Akcję w "Panu Tadeuszu" determinują trzy główne wątki:

  • rodowy - trwający od bardzo dawna sporu Sędziego z Hrabią o zamek Horeszków;
  • romansowy - zakochanie się Tadeusza i Zosi, ich wzajemna miłość;
  • narodowy - trudna sytuacja Narodu Polskiego i Litwy pod Zaborami, w którą wpisują się losy Księdza Robaka: pełni funkcję posłańca Polaków przebywających na emigracji, zbiera dla nich informacje, przygotowuje powstanie w kraju.

W międzyczasie wychodzi na jaw niechlubna przeszłość Księdza Robaka. Niegdysiejszy Jacek Soplica zabił dawnego właściciela zamku Horeszków - Stolnika, który nie chciał oddać mu ręki swojej córki Ewy. Soplica bardzo to przeżył, popełnił zbrodnię w chwili największego załamania. Ponieważ wydarzyło się to podczas bitwy z Moskalami w której Stolnik był głównodowodzącym, Jacka uznano za zdrajcę narodu, co spowodowało, że musiał on uciec z kraju. Schronienie znalazł w Zakonie Bernardynów. Został mnichem, jednak jego pobyt w klasztorze nie trwał długo. Chcąc odkupić swoją winę, postanowił czynnie uczestniczyć w wojnie o niepodległość państwa. Wstąpił do armii Napoleona Bonaparte, walczył na różnych frontach Europy. Po latach powrócił do rodzinnej miejscowości Soplicowo. Nie rozpoznany przez nikogo, pozostawał pod pseudonimem Księdza Robaka, zyskał opinię człowieka, który chętnie udziela pomocy innym, odważnego, mającego na względzie państwowe dobro. Jest niezwykle skromny i pokorny wobec Boga, historii i bliźniego. Określają go męstwo i hart ducha. Działa jako "łącznik" polskiej emigracji z narodem. Pokłada wielkie nadzieje w Tadeuszu i Zosi, jest pewien, że związek młodych doprowadzi wreszcie do zakończenia trwających od lat waśni w Soplicowie. Największym osiągnięciem Jacka będzie doprowadzenie do wybuchu powstania, w którym ramię w ramię do walki z żołnierzami batalionu rosyjskiego, staną skłócone ze sobą książkowe postaci. Niestety zakończy się ono wielką klęską a bohater zostanie śmiertelnie ranny. Odniesie jednak zwycięstwo moralne, tuż przed śmiercią wierny, stary sługa Horeszków Gerwazy, który był nieodłącznym towarzyszem i największym przyjacielem Stolnika, wybaczy mu popełnioną niegdyś zbrodnię. Pocieszenie przyniesie również wieść o rozpoczęciu się wojny polsko-rosyjskiej oraz decyzja Hrabiego i Tadeusza, którzy postanowią przyłączyć się do legionów, tworzonych za granicą przez Henryka Dąbrowskiego.

Na ostatnich kartach powieści czytamy o zwycięskim powrocie dwóch bohaterów do domu. Rozpoczyna się wielkie święto, podczas jego trwania mają miejsce uczty na cześć dowództwa wojsk walczących o niepodległość: Dąbrowskiego i Kniaziewicza. Przeprowadza się liczne rozmowy, w których mówi się o planach na przyszłość, o zniesieniu pańszczyzny i uwłaszczeniu chłopów. Ogłoszone zostają również zaręczyny Pana Tadeusza i Zosi.

