Żadne z dzieł literatury czy sztuki nie powstają w próżni. Na ich genezę, powstanie, kształt i losy znaczący wpływ mają panujące w danym okresie trendy. Są to dominujące kierunki filozoficzne, artystyczne, jak również społeczne i polityczne. Dlatego przed przystąpieniem do omawiania dzieł z danej epoki, czy to literackiej, czy artystycznej należy najpierw zapoznać się z tymi elementami i zagadnieniami, które mogły mieć wpływ na charakter twórczości danego okresu. Nie inaczej jest z litarturą i sztuką dwudziestolecia między wojennego. Terminy, zagadnienia i wydarzenia, które omówione zostaną poniżej pozwolą na lepsze zrozumienie dzieł, z tego okresu.

  • Wydarzenia społeczne i polityczne: na twórczość tego okresu bez wątpienia wpływa miały I Wojna Światowa i rosyjska Rewolucja Październikowa, które to przyczyniły się do zmiany mapy politycznej Europy oraz do dynamicznych przemian społecznych, zrywów niepodległościowych, które ostatecznie przyniosły kres epoce kolonializmu. Poza tymi wydarzeniami historycznymi wpływ na twórców miała postępująca już od XIX wieku rewolucja naukowa i techniczna. Począwszy od wynalezienia maszyny parowej, po opanowanie nieba i eteru ludzkość umacniała swoją siłę i prężnie dążyła na przód.
  • Materializm dialektyczny: to ideologia, która doszła do głosu dzięki radykalnym, socjalistycznym działaczom robotniczym, którzy głosili swoje poglądy rewolucyjne. Najważniejszymi myślicielami tego kierunku stali się Karol Marks i Fryderyk Engels. Głosiciele materializmu dialektycznego, zwani popularnie marksistami uważali, że każdą postać bytu da się sprowadzić do podstawy materialnej. Owa materia konstytuująca rzeczywistość jest w swej istocie niezniszczalna, wieczna, racjonalna i nierozerwalna z czasem i przestrzenią. Ale podstawową cechą owej materii jest jej dialektyczny charakter. W związku z tym materia podlega prawom fizyki i przyrody, jednak ponad to dotyczą jej również ponadczasowe i pierwotne prawa, które odkryć można jedynie w drodze filozoficznej analizy.
  • Intuicjonizm: to koncepcja głoszona przez H. Bergsona, który wyróżnił dwa rodzaje poznania, pierwsze osiągane jest przez myśl, to poznanie rozumowe, drugie to poznanie zmysłowe, postrzeżeniowe, które osiągane jest przez ludzkie zmysły kierowane sądami i pojęciami, które są dziełem intelektu. Przeciwieństwem intelektu była dla Bergsona właśnie intuicja. Według niego intuicja to najbardziej bezpośredni sposób poznania, doskonalszy od poznania intelektualnego i dzięki temu jedynie słuszny. Poprzez intuicję człowiek jest zdolny do bezpośredniego odkrywania najbardziej złożonych własności rzeczywistości. Fakt, że intuicja przenosi nas do wnętrza samych rzeczy implikuje poznanie najbardziej jakościowe, indywidualne i niezależne od samej poznawanej rzeczywistości, więc najlepsze i jedynie słuszne. Poza tym rzeczywistość, którą odkrywamy przez intuicję jest nieskończenie różnorodna. Rządzi nią podświadomy pęd życiowy, zwany elan vital, który jest zgoła odmienny od jakiegokolwiek deterministycznego mechanizmu, który zdaniem jego poprzedników miał poruszać światem. Natomiast artysta, to osoba, która posiada bezcenny dar śledzenia, odkrywania i wyrażania siły tego popędu. Stąd intuicjonizm Bergsona odnaleźć możemy u takich twórców dwudziestolecia między wojennego jak chociażby: Bolesław Leśmian, czy Marcel Proust.
