Owocem epoki średniowiecza była szeroko rozwinięta literacka topika parenetyczna, tworząca wzorce postaw i wzorce osobowe. Teocentryczna wizja średniowiecznego świata implikowała literaturze odpowiedni system wartości, zaś wzorce osobowe migrowały w obrębie całego chrześcijańskiego uniwersum, ówcześni ludzie zaś zmuszeni byli się do nich ustosunkować. Większość tych wzorców związanych było oczywiście z religią, jak np. wzorzec idealnego świętego, rycerza - Krzyżowca i dobrego władcy. Głównym celem przestrzegania każdej z tych postaw było zasłużenie sobie na życie wieczne, sama zaś parenetyka miała charakter moralizatorski i dydaktyczny
Idealny władca, rozumiany jako pewne udoskonalenie obrazu idealnego rycerza, a więc człowiek oprócz rycerskich przymiotów jak szlachetność, męstwo, waleczność, odwaga, dzielność i męstwo posiadał także cechy dobrego władcy: jego sądy musiały być wyważone i rozsądne, musiał umieć przewidywać konsekwencje swoich działań i umieć postępować zgodnie z dobrem kraju i narodu. Powinna cechować go także wielka pobożność, czy też nawet bogobojność.
W średniowieczu władza królewska, uważana była jako rodzaj bożego namiestnictwa nad ludźmi, namiestnictwa któremu należało się bezwzględnie podporządkować.
Ideał władcy w literaturze polskiej opiewał w swojej Kronice Gall zwany Anonimem, który wychwalał w niej pobożne i roztropne czyny Bolesława Krzywoustego i dwóch poprzednich Bolesławów z dynastii Piastów : Bolesława Chrobrego i Bolesława Śmiałego. Krzywousty był dobrym, rozsądnym i pobożnym władcą, walczył też - co bardzo ważne - z poganami, jakimi byli w tym okresie Pomorzanie, a więc stanowił ucieleśnienie ideału rządzącego.
Innym przykładem wzorowego władcy może być Karol Wielki z "Pieśni o Rolandzie", walczący w imię chrześcijaństwa z Saracenami na terenie Hiszpanii, uczciwy, sprawiedliwy, bogobojny, stanowczy i surowy, jest postacią bardziej wyidealizowaną.
Innym wzorcem osobowym pochodzącym z tego samego utworu może być tytułowy Roland. Mężny i dzielny rycerz dobrego Karola jest też człowiekiem wielkiej dumy. Najbardziej rozbudowaną i najobszerniejszą sceną utworu jest scena jego śmierci - honorowo postępujący rycerz wpadłszy w zastawioną przez Saracenów w wąwozie zasadzkę nie zadął w róg, dzięki któremu Karol mógłby wrócić, ażeby go uratować i oddał życie Bogu, zaś aniołowie ponieśli jego dusze do nieba.
Trzeci bardzo ważny ideał średniowieczny - ideał świętego - ascety najpełniej realizuje pochodząca pierwotnie z piątego wieku z Syrii "Legenda o świętym Aleksym". Jej tytułowy bohater wyrzeka się w dniu ślubu pięknej i młodej żony, wygodnego życia i bogactw, zaś cały swój dobytek i majątek rozdaje ubogim, ażeby pędzić żebracze życie w umartwieniu, które ma zbliżyć go do chwały niebieskiej. Boska opatrzność spoczywa na dzielnym młodzieńcu i mimo męczeńskiego życia i takiej samej śmierci Bóg cały czas daje mu dowody swojej szczególnej laski, tak, iż nie ulega wątpliwości, jego przyszłość w życiu pozagrobowym, ani ziemska opinia świętości. Poniżany, żyjący przez szesnaście lat pod schodami domu własnego ojca, gdzie każdy lał na niego pomyje święty Aleksy staje się synonimem chrześcijańskiej pokory