Utwór Adama Mickiewicza miał w założeniu autora służyć pokrzepieniu serc emigrantów pozostających poza granicami kraju. Ukazuje splątane losy szlachty i zaścianka, przedstawia obyczaje i charakter postaci. Jest to bardzo realistyczny obraz dawnej rzeczywistości Polski i Litwy, ukazany z dużą dozą humoru i bardzo dynamicznie. Książkowe postaci są niezwykle żywe. W swoim dziele autor podkreślił znaczenie patriotyzmu, wartością nadrzędną w życiu człowieka uczynił miłość do ojczyzny i walkę w obronie jej dobra. Pokazał przemianę głównego bohatera - Jacka Soplicy, który z wielkiego awanturnika mającego na względzie jedynie dobro własne przeistacza się w człowieka głoszącego wielkie idee, zdolnego do poświęceń. Podobnie przedstawiają się dzieje młodego Tadeusza. Tytułowy bohater w miarę rozwoju akcji utworu, z młodzieńca staje się dojrzałym mężczyzną. Rzecz dokonuje się dzięki wpływom narodowych idei na kształtujący się umysł młodego człowieka. Pisarz nawiązuje również do własnych losów, do przymusowego wyjazdu poza granice ojczyzny i niemożności wzięcia udziału w walkach o niepodległość. W inwokacji mówi o natchnieniu twórczym, jakie daje mu myśl o domu rodzinnym. Przedstawia ciekawy obraz Soplicowa. Zamieszkująca tam społeczność nie jest wolna od zwyczajnych trosk i trudnych życiowych sytuacji. Dochodzi między nimi do rozlicznych kłótni, trwają nierozwiązane spory, jednak łączy ich niezwykle silna więź. Poszczególne życiorysy każdego z bohaterów składają się na wspólną całość, stanowiącą o wielkim zróżnicowaniu narodowych tożsamości.

"Pan Tadeusz" jest napisany wierszem, poszczególne wersy składają się z trzynastu zgłosek. Łączy ze sobą elementy charakterystyczne dla wielu gatunków literackich: historycznego eposu, powieści poetyckiej czy krótkich utworów sielankowych. Utrzymany jest w tonie swobodnej gawędy, której charakter jest satyryczny. Na plan pierwszy zdają się wysuwać zalety życia w środowisku szlacheckim. Piętnowane są niektóre, narodowe przywary. Dialogi postaci są przedstawione w sposób żartobliwy. Wzajemne rozmowy dotyczą w większości spraw codziennych. Są swobodne i niewymuszone.

Napisanie "Pana Tadeusza" zajęło Mickiewiczowi ponad rok, pracę nad utworem rozpoczął w 1832 roku. Początkowo pisarz chciał stworzyć nowelę, o lekkim i efektownym charakterze, na wzór "Hermana i Doroty" Johana Wolfganga Goethego. Pierwotne założenie doprowadziło jednak do powstania obszernej kompozycji epickiej. Utwór liczy 9664 wersy i dodatkowo 129 wersów zawiera się w "Epilogu". Składają się one na dwanaście ksiąg napisanych wierszem. Został określony mianem jednego z najwybitniejszych dzieł literatury światowej, w Polsce "Pan Tadeusz" uznawany jest za Epopeję Narodową. Od lat jest to lektura obowiązkowa dla dzieci w wieku szkolnym. Dzieło wydane zostało po raz pierwszy w Paryżu, w 1834 roku. Genezę powstania utworu poeta wyjaśnił w "Epilogu" - pisanie powieści stanowiło odskocznię od życia emigranta (Mickiewicz przebywał wtedy w Paryżu), pozwalało również zapomnieć na jakiś czas o poczuciu winy, które nękało autora. Świadczy o tym poniższy cytat:

Biada nam zbiegi, żeśmy w czas morowy

Lękliwe nieśli za granicę głowy(...)

Mickiewicz w swoim dziele odwołał się do realiów ze swojego dzieciństwa, przedstawił sielankowy obraz dawnych ziem Polski i Litwy. Nie chciał natomiast zajmować się ówczesnymi realiami, trudnymi wydarzeniami historycznymi:

Ale o krwi tej, co się świeżo lała

O łzach, którymi płynie Polska cała, (...)

O nich pomyśleć - nie mieliśmy duszy! (...)

O, Matko Polsko! Ty tak świeżo w grobie

Złożona - nie ma sił mówić o tobie.

W ostatnich wersach z "Epilogu", autor wyraził swoje najgłębsze marzenie, aby kiedyś "Pan Tadeusz" znalazł się na półce w domowej bibliotece każdego Polaka.

Mickiewicz ogromnie tęsknił do swojego rodzinnego kraju, z którego wyjechał w 1824 roku. Upust własnym żalom dał w "Inwokacji":

Litwo! Ojczyzno moja! ty jesteś jak zdrowie,

Ile cię trzeba cenić, ten tylko się dowie,

Kto cię stracił. Dziś piękność twą w całej ozdobie

Widzę i opisuję, bo tęsknię po tobie...