  • Egzystencjalizm: to kierunek filozoficzny, którego przedstawicielami są między innymi M. Heidegger, K. Jaspers, J.P. Sartre czy A. Camus. Według tych myślicieli przedmiotem badań filozofii są indywidualne losy jednostki ludzkiej, która jest wolna i odpowiedzialna, co stwarza u niej poczucie lęku i beznadziejności istnienia. Owa wolność jednostki jest atrybutem naszego człowieczeństwa, na który jesteśmy skazani i która jest stale zagrożona uprzedmiotowieniem i utratą autentyczności. To powoduje, że człowiek jest stale rozdarty, zawieszony pomiędzy przeszłością a przyszłością, miotany lękiem i poczuciem przemijalności i braku spełnienia.
  • Pragmatyzm: jako twórcę tego prądu myślowego w filozofii uważa się Henrego Jamesa, który w swych teoretycznych pismach zawarł podstawy myśli pragmatycznej. Do najważniejszych postulatów zaliczyć tu trzeba przekonanie, że wszelka wiedza, którą posiada człowiek oraz wszelkie akty poznania powinny być czynione nie po to, by odkryć prawdę świata, ale by usprawnić życie człowieka. Filozofia pragmatyczna zamiast pytać istotę zjawisk oraz ich pochodzenie, zajmuje się raczej ich użytecznością i tym, w jaki sposób mogą one pomóc człowiekowi w jego życiu. Uważali, że nie ważne są rozważania o prawdzie, początku wszystkiego, gdyż tego ustalić nie sposób, bo wszelką prawdę konstruuje człowiek - prawdziwe jest to, co ułatwia życie i jest akceptowalne przez daną społeczność.
  • Psychoanaliza: nierozłącznie jest kojarzona z nazwiskiem swojego twórcy Zygmunta Freuda. Psychoanaliza należy do najważniejszych - jeśli nie najważniejszych - nurtów filozoficznych XX wieku. Dała ona początek całkowicie nowemu spojrzenia na człowieka i w dużym stopniu przyczyniła się do odrzucenia klasycznej formy filozofii i wykształcenia się prądów krytycznych w jej łonie, które prężnie działają po dzień dzisiejszy. Najważniejszym odkryciem Freuda było wykazania, że ludzka psychika jest tworem podzielonym na poszczególne elementy, z których większość jest sferą nieświadomą, czyli będącą pod kontrolą popędów, a nie człowieka. Zapoczątkował refleksję nad snami i ludzką seksualnością. To właśnie ona, a raczej ukryte popędy, staja się motorem pracy twórczej i tworzą kulturę w ogóle. Człowiek wypiera swe zwierzęce potrzeby i zastępuje je czynnościami kulturowo-artystycznymi. Uczniowie i następcy Freuda kontynuują i rozwijają jego myśl po dzień dzisiejszy, a do najbardziej znanych należą: Albert Adler i Karol Jung. Adler to twórca psychologii indywidualnej, który popęd z teorii swego mistrza zastąpił pojęciem i zjawiskiem dążenia do przewagi i mocy nad innymi. Nieprawidłowe zaspokojenie tego dążenia jest powodem nerwicy, opartej o poczucie niższości i zagrożenia. Natomiast teoria Junga, w odróżnieniu od psychoanalizy Freuda wprowadza rozszerzone pojęcie nieświadomości. Otóż Jung dzieli ją na nieświadomość indywidualną, która dotyczy każdej jednostki z osobna, oraz na nieświadomość zbiorową, która jest wspólna wszystkim ludziom. Cechą nieświadomości zbiorowej jest to, że zawarte w niej są archetypy, czyli pierwotne wyobrażenia i wzorce zachowania, które obejmują także sferę myślową i niosą ze sobą znaczny ładunek emocjonalny. Jego źródłem są utrwalone w psychice zapisy powtarzających się przez wiele pokoleń doświadczeń. Jung opisał kilka podstawowych archetypów, do których zaliczył na przykład: Bohatera, Cień, Boga, Zwierzę. Psychoanaliza znalazła powszechne zastosowanie w sztuce, a zwłaszcza w refleksji nad nią. Jej elementy odnajdujemy w każdej dziedzinie sztuki - od malarstwa po literaturę. Do dziś jest bardzo płodnie rozwijającą się dziedziną.
