominięte w Deklaracji Praskiej.

"Głębsza integracja" nie objęła także zupełnego otwarcia rynków rolnych, co miało według planów z roku 1995 wydarzyć się na początku roku 1998 r. Dosyć dużo kłopotów sprawiła sygnatariuszom CEFT częściowa minimalizacja ceł na żywność, która zaczęła obowiązywać od 1 stycznia 1996 r. Należy zauważyć, że ta redukcja została między innymi obliczona na skłonienie Unii Europejskiej, do tego by zmniejszyła bariery celne na towary rolno-spożywcze z zakresu CEFTA. Unia wyzwania tego się nie podjęła , za to kraje CEFTA - po zminimalizowaniu cła na żywność - na chwilę obecną bronią się przed konkretnymi skutkami takiej decyzji.

Najistotniejsze ustalenia, które zliberalizowały środkowoeuropejski rynek artykułów zostały uchwalone w latach 1994-1995. W tym samym okresie przyjęto również warunki podmiotowego poszerzania CEFTA. W przeciągu lat 1996 - 1998 Wspólny Komitet podpisał trzy następne Protokoły Dodatkowe (nr 4 - poprawione zasady pochodzenia produktów, nr 5 - minimalizacje na listach wyjątków oraz Zharmonizowany System 96, nr 6 - liberalizacja handlu żywnością pomiędzy Słowenia a resztą partnerów). Dodatkowo zakres CEFTA został powiększony o Słowenię, Rumunie oraz Bułgarię. Tak więc ile w latach 1994 - 1995 CEFTA bogaciła się przedmiotowo, to w ostatnich latach przede wszystkim podmiotowo.

Liberalizacja handlu przyniosła krajom CEFTA takie korzyści:

1) ekonomiczne. Rosły za sprawą minimalizacji ceł możliwości eksportowe aktywizowały firmy, dając przyczyny do powiększania produkcji. Cięcia celne pozwoliły także taniej importować towary rolno-spożywcze i konieczne dla gospodarki substancje, towary oraz sprzęt inwestycyjny;

2) społeczne. Tańszy - za sprawą zmniejszenia ceł - import miał wpływ na wzbogacenie oferty rynkowej oraz powiększenia jej przyswajalność dla użytkowników. Aktywizacja firm produkujących towary przeznaczone na eksport do państw CEFTA dała szanse na utrzymanie albo zwiększenie zatrudnienia;

3) polityczne. Zacieśnienie więzi gospodarczych miało sprzyjający wpływ na wzrost zrozumienia politycznego. Kraje Europy Środkowej ponowiły w roku 1995 r. dialog polityczny, który osłabł w latach 1992-1994 przez izolacyjną politykę czeskiego rządu Vaclava Klausa. Na efekt dialogu nie trzeba było długo czekać. Podczas spotkania w Budapeszcie, które odbyło się 22 października 1998 roku premierzy Polski, Czech oraz Węgier podpisali deklarację. Jerzy Buzek, Miloš Zeman oraz Victor Orbán doszli podczas niej do wniosku, że konieczne jest reaktywowanie Grupy Wyszehradzkiej. Zauważyli, że jej uczestnikiem jest także Słowacja. Wyrazili stan gotowości do wspierania pomocą przyszłego centroprawicowego rządu Słowacji a także ustalili, że zebrania szefów rządów najpierw trzech, a potem czterech krajów będą miały miejsce raz na pół roku.

Planów, które dotyczyły głębszej integracji ekonomicznej nie udało się jednak zrealizować z poniższych przyczyn:

• strach przed skutkami następnych etapów integracyjnych wynikającej z doświadczeń z handlu artykułami rolnymi,
• zbyt duże zróżnicowanie w stopniu zaawansowania reform gospodarczych wybranych członków,
• zróżnicowanie na szczeblu ich infrastruktury finansowej, telekomunikacyjnej oraz informacyjnej,
• wystąpiły różnego typu interesy (pomiędzy grupami mniej oraz bardziej zaawansowanymi w procesie akcesji, jak również pomiędzy samymi zaawansowanymi) w czasie zaproszenia w roku 1997 czterech krajów CEFTA do dialogu w kwestii członkostwa w Unii Europejskiej.

Jeśli chodzi o głębokość integracji, stwierdzam, że CEFTA sięgnęła już swojego kresu. Integracja rynku towarów może już tylko objąć następne kraje. Najbliższa dostania się w szeregi CEFTA jest Łotwa, która - razem z Estonia oraz Litwą - 12 czerwca 1995 r. podpisała układ stowarzyszeniowy z Unia Europejska, a w dniu 10 lutego 1999 r. stała się członkiem WTO.

W planach CEFTA nie miała być konkurencją dla Unii Europejskiej, ale miała zajmować się przygotowaniem i wspieraniem jej. Jeżeli będzie się oceniało strefę CEFTA pod tym kątem to można śmiało stwierdzić, że jest to sukces. To, czego nie zdołało się osiągnąć w strefie CEFTA będzie realizowane w zakresie strategii przedakcesyjnej na trasie do Unii Europejskiej albo - w wybranych branżach (rynek pracy) - w przyszłościowym czasie dostosowawczym.