Zwraca się z prośbą o wsparcie do Matki Boskiej, aby pozwoliła mu dotrzeć do jak największej ilości wspomnień:

Tymczasem przenoś duszę moją utęsknioną

Do tych pagórków leśnych, do tych łąk zielonych,

Szeroko nad błękitnym Niemnem rozciągnionych

Do tych pól malowanych zbożem rozmaitem,

Wyzłacanych pszenicą, posrebrzanych żytem;

Gdzie bursztynowy świerzop, gryka jak śnieg biała,

Gdzie panieńskim rumieńcem dzięcielina pała...

Akcja utworu dotyczy trzech głównych wątków. Wydarzenia pierwszoplanowe obejmują dzieje z życia posłańca polskiej emigracji - Księdza Robaka, dawniej Jacka Soplicy. Z tą postacią wiąże się nierozstrzygnięty od wielu lat spór o zamek Horeszków, na który niegdyś najechali Rosjanie. Dotyczą również perypetii miłosnych młodego Pana Tadeusza i ślicznej Zosi. Rzecz dzieje się w Soplicowie w 1811 i 1812 roku, podczas gdy ziemie Polski i Litwy znajdowały się pod zaborami. Szlachta bardzo liczy na pomoc ze strony niezwyciężonej jak dotąd armii Napoleona Bonaparte. W tamtych latach, francuski wódz nie mógł już niczego zrobić dla Polski i Litwy, z czego doskonale zdawał sobie sprawę Mickiewicz. Mimo to w swoim wielkim dziele nie zrezygnował z uczynienia go wielkim autorytetem. W pomoc Napoleona nie wierzy Maciej Dobrzyński, który: zawsze tam szedł, gdzie ojczyzny dobro upatrywał.

JACEK SOPLICA - NOWY TYP ROMANTYCZNEGO BOHATERA.

Jedną z najbardziej barwnych postaci występujących w dziele Adama Mickiewicza jest Jacek Soplica. W latach młodzieńczych uchodził za wielkiego awanturnika - "pierwszego zabijakę w powiecie", mimo to cieszył się ogromnym szacunkiem wśród soplicowskiej szlachty. Był zakochany w córce patrioty i walecznego żołnierza Stolnika Horeszki. Ten nie traktował jednak poważnie zalotów młodzieńca i któregoś razu odmówił mu oddania ręki dziewczyny. Skrzywdził w ten sposób córkę, która również kochała Soplicę. Dramat postaci pogłębił przymusowy ślub Ewy z wpływowym kasztelanem, wraz z którym wyjechała z kraju. Jacek popadł w rozpacz, w chwili największego załamania zdecydował się zabić Stolnika Horeszkę. Swój zamiar wprowadził w czyn w czasie gdy rozgrywała się wielka bitwa Horeszków z Moskalami o miejscowy zamek. Stolnik zginął od strzału z pistoletu.

Jacek z czasem zdał sobie sprawę z powagi zbrodni, której się dopuścił, postanowił wyjechać z Soplicowa i wstąpić do Zakonu Bernardynów. Na jakiś czas słuch o nim zaginął. Po wielu latach ponownie przybył do rodzinnej miejscowości, ukrywając się pod pseudonimem Księdza Robaka. Nie został rozpoznany przez rodzinę i okolicznych mieszkańców, z czasem zyskał powszechne uznanie ze względu na swoje liczne bohaterskie czyny: uczestniczył w walkach na frontach Europy, służył pod dowództwem Napoleona Bonaparte, był wielokrotnie więziony i torturowany, był posłańcem polskiej emigracji, dla której wykonywał wyjątkowo niebezpieczne zadania zwiadowcze. Robak podejmuje się ponadto zorganizowania powstania wśród okolicznej szlachty i zaścianka. Rozpoczyna swoją działalność od podburzania ludności przeciwko zaborcom. Aż do końca utworu pozostaje anonimowy, rezygnuje z kontaktami z własną rodziną na rzecz ogólnego dobra. Jest bardzo odważny, żyje w duchu patriotycznych idei. Rzuca się w oczy podobieństwo bohatera do Konrada Wallenroda, jednak podczas gdy tamten spiskował samotnie, Jacek stara się wpłynąć na świadomość innych. Na tym właśnie polega owa nowość w charakterze postaci. Mickiewicz stworzył nową kompozycję czynnego rewolucjonisty, zdolnego do niesamowitych poświęceń w imię słusznej sprawy. Postać wywołała wielkie poruszenie wśród czytelników, którzy brali udział w Powstaniu Listopadowym. Zdali sobie oni sprawę, że niechęć do porozumienia się z ludźmi z innych warstw społecznych, doprowadziła w konsekwencji do upadku powstania.