  • Behawioryzm: nazwa tego nurtu pochodzi od angielskiego słowa behavior, co oznacza zachowanie. Jego twórcą był amerykański psycholog John Watson. Nurt ten, jak wskazuje nazwa, zajmuje się ogólnie pojętym zachowaniem człowieka. Przedstawiciele behawioryzmu uważali, że człowieka nie można poznać, ani nie można określić z punktu widzenia jego uczuć czy psychiki, ponieważ tych wartości nie da się udowodnić empirycznie. Dlatego postulowali, aby człowieka opisywać na podstawie jego zachować i z nich wyciągać wnioski o jego sposobie zachowywania się w danych sytuacjach. W literaturze wielu twórców inspirowało się tą myślą, chociażby Marek Hłasko.
  • Ekspresjonizm: jest to prąd zapoczątkowany w Niemczech z początkiem XX wieku. Był on sprzeciwem skierowanym w sztukę, która skupiała się na odwzorowywaniu rzeczywistości tworząc działa realistyczne. Ekspresjoniści uważali, że najważniejszy w dziele jest przekaz uczuć towarzyszących tworzeniu. Inspirowani intuicjonizmem Bergsona ekspresjoniści tworzyli poezję przepełnioną uczuciami i emocjami. Wśród przedstawicieli nowego nurtu, określanego nie raz mianem poezji emocjonalnej wymienić należy Stanisława, Przybyszewskiego, który uważany jest za prekursora polskiego ekspresjonizmu. W Poznaniu na fali popularności tego kierunku ukazywało się czasopismo "Zdrój". Wśród innych znamienitych twórców w tej stylistyce wymienia się Juliusza Kaden-Bandrowskiego oraz Wacława Berenta cechą charakterystyczną poezji tego okresu jest wyrazistość przedstawianych uczuć i przeżyć oraz bardzo jaskrawe środki wyrazu, jak chociażby karykatura i groteska deformujące zastany obraz świata.
  • Futuryzm: jest to kierunek w sztuce i literaturze najprężniej rozwijający się we Włoszech na początku XX wieku. Za kreatora tego ruchu w sztuce uważa się F. T. Marinettiego. Głosił on idę stworzenia nowej sztuki, która będzie sztuką przyszłości, bez żadnych norm i nakazów. A skoro normy i zasady są tworami tradycji i przeszłości należy je bezwarunkowo odrzucić i patrzeć jedynie w przyszłość. Te idee odnajdują swój wyraz w twórczości wyznawców futuryzmu. Język tej poezji miał odzwierciedlać dynamizm, stąd liczne skróty, metafory, uboga warstwa językowa, oparta w przeważającej większości na zasadach dźwiękonaśladowczych, niż znaczeniowych. W Polsce najwybitniejszymi reprezentantami tego kierunku byli Tadeusz Peiper i Julian Przyboś. Chociaż obok nich wymienia się również uważanego za prekursora poezji futurystycznej na gruncie polskim Jerzego Jankowskiego, a także Anatola Sterna, Aleksandra Wata, Tytusa Czyżewskiego, Franciszka Młodożeniec, Bruna Jasieńskiego i wielu innych. W owym czasie popularni byli również futuryści rosyjscy, wśród których wymienia się przede wszystkim Włodzimierza Majakowskiego i Wielemira Chlebnikowa.