Jacek Soplica jest wyposażony w charakterystyczne dla romantycznego bohatera cechy: jest zdolny do ekstatycznej miłości, do wielkich uniesień i zachwytów, kiedy traci ukochaną jego duszą targają okrutne cierpienia. Jednak ponad swoje uczucia przedkłada ogólne dobro społeczeństwa. Kiedy postanawia odkupić winę, dochodzi do wewnętrznej przemiany, która uczyniła z niego postać niezwykle pozytywną: pełną dobroci i współczucia, łagodną a zarazem bardzo waleczną i nieugiętą w dążeniach do wytyczonego celu. Czytelnik oglądający poczynania Jacka Soplicy, od razu wybaczy mu zbrodnię, której dopuścił się w młodości. Bohaterowi udaje się doprowadzić do wybuchu powstania, w którym udział biorą wszystkie skłócone ze sobą postaci utworu, bez względu na dzielące ich waśnie i spory. Niestety zostaje ciężko ranny - narażając własne życie, uratował od śmierci Hrabiego. Na łożu śmierci odkrywa przed zebranymi swoją tajemnicę, otrzymuje przebaczenie od klucznika Gerwazego, który był wiernym towarzyszem Stolnika Horeszki. Pocieszeniem dla umierającego jest wieść o wybuchu wojny polsko-rosyjskiej.

Spór dwóch zwaśnionych rodów: Sopliców i Horeszków ostatecznie zakończył ślub Tadeusza (syna Jacka Soplicy) i Zosi (córki Ewy Horeszkówny). Do zaręczyn młodych doszło po powrocie z wojny Tadeusza i Hrabiego, którzy wstąpili do Legionów Polskich pod dowództwem Henryka Dąbrowskiego. Utwór kończy się rozmową pary narzeczonych, zwiastującą rychłe nadejście licznych przemian społecznych w kraju: zniesienia pańszczyzny, uwłaszczenia chłopów i zmniejszenia majątków ziemskich.

REALIZM OBRAZÓW PRZEDSTAWIONYCH W "PANU TADEUSZU".

"Pan Tadeusz czyli Ostatni zajazd na Litwie. Historia szlachecka z r. 1811 i 1812", stanowi "encyklopedię" Polski z czasów szlacheckich. Ukazuje wszystkie stopnie społecznej hierarchii Soplicowa: biedotę, szlachtę i mieszczaństwo oraz arystokrację. Niezwykle pyszny i zadufany w sobie jest Stolnik Horeszka, który swoim postępowaniem bardzo krzywdzi własną córkę Ewę oraz jej ukochanego Jacka Soplicę, jest również winny własnej śmierci - w opiniach wielu badaczy twórczości Mickiewicza, pierwowzorem dla tej postaci był despotyczny, rzymski hrabia Ankwicz, którego losy były dobrze znane pisarzowi. Jako majętny szlachcic przedstawia się Podkomorzy, który cieszy się dużym poważaniem wśród lokalnej społeczności. Ród Sopliców to szlachta średniozamożna. W trudnej sytuacji majątkowej znajduje się w utworze Wojski, słynny z organizacji polowań i swojej mistrzowskiej gry na rogu. W dworku w Soplicowie spełnia funkcję zarządcy. Postaci takie jak słudzy Gerwazy i Protazy wywodzą się z ludu, nie posiadają żadnych ziemskich dóbr, są pomocnikami Panów, wobec których są bardzo oddani i kochający - Gerwazy poprzysięga zemścić się okrutnie na całym rodzie Sopliców za spowodowanie śmierci Stolnika Horeszki przez Jacka. Osobnym środowiskiem w dziele Mickiewicza jest dobrzyński zaścianek. Dowiadujemy się czegoś z ich historii - przyjechali na terytorium Litwy z centralnych ziem Polski, kiedyś ich ród był wielce zamożny. Są społecznością biedną, prócz rodzinnych herbów nie mają żadnych cennych przedmiotów. Muszą pracować w polu na własne utrzymanie, w zasadzie nie ma różnicy między nimi i chłopami. Naczelną postacią Dobrzyna jest Maciej, sędziwy mężczyzna, który cieszy się ogromnym szacunkiem wśród okolicznych mieszkańców. Maciej Dobrzyński, podobnie jak Jacek Soplica stanowi przykład patrioty, który ma na względzie przede wszystkim dobro ojczyzny. Posiada imponująco bogate wnętrze: jest waleczny, uczciwy i bardzo inteligentny. Interesuje się polityką i sprawami państwowymi. Brał udział w powstaniu zorganizowanym przez Tadeusza Kościuszkę, w którym wykazał się ogromną odwagą i talentem wojskowym. Ocalił również życie innemu żołnierzowi, który znalazł się pod obstrzałem wroga. Dowództwo powstania chciało go wynagrodzić za bohaterską postawę jednak nie przyjął odznaczenia, twierdząc, że spełnił jedynie swój obowiązek. Wobec sąsiadów jest zawsze życzliwy i przyjazny. Jest im podporą w trudnych sytuacjach, chętnie służy dobrymi radami. Świetnie zna się na prowadzeniu gospodarstw rolnych, swoją wiedzą stara dzielić się z innymi.

Adam Mickiewicz przedstawił środowisko szlacheckie z perspektywy miłującego i sentymentalnego krytyka. W oparciu o własne doświadczenia z lat młodości stworzył obraz niezwykle sielankowy. "Pan Tadeusz" zdecydowanie różni się w swej formie od innych utworów pisarza, ma charakter wspomnieniowy. Do ukazywanych miejsc i postaci autor podchodzi z wielką czułością i je idealizuje. W umyśle polskiego szlachcica rządzi przede wszystkim poczucie narodowej tożsamości, wielka jest jego wola walki o zapewnienie lepszych warunków życia w społeczeństwie polskim. Ksiądz Robak zyskuje sobie wśród szlachty ogromne poparcie, próby zorganizowania powstania cieszą się dużym uznaniem. Polacy i Litwini są postaciami heroicznymi, gotowymi w dowolnym momencie podjąć się walki z Moskalami. Są bardzo przywiązani do odwiecznej tradycji, ogromnie ważgę przywiązują do dawnych zwyczajów. Ich wady autor przedstawia z humorem, są to jedynie niewielkie uchybienia osobowościowe, takie jak np. nadpobudliwość i wynikająca z niej skłonność do bijatyk i awantur. Bohaterowie zażarcie się kłócą, ubliżają sobie, po czym godzą się przy kufelku piwa. Nie ma końca wzajemnym uściskom i prawionym komplementom. Ilustracją takiego postępowania są waśnie Asesora z Rejentem czy Domeyki z Doweyką.

Dużo pracy pisarz włożył w szczegółowe scharakteryzowanie wszystkich postaci utworu. Z wielkim pietyzmem przedstawił cechy wyglądu danego bohatera oraz stroje, które nosił na co dzień i od święta. Opisane zostały również ich gesty i mimika. Często używają różniącego się języka, włączając liczne uproszczenia i elementy środowiskowe. Inaczej brzmi mowa Gerwazego, Rejenta, Protazego czy Podkomorzego. Chcąc zachować pozorny obiektywizm, Mickiewicz zdecydował się wprowadzić w swoim dziele postaci, obdarzonych wadami, które w "Satyrach" piętnował już Ignacy Krasicki. Hrabia i Telimena to kosmopolici, którzy interesują się przede wszystkim sprawami związanymi z Zachodem. Marzą im się odległe podróże, zdają się zupełnie nie doceniać piękna polskiego i litewskiego krajobrazu. Hrabia nieustannie wspomina swoje przygody z wycieczki do Włoch i tamtejszy upalny klimat. Bardzo podobnie zachowuje się Telimena. Bohaterka jest wielbicielką zagranicznych pejzaży, w wielki zachwyt wprawiają ją obyczaje innych krajów. Jest zalotna na wzór francuskich kokietek, marzy o zamążpójściu. Początkowo bardzo podoba jej się dużo młodszy Tadeusz, później uczuciem obdarza Hrabiego. Przymus powoduje, że ostatecznie wiąże się z Rejentem, któremu stawia następujące ultimatum: poślubi go jeżeli ten zdecyduje się nosić ubrania na wzór mężczyzn we Francji. Telimena wspomina przy każdej nadarzającej się okazji o swoim wyjeździe do Petersburga i opowiada o poznanych tam carskich urzędnikach państwowych.