  • Awangarda: jest to termin używany w dwóch zasadniczych ujęciach. Po pierwsze, jest to określenie stosowane do poezji z okresu XX-lecia międzywojennego. Po drugie natomiast, używa się go do określania nowych i eksperymentatorskich dzieł w sztuce - takich, które odrzucają dotychczasowe formy wyrazu. Awangarda to zjawisko, które pojawiło się na początku XX wieku (około roku 1910) i dało początek wielu późniejszym kierunkom w sztuce. Twórcy awangardowi odrzucali dotychczasowy dorobek kultury, dotychczasowe style i konwencje, odchodzili od naśladowania rzeczywistości. Zamiast tego stale poszukiwali nowego języka wyrazu, nowych form, oryginalnych rozwiązań ideowych i artystycznych. Na szczególną uwagę zasługuje rozwój poezji futurystycznej we Francji. Przedstawiciele tego typu poezji to między innymi Guillaume Apollinaire oraz Blaise Cendrars. Podobnie jak inni poeci tego okresu stosowali w swoich wierszach liczne skróty, metafory, składnia ich wiersza odchodziła daleko od tradycyjnego jej pojmowania. Mieszali ze sobą style, rzeczywistość przelatała się u nich z fantazją, a ponad to w poezji Apollinaire'a wskazuje się na liryzmy wizualne, czyli charakterystyczną formę graficzną jego wierszy.
  • Dadaizm: to prąd w sztuce przełomu wieków XIX i XX. Jego nazwa została wybrana przypadkowo i tak naprawdę żaden z twórców dadaistycznych nie był w stanie jednoznacznie określić jakie były okoliczności jego powstania. Ruch ten opowiadał się za całkowitym odrzuceniem klasycznych form i autorytetów sztuki, na rzecz wolnych, często obrazoburczych działań artystycznych. Twórcy z tego nurtu bazowali na nonsensie, chaosie i zupełnej dowolności. Dadaizm reprezentowany był między innymi przez takich twórców, jak A. Breton, L. Aragon, P. Éluard. W Polsce natomiast przez Tytusa Czyżewskiego i Stanisława Młodożeńca. Dał początek surrealizmowi.
  • Surrealizm, zwany inaczej nadrealizmem: jest to ruch w sztuce, który swój początek ma w 1924 roku w Paryżu. Surrealiści uważali, że rzeczywistość nie jest najważniejsza, starali się pokazać, że istnieją jeszcze wyższe stadia, na które może wejść umysł ludzki. Przedstawiali wszystko to, co ich zdaniem było ukryte pod płaszczem rzeczywistości. Dlatego też ich dzieła ukazywały zwykłe przedmioty, ale zawsze zdeformowane, powykrzywiane. Do najważniejszych należeli Salvador Dali oraz Andre Breton.
  • Neoklasycyzm: twórcy tego prądu w swej twórczości nawiązywali do kultury i form klasycznych oraz do antycznych pierwowzorów. Chcieli, aby literatura odznaczała się pięknem formy, wysokim stylem języka. Stąd w poezji neoklasycystów obserwujemy szczególna dbałość o zgodność formy z tradycyjnymi zasadami tworzenia poezji. Wiersze ich były wzbogacone o niebanalne podteksty, ukryte znaczenia, niekonwencjonalną grę słów, refleksje filozoficzne, płynne brzmienie. Znakomitymi neoklasycystami są Paul Valery oraz Thomas Stearns Eliot. Rozwój i trwanie neoklasycyzmu możemy obserwować do dzisiaj.

Wpływ opisanych wyżej trendów i kierunków w myśli XX wieku znajduje swoje odzwierciedlenie również w sztuce. Ale twórcy dwudziestolecia międzywojennego pozostają również pod wpływem wybitnych twórców XIX - wiecznych. Czerpią inspiracje z malarstwa Vincenta van Gogha, bodaj najwybitniejszego ekspresjonisty XIX - wiecznej Holandii. Van Gogh w swojej twórczości początkowo nawiązywał do artystycznej tradycji holenderskiej, dążył do wyrażenia walorów przedstawianych przedmiotów poprzez bogactwo gry światła, jednak jego obrazy malowane były w ciemnych tonacjach. Dopiero pod wpływem impresjonistów i grafiki japońskiej jego paleta stała się jaśniejsza. Innym malarzem XIX wieku, który wywarł nie mały wpływ na twórczość wieku kolejnego był Paul Gauguin - francuski postimpresjonista, który stworzył teorię syntetyzmu. Polega ona na dominacji w malarstwie form, które pozostają zamknięte wyraźnym konturem. Gauguin odrzucił perspektywę, charakterystyczne dla jego obrazów są jednolite barwne plamy, on również stworzył podwaliny dla symbolizmu w malarstwie europejskim. Twórcy międzywojnia inspirowani byli także malarstwem Paula Cézanne'a - malarza francuskiego, którego twórczość uważa się za swoisty pomost pomiędzy impresjonizmem a kubizmem. Cézanne we wczesnym okresie swojej twórczości pozostawał pod wpływem malarstwa barokowego i romantycznego. Później jednak zakwestionował dotychczasowe sposoby ukazywania przestrzeni. Zrezygnował z perspektywy linearnej na rzecz ujmowania perspektywy z różnych punktów widzenia. Dlatego w późniejszych obrazach Cézanne'a kształt przedmiotów, zbliżał się do form geometrycznych, tym samym był już bliski kubistom, dla których najważniejsza była zasada, że obiekt malarski zostaje rozbity na szereg osobnych płaszczyzn, oglądanych w różnym oświetleniu, które następnie są przedstawiane obok siebie na płótnie. Wśród najsłynniejszych kubistów wymienia się takich malarzy jak Pablo Picasso, czy Georges Braque. Ten ostatni uważany jest za twórcę collagu. Collag jest to technika artystyczna, która polega na formowaniu kompozycji z różnych materiałów i tworzyw. Są one naklejane na płótno lub papier i często łączone z innymi technikami plastycznymi.

W malarstwie polskim tego okresu na uwagę zasługują tacy artyści jak:

  • Leon Chwistek - dla malarstwa polskiego zasłużył się przede wszystkim zakładając w 1917 roku w Krakowie grupę Polskich Ekspresjonistów, która w dwa lata później przemianowana została na Formiści. Jego twórczość i myśl inspirowana była kubizmem i futuryzmem. Odchodził od naśladowania natury, na rzecz geometrycznych kształtów. W polu jego zainteresowań i tematów malarskich znalazły się przede wszystkim: miasto, taniec i pojedynek.
  • Stanisław Ignacy Witkiewicz (Witkacy) również był członkiem wyżej wspomnianej awangardowej grupy Formistów. Jego zasługą dla malarstwa jest stworzenie teorii Czystej Formy, którą przeniósł później również na inne formy swojej działalności artystycznej. Zgodnie z tą Teorią twórczość artystyczna ma wyrażać niepokój istnienia, zanik duchowego wymiaru ludzkiej egzystencji. Odzwierciedla się to w jego obrazach, rysunkach i grafikach, których perwersja niejednokrotnie wstrząsa wrażliwością odbiorcy.
  • Zbigniew Pronaszko: wybitny rzeźbiarz, malarz i scenarzysta, również związany z Formistami.

Wpływy kierunków filozoficznych początku XX wieku zaobserwować można również na gruncie filmu (Siergiej Eisenstein, Wsiewołod Pudowkin), teatru (Schiller, Reinhard, Stanisławski, Craig, Meyerhold) i muzyki (Szymanowski, Skujawski, Strawiński).

Przedstawione powyżej krótkie charakterystyki poszczególnych elementów, które uznać możemy za najważniejsze w omawianiu dwudziestolecia międzywojennego, pokazują tylko niektóre z tych punktów, jakie uznać trzeba za najważniejsze dla tego okresu. Dlatego też powyższe rozważania są tylko skromnym wstępem do wielkiej i ważnej sztuki dwudziestolecia międzywojennego.