ARTYSTYCZNE WALORY DZIEŁA ADAMA MICKIEWICZA

"Pan Tadeusz" został uznany przez odbiorców za Epopeję Narodową. Tak samo jak wielkie dzieła traktujące o życiu w starożytności, przedstawia bardzo realistyczny obraz funkcjonowania społeczeństwa Polski i Litwy pod zaborami. Losy poszczególnych postaci Mickiewicz przedstawił na tle ważnych wydarzeń historycznych. Utwór rozpoczyna "Inwokacja", która przedstawia poetę jako człowieka wyjątkowo cierpiącego z powodu niemożności powrotu do ojczyzny. Ten swoisty wstęp do utworu, powstał na wzór wprowadzeń zawartych w eposach starożytnych. Różni się od nich tym, że autor nie prosi o natchnienie lecz informuje czytelnika, że chęć do pisania czerpie ze wspomnień o kraju lat dziecinnych. Pisarz dokonał w ten sposób programowego odwrócenia się romantyka od literackich konwenansów, obowiązujących dotychczas w sztuce. Utwór jest napisany trzynastozgłoskowcem, łączy ze sobą elementy różnych gatunków literackich, takich jak: poemat epicki, epos, nowele sielankowe. Mieszanie różnych stylów było bardzo charakterystyczne w epoce romantyzmu. Liryczna kompozycja całości dzieła oddaje uczucia samego autora, który ogromnie tęsknił za swoim krajem.

W utworze doszło do głosu również dążenie artystów - romantyków do stworzenia dzieła literackiego zawierającego elementy muzyczne. Wyrazem takich tendencji w "Panu Tadeuszu" są: mistrzowska gra na rogu Wojskiego, kończąca polowanie oraz koncert na Żyda Jankiela, który ulega namowom Zosi i gra dla niej na cymbałach. Oba wydarzenia przedstawił Mickiewicz w sposób bardzo drobiazgowy. Bohaterowie są niezwykle utalentowani, wzbudzają wielkie zainteresowanie i zachwyt wśród zgromadzonych. Wojski na swoim rogu potrafił naśladować głosy różnych, dzikich zwierząt: szczekanie i wycie wilków, porykiwania niedźwiedzi, jeleni i żubrów. Prowadzący karczmę Jankiel grał bardzo dynamicznie, uzyskując zarówno bardzo wysokie, jak wyjątkowo niskie tony. Przedstawił muzyczną interpretację ówczesnych losów ciemiężonego przez zaborców państwa. Swoją grą potrafił wywołać wyjątkowo tragiczny nastrój. Nadzieję na poprawę losu społeczeństwa zilustrował radosnymi, skocznymi dźwiękami. Pięknie powitał żołnierzy służących w legionach Henryka Dąbrowskiego. Licznie przybyli na to szczególne widowisko, prześcigali się w rozszyfrowywaniu znaczenia obszernej kompozycji grającego. W głośnych i radosnych sekwencjach muzycznych, szybko odgadnięto szczęśliwy moment tworzenia się Konstytucji Trzeciego Maja, w krótkich, urywanych i piskliwych odnaleziono odgłosy żołnierskiego szturmu, armatnich wystrzałów, krwawej walki oraz jęku rannych, dobrze znanych uczestnikom Powstania Tadeusza Kościuszki. Po jakimś czasie, Jankiel wykonał pieśń o tułającym się po świecie żołnierzu:

(...) który idzie borem, lasem,

z biedy i z głodu przymierając czasem (...)

Wszyscy zorientowali się o czym naprawdę śpiewał. Piosenka miała symbolizować losy licznych emigrantów przebywających poza granicami kraju. W końcu wystąpienia, w celu ogólnego pobudzenia serc wspólnie odśpiewano Mazurka Dąbrowskiego. Adam Mickiewicz oparł koncert żydowskiego karczmarza na trzech polskich utworach muzycznych:

  • na "Polonezie 3 Maja",
  • smutnej piosence "Idzie żołnierz borem, lasem",
  • "Mazurku Dąbrowskiego".

Zadziwiająco dobrze wypadają w dziele opisy bujnego świata przyrody. Autor stosuje bardzo różnorodne techniki, w celu zwiększenia ekspresji tekstu. Koncentruje się na elementach, stanowiących o pięknie polskiego i litewskiego krajobrazu. Z wielkim pietyzmem opisuje wschody i zachody słońca, błękitne niebo nad malowniczymi okolicami, po którym "płyną" białe obłoki. Bardzo realistycznie wypada w utworze opis potężnej burzy. Używa licznych porównań i personifikacji (nadawanie przedmiotom określonych cech, charakterystycznych ludziom). Charakterystyczny opis otwiera księgę szóstą: wstaje dzień, jednak na dworze jest jeszcze ciemno; panuje spokój i cisza, aż nagle pojawiają się pierwsze, słoneczne promienie i przyroda zaczyna budzić się do życia. O Słońcu, które wstaje nad Soplicowem autor mówi w taki sposób, jakby omawiał wygląd postaci ludzkiej. Podobnie prezentują się również inne fragmenty dzieła, jak np.:

Brzezina jako wieśniaczka, kiedy płacze

syna, lub wdowa męża, ręce załamie, roztoczy po ramionach do ziemi

strumienie warkoczy (...)

Słońce, które zachodzi w "Panu Tadeuszu":

(...) spuszcza głowę i zasypia

westchnąwszy ciepłym powiewem (...)

Mickiewiczowska epopeja to na pewno jedno z najznakomitszych dzieł w polskiej literaturze. Przetłumaczone na wiele języków, znalazło liczne grono wielbicieli wśród czytelników na całym świecie. Zawiera opisy zwyczajów, strojów, tańców, przedmiotów codziennego użytku, słowem - wszystkiego co składało się na życie społeczności czasów minionych. Pisarz uczynił tematem "Pana Tadeusza" sprawy codzienne mieszkańców prowincji - Soplicowa i Dobrzyna, którzy uczestniczą w licznych sporach, smakowitych ucztach i niewinnych romansach. Charakteryzowani bohaterowie to zwykli ludzie, których można było spotkać w każdym szlacheckim domu. Mamy do czynienia z dobrym panem dworku, licznymi rezydentami oraz zbiedniałą szlachtą i ludem. Są to postaci proste w swoich konstrukcjach psychicznych. Omawiane są z humorem i ironią, ich zadaniem jest przede wszystkim wzbudzenie zainteresowania czytelników dzięki właściwemu sobie, naturalnemu pięknu. Książka stanowi przewodnik po odległej kontuszowej przeszłości. Niezwykły talent pisarski autora ujawnia się przede wszystkim w szczegółowych opisach form staropolskiego życia. Wspaniałe obrazy szlacheckiej obyczajowości powodują, że z dnia na dzień rozszerza się grono wielbicieli utworu. Henryk Sienkiewicz w jednym ze swoich krótkich opowiadań nowelistycznych, podkreślił wpływ, jaki "Pan Tadeusz" potrafi wywrzeć na umysł czytelnika. Bohater "Latarnika" - Skawiński, walczący niegdyś o niepodległość polski, mieszka w obcym kraju i pracuje w latarni morskiej. Czyta "Pana Tadeusza" i solidaryzuje się z pisarzem, który tęskni do ojczystej ziemi. Zatraciwszy się w lekturze, zapomina o włączeniu światła w okienku na wieży latarni, wskutek czego traci pracę. Wypowiedzenie przyjmuje jednak ze spokojem i postanawia wyruszyć w podróż do kraju. Książka rozbudziła w nim poczucie narodowej tożsamości, być może uda mu się jeszcze kiedyś zobaczyć Polskę.